Φθάσατε πιθανόν σε μια «Ιθάκη», όπως την ονομάζατε άλλοτε στις αναλύσεις του καβαφικού ποιήματος. Και μάλλον τη βρήκατε φτωχική. Αν δεν σας φάνηκε έτσι, είναι γιατί δεν τη γνωρίσατε ακόμη ολόπλευρα, γιατί φτωχική εκ των πραγμάτων είναι και έτσι θα σας φαίνεται πολύ αργότερα.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση σήμερα –που , αν κάποιοι από εσάς επιτύχατε στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ή στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, δεν τη γνωρίσατε καν – είναι πραγματικά φτωχική όχι τόσο σε περιεχόμενο όσο σε δώρα και αμοιβές: το πέρασμα από αυτήν μπορεί να σας δώσει μορφωτικά ερεθίσματα όχι μόρφωση, μπορεί να σας ανοίξει ορίζοντες όχι να σας καλύψει στις πνευματικές αναζητήσεις σας , μπορεί να σας προσφέρει τα κλειδιά για την είσοδο στον κόσμο της έρευνας και της επιστήμης, όχι να σας κάνει αυτή μόνη επιστήμονες, μπορεί να σας προσφέρει ένα καινούργιο ζευγάρι γυαλιά, για να βλέπετε αλλιώς τον κόσμο αλλά δεν σας χαρίζει τα μάτια.
Και πολύ περισσότερο το πανεπιστημιακό πτυχίο δεν μπορεί πια να σας διασφαλίσει επαγγελματική αποκατάσταση, καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και κοινωνική καταξίωση, άλλοτε θεωρούμενα συνώνυμά του. Για όλα αυτά, αν τα επιθυμείτε και αν τα υιοθετήσετε ως προσωπικούς στόχους, έχετε πολλούς ακόμη αγώνες να κάνετε και πολλές «Ιθάκες» να γνωρίσετε, όχι λιγότερο φτωχικές στη μακροπρόθεσμη θεώρησή τους.
Προφανώς, σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή η γνώση και κυρίως η μόρφωση και η παιδεία είναι αναγκαία εφόδια ζωής όχι για μια θέση στον κόσμο των κρατικοδίαιτων προνομιούχων -γιατί αυτές όλο και λιγοστεύουν και άλλωστε δεν είναι πια στις μέρες μας τόσο επίζηλες- όχι για μια βέβαιη επαγγελματική επιτυχία, που κανένας δεν την εξασφαλίζει με μόνα αυτά τα γνωστικά εφόδια.
Είναι αναγκαία για την ανταπόκριση στις απαιτήσεις ενός όλο και εντεινόμενου επαγγελματικού ανταγωνισμού , είναι αναγκαία για την απαραίτητη ευελιξία στην αγορά εργασίας, αλλά είναι αναγκαία –και αυτό είναι το σπουδαιότερο – για την πολύπλευρη προετοιμασία του ανθρώπου, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τα αιτήματα της ίδιας της καθημερινότητας του στο μέλλον και όχι μόνο στο παρόν.
Παρόλα αυτά η παιδεία πάντοτε και σήμερα είναι επένδυση, είναι απόλαυση, δεν είναι χαμένος κόπος. Αλλά αυτό το γνωρίζουν μόνο όσοι πραγματικά και ουσιαστικά την έχουν γευθεί… Οι άλλοι συνήθως δεν ξέρουν τι χάνουν. Όσο για τις σπουδές και τη δουλειά – ήδη το είπαμε καθαρά : δεν εξασφαλίζουν πια εργασία. Χωρίς όμως σπουδές θα έχετε λιγότερες επιλογές εργασίας , λιγότερες ευκαιρίες να ανοίξετε νέες πόρτες στη διαδρομή της ζωής σας.
Εξάλλου η παιδεία δεν είναι υπόθεση μόνο των ειδικών θεσμοποιημένων φορέων, (των σχολείων, των πανεπιστημίων).
Οι άτυποι φορείς σήμερα περισσότερο από ποτέ διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αγωγή και στην παιδεία. Την οικογένεια στα φοιτητικά χρόνια θα υποκαταστήσουν οι φίλοι, η πόλη και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον : τα ερευνητικά ιδρύματα, που συχνά συνεργάζονται με τα πανεπιστήμια, τα πολιτιστικά στέκια, οι φοιτητικοί σύλλογοι, οι ποικίλες οργανώσεις και οι νεανικές ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα θα προσφέρουν εμπειρίες μοναδικές, βιώματα πρωτόγνωρα και θα γίνουν παράγοντες καθοριστικοί για τη διαμόρφωση της αυτοεικόνας σας αλλά και της «εικόνας της νεολαίας, η οποία αντικατοπτρίζει», με τρόπο μοναδικό το διατύπωσε ο Τάσος Λιγνάδης, «την ίδια την εποχή».
Έτσι καθώς η σπουδαστική επιτυχία σηματοδοτεί την έναρξη της περιόδου της αυτοδιαχείρισης, γι’ αυτή την τελευταία απαιτείται οργάνωση, αυτοπειθάρχηση, εργασία που χρονικά συμπίπτουν με τη νεανική ευφορία, την ανυπομονησία για γνωριμία της ζωής και του έρωτα, για βίωση και υλοποίηση του προσωπικού ονείρου της ευτυχίας.
Για την ισορροπημένη όμως διαχείριση όλων αυτών χρειάζεται ψυχική δύναμη και συναισθηματική ισορροπία, θάρρος αλλά και επιμονή, δυναμισμός, αλλά και συναίσθηση του ορίου. Έτσι, αυτό το (καβαφικό και πάλι) «πρώτο σκαλί» που ανεβήκατε όχι μόνο καταλαμβάνοντας μια θέση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά και διαμορφώνοντας το δικό σας φοιτητικό μικρόκοσμο, θα σας οδηγήσει στην αυτοπραγμάτωση.
Μην ξεχνάτε : «η ζωή», όπως έλεγε ο Αλμπέρ Καμύ, «είναι το άθροισμα των επιλογών μας». Και είμαστε ελεύθεροι να επιλέγουμε τους στόχους μας, τα όνειρά μας, τους συνοδοιπόρους μας στους καθημερινούς μας αγώνες. Πρέπει να γνωρίζουμε πάντως ότι η πρόοδος απαιτεί διαρκή αναζήτηση για βελτίωση, πειραματισμό, καινοτομία και συνεχή μάθηση.
Προσέξτε ωστόσο δεν μπορεί καθένας να εισπράττει την επιτυχία του μόνο ατομοκεντρικά. Σκεφτείτε ότι είστε πολίτες μιας οργανωμένης κοινωνίας, που σας έδωσε την ευκαιρία να γευθείτε – καλά ή κακά- όλα όσα γνωρίζετε. Γι’ αυτό οφείλετε να βρείτε τρόπο να πετύχετε προσωπικά, επιδιώκοντας να προσφέρετε και κοινωνικά, έχοντας συναίσθηση του μεγάλου χρέους , πως όσο πιο ψηλά ανεβαίνεις τόσο πιο πολλά χρωστάς στην κοινωνία που ζεις.
Έτσι σε μια αιμάσσουσα κοινωνική πραγματικότητα , σε μια δυσλειτουργική δημοκρατία, σε μια θνησιγενή οικονομία, κάθε ατομική επιτυχία πρέπει να θεωρείται περισσότερο από κάθε άλλη εποχή υπόθεση κοινωνικής ευθύνης. Και σε αυτή την εποχή ακόμη και οι κοινωνικές, πανηγυρικές εκδηλώσεις, σαν αυτήν εδώ τη σημερινή, γίνονται στην ίδια ατμόσφαιρα, όμως για να δώσουν αχτίδες αισιοδοξίας, να προσφέρουν εναλλακτικά πρότυπα για τους μικρότερους αλλά και για την κοινωνία γενικότερα, αφού η πρόοδος και η παιδεία δεν οριοθετούνται στις μέρες μας από συμβατικά ηλικιακά όρια, μακριά από τους υλιστικούς και τυποποιημένους ήρωες του κόσμου των θεαμάτων και του εύκολου δρόμου της ζωής.
Για την επίτευξή τους χρειάζεται απλώς : Θάρρος, τόλμη και αξιοπρέπεια, που και αυτοί οι ποιητές τα αναζητούν όλα αυτά σε «τόσο δύσκολους καιρούς». Όμως είναι αναγκαία, γιατί σήμερα «το μάθημα της ιστορίας δίνεται με μπάτσους στα μάγουλα» , για να θυμηθώ τον ίδιο τον ποιητή (Θ.Δ. Φραγκόπουλος) Και αυτή την ιστορία δεν καλείσθε πια να τη διδαχθείτε στις σχολικές ή στις φροντιστηριακές αίθουσες, αλλά καλείσθε να τη βιώσετε στην πραγματική σας ζωή και να την εξετασθείτε όχι στις πανελλήνιες εξετάσεις αλλά στις εξετάσεις της ζωής, γιατί δυστυχώς ή ευτυχώς παιδιά «οι εξετάσεις δεν τελειώνουν ποτέ».
Και πολλές εξετάσεις πρέπει να δώσετε, για να πετάξετε « πάνω από τις λύπες, χωρίς να κλάψετε , χωρίς να φοβηθείτε, καθώς πρέπει να θυμάστε πως «αυτό το σκηνικό είστε αρκετά μεγάλοι και αρκετά δυνατοί πια για να το αλλάξετε» και όχι να αποσυρθείτε στη δική σας φωλιά και στο δικό σας βουνό▪ θυμάστε τους στίχους του Γιάννη Αγγελάκα από το αγαπημένο τραγούδι των αιώνιων έφηβων; Γιατί χρέος σας και χρέος μας είναι να σώσουμε αυτό τον κόσμο, που τόσο αποκρουστικό σήμερα τον έχουμε καταστήσει. Πάντως αν δεν σωθεί έστω και σήμερα…, «εμείς θα φταίμε» , για να παραφράσω και τον Νίκο Καζαντζάκη.
Δεν σας περιμένουν, λοιπόν, μόνο οι χαρές της φοιτητικής ζωής, αλλά και οι ευθύνες της ενηλικίωσης. Δεν φθάνει να σας συγχαρούμε σήμερα, γιατί τούτες οι μέρες δεν είναι ημέρες «για πανηγυρικές τελετές και υποκριτικές κωδωνοκρουσίες , είναι ημέρες για αγώνα και δράση. Μπράβο για ο,τι πετύχατε, αλλά ετοιμαστείτε και για ο,τι σας περιμένει!
Στα μαθητικά μου χρόνια ή και ακόμη παλιότερα θυμάμαι την έκκληση των μεγαλύτερων «carpe diem», άδραξε τη μέρα μας έλεγαν χρησιμοποιώντας το ρωμαϊκό ρητό. Εγώ θα ήθελα να σας προτείνω: «carpete vitam» αδράξετε τη ζωή γράφοντας το δικό σας πιο όμορφο , πιο δημιουργικό, πιο χρήσιμο για όλη την κοινωνία μας σενάριο, γιατί η ζωή, όπως πολλές φορές είπαμε, δεν είναι προσωπική μόνο υπόθεση, αλλά και κοινωνική ευθύνη.
Στέλλα Αλιγιζάκη
Φιλόλογος – Ιστορικός