Όσοι επιμένουν ότι η Ελλάδα δεν έπρεπε να είχε μπει στο Ευρώ, επαναφέρουν μια παλιά και πολλαπλά διαψευσμένη επιχειρηματολογία της δεκαετίας του 1990, εμπλουτισμένη με μία ενισχυμένη δόση περί «ελληνικής ακαταλληλότητας».
Τους απαντώ λοιπόν τα εξής:
1. Οι Αμερικανοί οικονομολόγοι σχεδόν στο σύνολό τους ήταν εξαρχής αρνητικοί στη δημιουργία του Ευρώ. Μερικοί μάλιστα, όπως ο Φρίντμαν, στοιχημάτιζαν ότι σε δέκα χρόνια θα είχε καταρρεύσει. Έχασαν. Πάντως κανείς τους δεν είχε πει τότε να μην μπει ειδικά η Ελλάδα στο ευρώ. Δεν γνωρίζω γιατί ορισμένοι εφευρίσκουν αναδρομικά μια τεχνητή και δήθεν έγκυρη διεθνή κατακραυγή εναντίον της Ελλάδος.
2. Μεταξύ τους βέβαια τα επιχειρήματα που εξαπέλυαν εναντίον του Ευρώ ήταν ριζικά διαφορετικά για να τα πάρει κανείς τοις μετρητοίς. Οι απόψεις των προοδευτικών (και πράγματι μεγάλων οικονομολόγων) βασιζόταν στην «αναπτυξιακή υπόθεση», ότι δηλαδή μία κυβέρνηση πρέπει να παρεμβαίνει και να υποτιμά το νόμισμά της για να βελτιώνεται το εμπορικό ισοζύγιο. Οι απόψεις των συντηρητικών (και επίσης σημαντικών στοχαστών) βασιζόταν στη «μονεταριστική υπόθεση» ότι μια κυβέρνηση οφείλει να μην παρεμβαίνει καθόλου στη συναλλαγματική ισοτιμία. Προφανώς δεν μπορούν και οι δύο διαφωνίες να είναι σωστές, μόνο και μόνο για να φανεί τεχνηέντως ότι όλοι οι σοφοί ήταν εναντίον του Ευρώ. Το Ευρώ ακολούθησε τη μέση οδό, να προσαρμόζεται η ισοτιμία σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά όχι μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης για να σταματήσουν οι αμοιβαία εχθρικές και ατελέσφορες ενδο-ευρωπαϊκές υποτιμήσεις που τόσα δεινά είχαν προκαλέσει τόσο κατά τη δεκαετία του \’30, αλλά και το 1990 με την κατάρρευση του Μηχανισμού Συναλλαγματικής Σταθερότητας.
3. Πιθανόν οι οικονομολόγοι των ΗΠΑ να είχαν αμιγώς θεωρητικές ανησυχίες για τον τρόπο που γινόταν το Ευρώ. Δεν ίσχυε το ίδιο όμως για το αγγλο-αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα που ήταν φανατικά εναντίον του Ευρώ επειδή θα υποχωρούσε διεθνώς η θέση του Δολαρίου και το νέο νόμισμα θα εξελισσόταν βαθμιαία σε αποθεματικό πολλών χωρών. Και γι’ αυτό ακόμα και σήμερα βλέπουμε ότι με το παραμικρό εξεγείρονται πολλοί αναλυτές εναντίον του Ευρώ, όχι όμως κατά του Δολαρίου. Σκεφτείτε τι θα είχε συμβεί αν η ΕΚΤ είχε εγκρίνει παρόμοια πακέτα διάσωσης τραπεζών όπως είχε κάνει η διοίκηση Μπους. Όλοι θα έλεγαν ότι το Ευρώ έγινε μια θάλασσα κρατισμού, αλλά εφόσον έγινε στις ΗΠΑ όλα ήταν καλά και τέλεια.
4. Παρόμοιες συγκλίσεις των άκρων εναντίον του Ευρώ είχαμε όμως και στην ίδια την Ευρώπη. Η εθνικιστική Δεξιά – όπως ο Λεπέν και η Λέγκα του Βορρά – θεωρούσαν το Ευρώ ως υποδούλωση του έθνους. Τα φιλοσοβιετικά κομμουνιστικά κόμματα το κατήγγειλαν ως υποδούλωση της εργατικής τάξης. Τα εργατικά συνδικάτα πάντως που ίσως ήξεραν κάτι καλύτερο από τους σοφούς καθοδηγητές τους το υποστήριζαν σθεναρά επειδή ήξεραν ότι θα ενίσχυε την ευρωπαϊκή οικονομία και τον μισθό τους. Όπως και πράγματι συνέβαινε μέχρι την κρίση του 2008. Αλλά και όταν έγινε η κρίση του 2008, το Ευρώ ήταν κιβωτός σταθερότητας στο παγκόσμιο κλυδωνισμό και πολλοί τότε ακόμα και στη Βρετανία πρότειναν η στερλίνα να ενταχθεί στην ΟΝΕ για να σωθεί. (Θυμηθείτε το περίφημο εξώφυλλο του Economist to 2008 με την αγγλική λίρα να εκλιπαρεί το Ευρώ). Μετά βέβαια ήρθε η κρίση χρέους και άλλαξε πολλά, αλλά δεν τα ανέτρεψε όλα.
5. Παρά την καθυστερημένη αντίδραση της Ευρώπης, τις λανθασμένες συνταγές που υιοθετήθηκαν για την Ελλάδα και την Πορτογαλία, την αργοπορημένη ενεργοποίηση της ΕΚΤ, την απαράδεκτη πρωτοκαθεδρία του ΔΝΤ και πολλά άλλα, η ύπαρξη του Ευρώ εξακολουθεί να προσφέρει πολύ καλύτερη προστασία στην ευρωπαϊκή οικονομία και σε κάθε χώρα χωριστά, σε σύγκριση με το αν είχαν δικά τους νομίσματα. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, αν είχε μείνει στη Δραχμή δεν θα είχε περάσει μόνο την κρίση του 2010, αλλά και τρεις άλλες προηγουμένως: το 2003 με τον πόλεμο του Ιράκ, το 2006 όταν είχε πρωτο-εκδηλωθεί η πιστωτική πίεση διεθνώς και φυσικά επίσης το 2008.
6. Έρχομαι τώρα στον ορυμαγδό εναντίον της ελληνικής οικονομίας. Αρκετά από αυτά που λέγονται είναι υπαρκτά προβλήματα, κανένα όμως δεν έπρεπε να μας κάνει να μείνουμε εκτός Ευρώ. Μην ξεχνάμε ότι και στο παρελθόν η Ελλάδα προόδευε οικονομικά, μόνο όταν βρισκόταν σε σταθερό συναλλαγματικό καθεστώς: Τον 19ο αιώνα στη Λατινική Νομισματική Ένωση (με τα δίφραγκα και τα ασημένια ελληνικά τάλιρα). Την περίοδο 1910-14 στον Κανόνα Χρυσού. Την περίοδο 1928-1932 στο Σύστημα Χρυσού του Μεσοπολέμου (με εξαίρεση την τελευταία χρονιά που η Ελλάδα δεν ακολούθησε την Αγγλία στην αλλαγή ισοτιμίας). Τη μεταπολεμική περίοδο πρόσδεσης στο Δολάριο ως το 1972. Από τη στιγμή που η Δραχμή έγινε «ανεξάρτητο» νόμισμα, η χώρα γνώριζε διαρκώς ύφεση και πληθωρισμό. Η νομισματική εθνική περηφάνια που τώρα σαλπίζουν μερικοί δεν μας βγήκε σε καλό. Ακόμα και όταν γινόταν υποτιμήσεις, η βελτίωση ήταν πολύ μικρή και εξανεμιζόταν σύντομα με νέο πληθωρισμό. Ας θυμηθούμε λίγο τι συνέβαινε τις δεκαετίες πριν το Ευρώ που μήνα με τον μήνα εξαερωνόταν ο μισθός και η σύνταξη. Μερικοί που ψαρεύουν σε θολά νερά, προπαγανδίζουν ότι πριν μπούμε στο Ευρώ τα πράγματα ήταν καλά με τη Δραχμή. Όντως τα πράγματα βελτιωνόταν μετά το 1995, για τον απλούστατο λόγο όμως ότι η Δραχμή είχε σταθεροποιηθεί καθώς προετοιμαζόταν για να μπει στο Ευρώ! Δηλαδή ακριβώς επειδή είχε αρχίσει να χάνει τη δήθεν πολύτιμη «αυτονομία» της.
7. Ας δούμε όμως μερικά θέματα πιο συγκεκριμένα:
Ανταγωνιστικότητα: Μετά που μπήκε η Ελλάδα στο Ευρώ, το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών ΒΕΛΤΙΩΘΗΚΕ. Το εξωτερικό έλλειμμα από 7,80% του ΑΕΠ το 2000, έγινε 5,70% το 2003, μια βελτίωση πάνω από δύο μονάδες του ΑΕΠ (στοιχεία ΔΝΤ, WEO Database). Δεν είναι ίσως θεαματικό, αλλά πάντως η ανταγωνιστικότητα ΔΕΝ χειροτέρεψε όταν μπήκαμε στο Ευρώ. Επίσης, αν ο ίδιος ρυθμός συνεχιζόταν και τα επόμενα χρόνια, ως το 2009 θα είχε πρακτικά μηδενιστεί το εξωτερικό έλλειμμα. Όταν όμως άρχισε να χειροτερεύει μετά το 2005, αυτό δεν έγινε λόγω του Ευρώ αλλά λόγω της τρομακτικής διόγκωσης των δημοσίων δαπανών που από 31 Δισ. Ευρώ το 2003 έγιναν 62 Δισ. το 2009. Αν υποθέσουμε ότι σε αντιστάθμισμα γινόταν υποτιμήσεις του νομίσματος, το μόνο σίγουρο αποτέλεσμα θα ήταν η συρρίκνωση των πραγματικών μισθών και όχι η άνοδος των εξαγωγών. Το βλέπουμε άλλωστε και σήμερα με την εσωτερική υποτίμηση: Οι κατώτεροι μισθοί το 2012 είχαν μειωθεί κατά 23% από το 2010, αλλά οι εξαγωγές αυξήθηκαν μετά βίας μόλις 3%, (Τράπεζα Ελλάδος, στοιχεία χωρίς καύσιμα).
Διαφθορά: Υπάρχει σημαντικό πρόβλημα στη χώρα μας, αν και μερικοί δείκτες διαμορφώνονται από τις υποκειμενικές απόψεις που εκφράζει καθένας και η τάση είναι συνήθως πολλαπλασιαστική των πραγματικών περιστατικών. Κάτι που δεν συμβαίνει σε άλλες χώρες. Για παράδειγμα, ορισμένες χώρες ακόμα και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατακλύζονται από offshore, το τραπεζικό σύστημα είναι αδιαφανές και πολλά σκάνδαλα κατά καιρούς ξεσπούν, αλλά δεν δημιουργείται τέτοια τάση υπέρ-καταγγελίας για να βλέπουν μόνο τα άσχημα και μονίμως με μεγεθυντικό φακό. Σε κάθε περίπτωση, το ότι είμαστε στην Ευρωζώνη σημαίνει περισσότερες – και όχι λιγότερες – δυνατότητες καταπολέμησης της διαφθοράς. Από τον αυστηρότερο έλεγχο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, την προσφυγή στα ευρωπαϊκά συστήματα καταπολέμησης, έως τον αποκλεισμό κερδοσκοπικών επιθέσεων στο νόμισμα που μερικές φορές στο παρελθόν γινόταν αντικείμενο άγριας εκμετάλλευσης και διαφθοράς.
Επενδύσεις και επιχειρηματικότητα: Προφανώς και υπάρχουν πολλά προβλήματα, αλλά αν υπήρξε κάποια αλλαγή με το Ευρώ ήταν κάπως να βελτιωθούν, όχι να χειροτερέψουν. Κανείς δεν αμφιβάλει ότι μέσα στο Ευρώ η Ελλάδα υιοθέτησε πιο γρήγορα αρκετές μεταρρυθμίσεις αν και απέχει ακόμα αισθητά από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες. Εκτός Ευρώ δεν θα είχαν γίνει καν αυτά τα βήματα, ακριβώς επειδή με ένα αυτόνομο νόμισμα τα διάφορα επιχειρηματικά λόμπι και οι συντεχνίες πιέζουν περισσότερο επειδή ξέρουν ότι πάντα υπάρχει η προσωρινή διέξοδος μιας υποτίμησης χωρίς αυτοί να κάνουν πίσω στα συμφέροντά τους. Ας θυμηθούμε τι συνέβαινε πριν από λίγες δεκαετίες στην Ελλάδα και άλλες χώρες του Νότου. Το δίδαγμα είναι ότι αν μια οικονομία είναι ευάλωτη σε πιέσεις, υποφέρει από έλλειψη ανταγωνισμού, έχει δύσκαμπτους θεσμούς και γενικά εμφανίζει αδυναμίες, τότε ακριβώς έχει περισσότερη ανάγκη ένα σταθερό νόμισμα και την ένταξη σε μια οικογένεια ανεπτυγμένων χωρών για να επιταχύνει τη δική της προσαρμογή και βελτίωση.
Τέλος – για να μην ξεχνιόμαστε – το Ευρώ δεν είναι απλώς ένα νόμισμα και να λέμε τι να έχουμε αυτό, τι να έχουμε κάτι άλλο που θα είναι και «εθνικά δικό μας». Είναι ένα διαβατήριο συμμετοχής στον ευρωπαϊκό πυρήνα. Εκεί είναι η θέση της Ελλάδας και εκεί πρέπει να παραμείνει. Μπορεί να στενοχωρούνται μερικοί που δεν είμαστε στο άρμα των ΗΠΑ, άλλοι που δεν γίναμε της ΕΣΣΔ ή της Ρωσίας, ακόμη και κάποιοι που δεν συνδεθήκαμε οργανικά με τα αραβικά καθεστώτα ή με τα καθεστώτα τύπου Μιλόσεβιτς και Ζίβκοφ. Εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς από πόσα γλιτώσαμε που δεν συνέβη κάτι από τα παραπάνω.
Για να μη συμβεί και στο μέλλον πρέπει να είμαστε στο Ευρώ και στον ευρωπαϊκό πυρήνα. Όλα τα άλλα είναι είτε χρόνιες εμμονές εκτός πραγματικότητας, είτε άγνοια κινδύνου.
Νίκος Χριστοδουλάκης/protagon.gr
Πρώην Υπουργός