Ο χαρακτήρας της έξυπνης εξειδίκευσης

Πριν από περίπου 8 χρόνια ο κομισάριος της ευρωπαϊκής ένωσης Janez Potočnik αφού παρατήρησε τη διάφορα ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης υπέρ των ΗΠΑ όρισε την ομάδα επιστημόνων K4G, Knowledge for Growth, προκειμένου να τον συμβουλέψει μεταξύ των άλλων σχετικά με το πως η διαχείριση της γνώσης μπορεί να οδηγήσει την Ευρώπη σε ευημερία.

Η K4G μεταξύ των άλλων διαπίστωσε πως η διάφορα αυτή οφείλεται κυρίως, στη χαμηλότερη οικονομική και τεχνολογική εξειδίκευση και παράλληλα στην χαμηλότερη ικανότητα ιεράρχησης πόρων και προσπάθειας σε περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπη*.

Με τη διαπίστωση αυτή γεννήθηκε η έννοια της έξυπνης εξειδίκευσης (smart specialization), ως λύση δηλαδή στο πρόβλημα διαφοράς της ανταγωνιστικότητας.

Η έννοια της έξυπνης εξειδίκευσης λοιπόν δεν είναι τίποτε παραπάνω από την επιχειρηματική διαδικασία προσδιορισμού των επιχειρηματικών τομέων που πρέπει να εξειδικεύσει μια περιφέρεια με στόχο την βελτιστοποίηση της ανταγωνιστικότητας της.

Οι αποφάσεις κατά τον αναπτυξιακό σχεδιασμό οφείλουν να στοχεύουν στην μέγιστη δυνατή ανταγωνιστικότητα των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών που μετράται και επιβεβαιώνεται μέσα από τους απόλυτους και αμείλικτους κανόνες ανταγωνιστικότητας της διεθνούς αγοράς.

Η βασικότερη όμως παρατήρηση του K4G είναι πως η όποια προσέγγιση χάραξης πολιτικής πρέπει να γίνει μέσα από μια bottom-up διαδικασία στην οποία η επιχειρηματικότητα πρέπει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και να δείχνει ουσιαστικά το δρόμο.

Στο δρόμο της εφαρμογής

Σε εθνικό επίπεδο επί δεκαετίες αναφερόμαστε στην Επιστήμη, στην Έρευνα, στην Καινοτομία, στην Τεχνολογία, ακόμα και την ίδια την Ανάπτυξη σαν να είναι οι βασικοί στόχοι και αυτοσκοπός για τη χώρα.

Κάθε ένας από τους παραπάνω χώρους διεκδικεί μερίδιο πόρων και κρατικών ενισχύσεων αναφέροντας με επίταση την σπουδαιότητα και την μοναδικότητά του.

Επιπλέον συνεχώς ορίζονται δείκτες διαδικασίες και κριτήρια για την αξιολόγηση της επίτευξης των παραπάνω στόχων.

Στην ουσία όμως τίποτα από τα παραπάνω δεν αποτελεί στόχο παρά είναι απλά ένα εργαλείο.

Η Επιστήμη, η Έρευνα, η Καινοτομία, η Τεχνολογία, η ανάπτυξη αποτελούν μερικά από τα εργαλεία για την επίτευξη του ενός και μοναδικού στόχου που πρέπει να έχει κάθε περιφέρεια δηλαδή της επίτευξης ανταγωνιστικότητας.

Η ανταγωνιστικότητα είναι παράλληλα και ένας δείκτης αποτελέσματος ο μοναδικός ίσως δείκτης αποτελέσματος που μπορεί να είναι αξιόπιστος.

Το βασικό λοιπόν πρόβλημα είναι πως το απομονωμένο ανώτατο εκπαιδευτικό η ερευνητικό ίδρυμα παράγει μεν άριστα διεθνώς καταξιωμένα ερευνητικά αποτελέσματα, είναι ακατάλληλα δε για τη διπλανή του μικρή ελάχιστα καινοτόμα επιχείρηση, που χρησιμοποιεί τεχνολόγους από μια ανεπαρκέστατη και πολύ χαμηλής επιπέδου εγχώρια τεχνολογική εκπαίδευση.

Παράλληλα η πολιτεία στο όνομα της ανάπτυξης ξοδεύει σημαντικά ποσά για τη σύζευξη των ερευνητικών αποτελεσμάτων με την αγορά και διαρκώς διαπιστώνει την αδυναμία της να συζεύξει την πολύ μικρή ελληνική επιχείρηση που δε διαθέτει τμήμα R&D με τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα που δεν διαθέτουν τμήματα υποδοχής επιχειρηματιών και επενδυτών.

Και φυσικά το πρόβλημα αυτό είναι άλυτο γιατί στην ουσία προσπαθούμε να θεραπεύσουμε μια ανίατη ασθένεια αντί να προλάβουμε τη δημιουργία της.

Κανείς δηλαδή μέχρι σήμερα δεν ασχολήθηκε με την αξιακή αλυσίδα, που οδηγεί στην ανταγωνιστική περιφέρεια. Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να προκαλέσει με bottom up διαδικασίες τη δημιουργία λειτουργικών περιφερειών που θα οδηγήσουν σε δίκτυα και clusters με διεθνή διακρισιμότητα και υψηλή ανταγωνιστικότητα.

Όταν η κατάσταση φτάσει στην ανάγκη να γεφυρωθεί το χάσμα έρευνας και αγοράς το αναπτυξιακό παιγνίδι που οδηγεί σε ανταγωνιστικότητα έχει χαθεί.

Συχνά έχει γίνει προσπάθεια εφαρμογής ξεπερασμένων οικονομικών θεωρήσεων ενώ υπάρχει ανάγκη εφαρμογής σύγχρονων αναπτυξιακών θεωριών ενδογενούς ανάπτυξης με στοιχεία οικονομικής γεωγραφίας βασισμένων στην οικονομία της γνώσης και του κοινωνικού κεφαλαίου.

Η εμμονή σε απαρχαιωμένα μοντέλα εξωγενούς ανάπτυξης με δευτερογενείς κοστοβόρες και αναποτελεσματικές δράσεις σύζευξης έρευνας και παραγωγής δεν έχει κανένα νόημα και έχει φέρει ελάχιστα αποτελέσματα.

Τα δέκα βασικά βήματα
Η έξυπνη εξειδίκευση συνεπώς μπορεί να χαράξει το δρόμο για την ανάταξη της εθνικής οικονομίας αλλά για να λειτουργήσει προϋποθέτει την ικανοποίηση συγκεκριμένων συνθηκών και την ανάληψη δράσεων με συγκεκριμένη σειρά βημάτων.

Βήμα πρώτο: εργαλεία και δείκτες
Πρέπει να καθοριστούν πλήρως τα εργαλεία και οι δείκτες αποτελέσματος και να διαχωριστούν από το στόχο που είναι η ανταγωνιστικότητα.

Βήμα δεύτερο: το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα
Πρέπει να προσδιοριστεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που θα επιδιωχθεί μέσα από την επίτευξη της κρίσιμης μάζας των εμπλεκομένων επιχειρήσεων και φορέων και παράλληλα της αριστείας του τελικού μορφώματος.

Βήμα τρίτο: Το συγκριτικό πλεονέκτημα
Πρέπει να καθοριστούν συνεργατικοί σχηματισμοί βασισμένοι σε διεθνή προοπτική οι οποίοι θα έχουν συγκριτικό παγκόσμιο πλεονέκτημα μέσα από τη δημιουργία μεγάλης κλίμακας αξιακών αλυσίδων.

Βήμα τέταρτο: Ανακάλυψη ιδιαίτερων χαρακτηριστικών
Να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα επιχειρηματικά ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά της περιφέρειας εφαρμογής που μπορούν να επαναπροσδιορίσουν τις σχεσιακές επιχειρηματικές δομές ευνοώντας την επιχειρηματική διαφοροποίηση.

Βήμα πέμπτο: Ορισμός της λειτουργικής περιφέρειας
Πρέπει να οριστούν οι λειτουργικές περιφέρειες εντός των οποίων θα πραγματοποιηθούν οι συσπειρώσεις για τη δημιουργία συνεργατικών σχηματισμών.

Βήμα έκτο: Μετρήσεις δείκτες και αξιολόγηση
Πρέπει να οριστούν οι δείκτες (εισροών, εκροών, μόχλευσης, αποτελεσματικότητας) που θα χρησιμοποιηθούν για την κάθε δράση και την επικείμενη αξιολόγηση και ανατροφοδότηση της.

Βήμα έβδομο: Κατάλληλη Στελέχωση
Να οριστούν οι ειδικότητες και οι άνθρωποι: τεχνικοί, τεχνολόγοι, επιχειρηματίες και επιστήμονες με εμπειρία στις προβλεπόμενες αντίστοιχες διαδικασίες, που θα εφαρμόσουν τα απαραίτητα μοντέλα και εργαλεία: ανοιχτής καινοτομίας, λειτουργικών περιφερειών, clustering κτλ.

Βήμα όγδοο: Εφαρμογή αναπτυξιακών εργαλείων με project
Πρέπει να δρομολογηθούν τα αναπτυξιακά εργαλεία (open innovation, clusters, δίκτυα, έρευνα, ανάπτυξη, επιστήμη, μάθηση, κατάρτιση, μιμητισμός, πολιτισμός, περιβάλλον, αειφορία) με τη μορφή project που θα φέρουν τα πρώτα αποτελέσματα.

Βήμα ένατο: σύστημα επίλυσης διαφορών
Πρέπει να υπάρξει προετοιμασία για να αντιμετωπιστούν πιθανών αντιπαλότητες μεταξύ των περιφερειών οι οποίες δεν έχουν μάθει να λειτουργούν σε ανταγωνιστικό επίπεδο.

Βήμα δέκατο Θεσμοθέτηση πλαισίου χειραφέτησης περιφερειών
Θα πρέπει να επιτραπεί στις λειτουργικές περιφέρειες από την κεντρική κυβέρνηση να είναι ανταγωνιστικές εσωτερικά και ανταγωνιστικές μεταξύ τους ώστε να είναι τελικά ανταγωνιστικές και σε διεθνές επίπεδο. Το κεντρικό κράτος θα πρέπει να επιτρέψει την ανταγωνιστικότητα μεταξύ των περιφερειών και να εξαλείψει τις παρεμβάσεις που μπορούν να ακυρώνουν την τοπική αναπτυξιακή δράση.

Αν επιβάλουμε την επίτευξη ανταγωνιστικότητας σε κάθε δράση και την θέσουμε μάλιστα ως κριτήριο, οι πρωτοβουλίες θα αρχίσουν να αυτορρυθμίζονται και τα πράγματα θα πάρουν το δρόμο τους σε μια πραγματική bottom up διαδικασία.

Μιχάλης Καθαράκης
Διευθυντής ΚΕΚ Τεχνικές Σχολές Επιμελητηρίου Ηρακλείου

*http://ec.europa.eu/invest-in-research/monitoring/knowledge_en.htm

Ακολουθήστε το flashnews.gr στο Google News και την σελίδα μας στο Facebook