Από την ανταπόκριση στα δυο προηγούμενα σημειώματά μου για α) τον ρόλο του απαξιωμένου πολιτικού συστήματος και β) της ξέφρενης διαφθοράς, στην τρέχουσα δεινή οικονομική, πολιτική, κοινωνική αλλά και αξιακή κρίση, συνάγω τα εξής συμπεράσματα:
Όλοι, ή σχεδόν όλοι, συμφωνούμε, διαπιστωτικά, ότι
1. Όλοι φταίμε (με τον καθένα μας να εξαιρεί τον εαυτό του) για το κατάντημά μας, κυρίως όμως οι πολιτικοί, τα κόμματα, οι συνδικαλιστές , οι δημόσιοι λειτουργοί εν γένει, οι μεγαλοεπιχειρηματίες, τα εκδοτικά συγκροτήματα και, δευτερευόντως, εμείς οι πολίτες, είτε διότι ανεχθήκαμε είτε διότι εμπλακήκαμε ενεργά ή παθητικά, στην φοροδιαφυγή, στην εισφοροδιαφυγή, στη μη απόδοση του Φ.Π.Α. και σε άλλες έκνομες πράξεις.
2. Φταίνε βεβαίως και οι ανάλγητοι και αδίστακτοι δανειστές μας, τα κολοσσιαία οικονομικά συγκροτήματα που μας εκμεταλλεύονται και οι εταίροι μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΔΝΤ που μας υποβάλλουν σε μια απάνθρωπη λιτότητα, μια λιτότητα που πλήττει, κυρίως, τους οικονομικά αδύναμους και ευάλωτους πολίτες.
3. Δεν μπορούμε να περιμένουμε από ένα διαλυμένο και, εν πολλοίς, διεφθαρμένο κράτος και από ένα ανυπόληπτο πολιτικό σύστημα να αναλάβει την πρωτοβουλία αυτοκάθαρσης και οικονομικής ανάκαμψης.
Στους μεν δανειστές μας που, σε τελευταία ανάλυση, τη δουλειά τους κάνουν και που θεωρούν ότι εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους, με λανθασμένο τρόπο κατά τη γνώμη μου, δεν μπορούμε να αντιδράσουμε, σ’ αυτή τη φάση, αφού στερούμαστε διαπραγματευτικής δύναμης – που είναι και η μόνη γλώσσα που καταλαβαίνουν.
Για τα άλλα δύο σημεία που, στην πράξη είναι ένα και το αυτό, ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να υπερβούμε τα αδιέξοδα στα οποία μας οδήγησαν (με τη δική μας σύμπραξη, βεβαίως).
Άρα, τι μας μένει; Δυστυχώς, μαγική συνταγή και εύκολος δρόμος δεν υπάρχει. Και θα είναι ασυγχώρητη αυταπάτη να θεωρήσουμε ότι ένας μεγάλος ηγέτης θα εμφανιστεί, ως «από μηχανής θεός», να μας σώσει. Μας μένει μόνον η συνειδητοποίηση ότι μόνο στις δικές μας δυνάμεις μπορούμε να στηριχτούμε και στην απόφαση να βγάλουμε τις παρωπίδες και… να αγωνιστούμε. Όλοι οι Έλληνες. Όχι μερικοί μόνον. Θα πάρει χρόνο πολύ αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή. Και ας μην υποτιμούμε τη δύναμη του Έλληνα που καταλαβαίνει το συμφέρον του και του έχει πειραχτεί το φιλότιμο.
Όσο δύσκολα κι αν είναι τα πράγματα, υπάρχει ελπίδα. Αρκεί να ενεργοποιήσουμε τους πολίτες που πλήττονται χωρίς, δυστυχώς να αντιδρούν.
Το κοινό μας ζητούμενο φαίνεται να είναι: Πώς μεθοδεύουμε τις ενέργειές μας; Όχι μόνο λόγια για εκτόνωση αλλά Πράξεις παρέμβασης και καταγγελίας.
Πρότεινα να δοκιμάσουμε πειραματικά το εξής: Ο καθένας και η καθεμία δημιουργεί μια μικρή ομάδα τριών έως πέντε ατόμων στον άμεσο κύκλο του και κάνει συναντήσεις για συζήτηση, προβληματισμό και επινόηση πιθανών δράσεων και αλληλοενημερωνόμαστε με οριζόντια επικοινωνία. Ανάλογα με την πρόοδο, το κάθε μέλος της ομάδας εξακτινίζεται δημιουργώντας μια άλλη ομάδα, κ.ο.κ. Ένα είδος πολλαπλασιαστικής πυραμίδας, στην οποία κανείς δεν «καθοδηγεί» ούτε κηδεμονεύει κανέναν, όπως συνήθως γίνεται. Αυτό είναι εφικτό, αν λάβουμε υπόψη ότι ο Έλληνας πολίτης, εξ ανάγκης, έχει αρχίσει να ωριμάζει, συνυπολογίζοντας και το προσωπικό του συμφέρον.
Με λίγους φίλους, συζητάμε για κάτι διαφορετικό που όμως δεν έχουμε ακόμα μορφοποιήσει. Κάτι πρακτικά εφαρμόσιμο, με κανόνες, χωρίς λαϊκίστικα χαρακτηριστικά, χωρίς «ηγεμόνες», χωρίς επίδοξους πολιτικούς ηγέτες, κάτι που θα ενθαρρύνει «ακηδεμόνευτους» προβληματισμούς και δράσεις. Ό,τι κι’ αν είναι αυτό, πρέπει να προέρχεται απ’ ευθείας από την κοινωνία και όχι «άνωθεν». Χρειαζόμαστε κάτι που θα δίνει στον ενήμερο, ενεργό και υπεύθυνο πολίτη την ευκαιρία να εκφραστεί πολιτικά και κοινωνικά, με ασφαλιστικές δικλείδες κατά της «μετάλλαξης» και της εκμετάλλευσης από «επιτήδειους» για αλλότριους σκοπούς. Να είναι καθαρό και να φαίνεται καθαρό. Οι πολίτες είναι καχύποπτοι και με το δίκιο τους.
Έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον από έναν αριθμό ικανών και, προ παντός, έντιμων ανθρώπων, να δημιουργήσουμε ένα Δίκτυο Ενεργών Πολιτών για οριζόντια επικοινωνία και συντονισμό με ανθρώπους που έχουν, εκ των προτέρων, δηλώσει ότι δεν αποβλέπουν και δεν επιθυμούν να ενεργοποιηθούν κομματικά στο πλαίσιο του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος ή να καταλάβουν κρατικό αξίωμα.
Κατά τη γνώμη μου, το ζητούμενο δεν είναι μια ακόμα «κίνηση» από καλοπροαίρετους ή μη, σχετικούς ή άσχετους, κάποιοι από τους οποίους βιάστηκαν να τις μετατρέψουν σε κόμματα. Έχουμε δεκάδες τέτοιες, χωρίς δυναμική και χωρίς θετική πρόγνωση.
Αυτά είναι και φαίνονται δύσκολα, αλλά ζούμε σε δύσκολους καιρούς. Χρειαζόμαστε μια υπέρβαση την οποία όμως πρέπει να προσδιορίσουμε. Ο κόσμος είναι θυμωμένος. Πολύ θυμωμένος. Αν δεν μπορέσει να εκφραστεί με θετικό τρόπο, θα συνεχίσει να ταλαντεύεται και να αποπροσανατολίζεται προς επικίνδυνες κατευθύνσεις. Χρειάζεται όπως μεγάλη προσοχή και δεν επιδέχεται καθυστερήσεις.
Επαναλαμβάνω: Ας μη βαυκαλιζόμαστε ότι εμείς θα σώσουμε τη χώρα. Ας βάλουμε όμως ένα πετραδάκι. Αυτό που μπορούμε.
«Η Δημοκρατία των Αρίστων»
Ποιοι, τέλος πάντων, είναι οι Άριστοι και ποιος τους επιλέγει; Οι Άριστοι της αρχαίας Αθήνας του Χρυσού Αιώνα, δεν πληρούν τις προδιαγραφές με βάση σημερινά μέτρα και αξίες. Ας μην ξεχνάμε ότι, τότε, οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου και υπήρχαν δούλοι. Στην κάθε εποχή, άριστοι είναι εκείνοι που η κοινωνία θεωρεί άριστους.
Στη δική μας κοινωνία, οι Άριστοι, εκείνοι που θα ηγηθούν, πρέπει να προέλθουν από μια ώριμη, πολιτικά συνειδητοποιημένη δημοκρατική βάση την οποία θα εκφράζουν και θα υπόκεινται στον συνεχή έλεγχό της.
Στην αξιολόγηση για την έγκριση του όποιου ή όποιας προσφέρεται να αναλάβει ρόλο, ας έχουμε υπόψη κάποια σημαντικά κριτήρια: Πρέπει απαραιτήτως να είναι και να φαίνεται
• Έντιμος (αν και αυτό θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο), ανιδιοτελής, πατριώτης, δημοκράτης, να είναι άφθαρτος και να λειτουργεί με την αρχή της ομαδικότητας και του σεβασμού των θεσμών, των πολιτών και, προ παντός, των οικονομικά και κοινωνικά αδύναμων. Όχι με εξαγγελίες και ωραία λόγια αλλά στην καθημερινή πράξη.
• Πραγματικά μορφωμένος (όχι απλά γραμματιζούμενος με πτυχία (που είναι και αυτά χρήσιμα έως απαραίτητα) αλλά να έχει εμπειρία ζωής και την καλή μαρτυρία των συμπολιτών του. Να έχει έναν μόνο σκοπό: να υπηρετήσει την πολιτεία και τον πολίτη. Όχι απλά να περνάει καλά εξασφαλίζοντας, ταυτόχρονα την επιβίωση και την ανέλιξή του στο κόμμα και στην κυβέρνηση.
• Ικανός, πράγμα που πρέπει να αποδεικνύεται από επιτεύγματα στην επαγγελματική και κοινωνική ζωή. Κοντολογίς, να έχει δουλέψει, «να έχει βάλει ένσημα», να έχει διοικήσει κάποιον οργανισμό ή επιχείρηση με επιτυχία. Αν δεν έχει τέτοιο βιογραφικό, πώς θα διοικήσει τη μεγάλη επιχείρηση – το κράτος;;;
• Έμπειρος. Να έχει βιώσει την καθημερινότητα στην κοινωνία. Να έχει ζήσει το πεζοδρόμιο. Να γνωρίζει τη ζωή του άνεργου, του μικροσυνταξιούχου, του νέου που πρέπει να εργάζεται και να σπουδάζει ελπίζοντας να βρει δουλειά με την αποφοίτηση, του βιοτέχνη, του μαγαζάτορα, του μικρού επιχειρηματία που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα με τον αμείλικτο ανταγωνισμό της πολυεθνικής αλλά και με τη γραφειοκρατία. Πώς θα μπορεί να νομοθετεί και να εκδίδει κανονιστικές πράξεις, (από το γραφείο, με μόνο εφόδιο ένα θεωρητικό πτυχίο), για ανθρώπους, από τη ζωή των οποίων δεν γνωρίζει τίποτε;
• Να έχει όραμα. Δεν αρκεί να είναι καλός διαχειριστής. Πρέπει να σκέπτεται, να προβλέπει το μέλλον και να προγραμματίζει, όχι ως τις επόμενες εκλογές, αλλά για τον μακρινό ορίζοντα, συνυπολογίζοντας και τις ραγδαίες αλλαγές στην κοινωνία, στην τεχνολογία και στον διεθνή ανταγωνισμό, χωρίς να λογαριάζει πολιτικό κόστος και κομματικά οφέλη.
• Να έχει ηγετικά προσόντα. Να είναι δραστήριος και όχι νωθρός. Να είναι αποκεντρωτικός και όχι συγκεντρωτικός. Να λειτουργεί δημοκρατικά και όχι αυταρχικά. Να προλαμβάνει κρίσεις και όχι να προσπαθεί να τις αντιμετωπίζει αφού δημιουργηθούν. Να επιδίδεται κατά προτεραιότητα στην την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και πολύ λιγότερο με διαδικασίες και κανονισμούς. Να έχει την ικανότητα να εκφράζεται με σαφήνεια, να ακούει με προσοχή, να σκέπτεται λογικά και να συμμερίζεται τα συναισθήματα των πολιτών. Να χαρακτηρίζεται από την ικανότητα για καινοτομία αλλά και το χάρισμα να εμπνέει τους άλλους για δουλειά και δημιουργία.
Αυτά για την ώρα, ως συμβολή μου στον συνεχή διάλογο και προβληματισμό που, τώρα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε έχουμε ανάγκη.
Στο επόμενο, θα αναφερθώ στα «Κριτήρια Επιλογής των Στελεχών Διοίκησης» και μετά, θα σας αφήσω ήσυχους.
Νίκος Ε. Σκουλάς
Ενεργός Πολίτης, τ. Υπουργός