Συμπληρώνονται 70 χρόνια από τη θλιβερή ημέρα της 13ης Φεβρουαρίου 1944, όταν έπεφτε νεκρός χτυπημένος πισώπλατα από τα άτιμα βόλια των γερμανών κατακτητών, ο Αρχηγός Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννης Δραμουντάνης Στεφανογιάννης.

Δεμένος πισθάγκωνα, κάνοντας ένα άλμα προς τη λευτεριά, ο Στεφανογιάννης έπεφτε νεκρός πάνω στο λευκό χιόνι που είχε καλύψει τις πλαγιές του ιστορικού χωριού των Ανωγείων. Προτίμησε ως Αρχηγός να περάσει έτσι στην αιωνιότητα, παρά να στηθεί μπροστά στις κάνες των βαρβάρων κατακτητών.
Ο Ιωάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης γεννήθηκε στο ιστορικό χωριό Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου το 1897.

Οι γονείς του Στέφανος και Ανεζίνα Δραμουντάνη, (το γένος Σμπώκου).

Σε ηλικία είκοσι ετών (1917) παίρνει μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τα Ελληνικά στρατεύματα που πολεμούσαν στο πλευρό της Αντάντ. Η θητεία του στο στράτευμα συνεχίζεται παίρνοντας μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922 και βιώνει τη Μικρασιατική καταστροφή. Σε ηλικία 33 ετών, το 1930, παντρεύεται την Χαρίκλεια Σταυρακάκη και αποκτά μαζί της έξι παιδιά.

Κτηνοτρόφος στο επάγγελμα ο Ιωάννης Δραμουντάνης απολάμβανε μεγάλο κύρος όχι μόνο από τους κατοίκους του χωριού ή της περιοχής Μυλοποτάμου αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Ψηλορείτη όπως τα χωριά Κρουσώνας, Βορίζα, Καμάρες, Γέργερη κ.ά.

Εξερεύνηση του Ψηλορείτη από τους κατακτητές το Μάιο του 1943. Ανέκδοτη φωτογραφία από το αρχείο της Γερμανίδας δημοσιογράφου Annet Windgasse

Η συμβολή στη μεγαλειώδη Αντίσταση του Κρητικού λαού τα χρόνια 1941-1944, του Αρχηγού Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη, θα μπορούσε συνοπτικά να περιγραφεί ως εξής :

1ο) Λίγο πριν τη μεγαλειώδη μάχη της Κρήτης μαζί με άλλους συγχωριανούς του έκαναν απροσπέλαστο, (για ρίψη αλεξιπτωτιστών και προσγείωση αεροπλάνων) το Οροπέδιο της Νίδας, τοποθετώντας επί μέρες ογκόλιθους στην επιφάνειά του.

2ο) Αφού δεν έγινε κατορθωτή η ρίψη Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη Νίδα, επικεφαλής ομάδος ενόπλων Ανωγειανών πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης από την πρώτη ως την τελευταία ημέρα στην περιοχή Λατζιμά Ρεθύμνου.

3ο) Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης βοήθησε και πέτυχε την πρώτη επαφή του πλοιάρχου Πουλ με τον Αντώνη Γρηγοράκη-Σατανά τον Αύγουστο του 1941.

4ο) Μετά τη μάχη της Κρήτης ο Γιάννης Δραμουντάνης Στεφανογιάννης ήταν ένας από τους 32 συνολικά Κρήτες που επικύρηξαν οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής και καθ’όλη τη διάρκεια της τετράχρονης σκλαβιάς παρέμεινε επικηρυγμένος και από τους πλέον καταζητούμενους Κρητικούς.

5ο) Πήρε μέρος σε όλες τις συσκέψεις των Αρχηγών των ενόπλων Ανταρτικών ομάδων της Κρήτης (Καπετάνιων Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Σατανά) και προετοίμασαν από κοινού μαζί με τον επικεφαλής της Αγγλικής αποστολής Τομ Ταμπάμπιν τα πρώτα σαμποτάζ που διενεργήθηκαν σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη τον Ιούνιο του 1942 (σαμποτάζ Καστελλίου Πεδιάδος και Ηρακλείου, 7 και 13 Ιουνίου 1942).

6ο) Διατήρησε άσβεστη τη σπίθα και τη δίψα της λευτεριάς σε μια μεγάλη εδαφική περιφέρεια της κεντρικής Κρήτης (Άνω και Κάτω Μυλοπόταμος – Δυτικό Μαλεβύζι)

7ο) Το δυσκολότερο έτος της Κατοχής, το 1942, όταν οι αντάρτες που λημέριαζαν στα βουνά μετρούνταν στα δάχτυλα των χεριών, έδωσε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές οι οποίες με τους σταθμούς ασυρμάτου που έφεραν στον τόπο μας διατήρησαν επαφή με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (τον ελεύθερο τότε κόσμο). Τα Ανωγειανά μητάτα, Κορακόπετρα, Μίθια, Πετροδολάκια ήταν τα ασφαλή καταφύγια των σταθμών ασυρμάτου και των Άγγλων Αξιωματικών Συνδέσμων Τομ Ταμπάμπιν, Ραλφ Στόκμπριτζ, Πάτρικ Λη Φέρμορ κ.ά.

8ο) Παρέμεινε αδούλωτος ο Ψηλορείτης, το μοναδικό ίσως ελεύθερο τμήμα του νησιού μας, βρίσκοντας εκεί καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι από τους Γερμανούς Κρήτες αλλά και οι Άγγλοι στρατιώτες οι οποίοι δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν τους συντρόφους τους μετά τη μάχη της Κρήτης. Το σπίτι του Στεφανογιάννη στα Ανώγεια ήταν το ασφαλές κρησφύγετο δεκάδων Κρητών πατριωτών που έπεφταν στη δυσμένεια των κατακτητών και από το σπίτι του Στεφανογιάννη ξεκινούσαν το μεγάλο ταξίδι για τα νότια παράλια και τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο.

9ο) Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης ανέπτυξε άριστη συνεργασία με τον επικεφαλής της κατασκοπίας των νομών Ηρακλείου-Λασιθίου Γιώργο Δουνδουλάκη και στο σπίτι του στα Ανώγεια έγινε η αλλαγή της Αρχηγίας από το Γιώργο Δουνδουλάκη στο Μιχάλη Ακουμιανάκη την Άνοιξη του 1943.

10o) Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης τέλος σφράγισε με το αίμα του τον αγώνα που έδωσε για τα πανανθρώπινα ιδανικά της Ελευθερίας της Δικαιοσύνης και της Ειρήνης, πέφτοντας νεκρός χτυπημένος πισώπλατα από τα φονικά βόλια των κατακτητών στις 13 Φεβρουαρίου 1944.

Ένα από τα εγκλήματα των Γερμανών κατακτητών που μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει τις πραγματικές του διαστάσεις. Είναι η ορφάνια και η δυστυχία αυτών που έμεναν πίσω μετά από τα εγκλήματα που διέπρατταν οι Ναζί. Στη φωτογραφία η γυναίκα του Στεφανογιάννη Χαρίκλεια με τα έξι παιδιά της το καλοκαίρι του 1944 σε μια σπηλιά του Ψηλορείτη. Ο άντρας της και Αρχηγός Στεφανογιάννης είχε δολοφονηθεί σαν σήμερα, στις 13 Φεβρουαρίου 1944.

…………………………………………………………………………………………

Ο Εμμανουήλ Παπαδογιάννης καταγόταν από τον Άγιο Ιωάννη Ρεθύμνου, ήταν Πολιτευτής και μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής Ε.Ο.Ρ. Ρεθύμνου. Η προσωπικότητα και η καθολική αποδοχή του Εμμανουήλ Παπαδογιάννη από τους Ρεθύμνιους τον κατέστησε ως ένα σημαντικό παράγοντα του αντιστασιακού αγώνα των Κρητών τα χρόνια 1941-1945 και πολιτικό εκπρόσωπο του απελευθερωτικού αγώνα νομού Ρεθύμνου. (Ο στρατιωτικός εκπρόσωπος του Νομού Ρεθύμνου ήταν ο Χρίστος Τζιφάκης). Το πλούσιο αρχείο της ζωής και της δράσης του Εμμανουήλ Παπαδογιάννη, (μέρος του οποίου αναφέρεται στην περίοδο 1941-1945), διατηρεί σήμερα ο γιος του Μιχάλης Παπαδογιάννης μόνιμος κάτοικος Αθηνών. Σ’αυτό το αρχείο ανήκουν οι παρακάτω δύο επιστολές που δημοσιεύονται για πρώτη φορά και αναφέρονται :

α) Στις εκτελέσεις των δοσιλόγων και των συνεργατών των κατακτητών το Μάιο του 1942 και τα αποτελέσματα που είχαν στο νομό Ηρακλείου και
β) Στη σπουδαιότητα του Ψηλορείτη ως τόπος απόκρυψης και ασφαλούς διαβίωσης των Βρετανών Αξιωματικών Συνδέσμων που στάλθηκαν στην Κρήτη από το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής.

επιστολή 1

Αγαπητέ κύριε Παπαδογιάννη
Το γράμμα σας επήρα και το διάβασα με μεγάλην προσοχή και ένιοσα καλά τας αντιλήψης σας και τις οποίες ακολουθώ, κα το ότι μέχρι σήμερο δεν έχει συμβή τίποτε εις τον Νομό μας οφείλετε εις εμένα και τον Μηχάλη διότι εγώ εδίλοσα ρητώς και κατιγορηματικός ότι αύτοι δεν έχουν λόγω εις του Νομού μας τους ανθρώπους να επέμβουν διότι εμείς των είπων δεν έχομε προδότας αλά και εάν υπάρχουν μερικοί θα εξετάσομε τα ζητίματα και εάν υπάρχει σε κανένα αποδικτικά εμείς ήμεθα εις θέση όταν θα νομίζομε ημείς, ότι είνε ο κατάλιλος καιρός να κάνομε την εκκαθάριση των.
Δεν πρέπει όμως η κηνή γνώμη σήμερο με τα θλιβερά αυτά γεγονότα του Ηρακλείου και των Μοιρών να μας φέρει ως υπευθύνους διότι κρατούμε επιστολήν του κ. Μόντη που μας γράφει ότι πρέπει να κτυπηθούν οι προδόται και ο νέος αντιπρόσωπος μας είπε και αυτός τα ίδια προχθές που συναντηθήκαμε, αλά δεν ημπορούμε να δίνομε εξηγίσης σήμερον και να λέμε το μιστικό σε όπιον δίποτε και ήμεθα υποχρεομένοι να σιοπούμε, και εν καιρό εάν έλθουν τα πράγματα καλά που το πιστεύομε όλοι μας τότε θα αποκαλιφθούν όλα αυτά τα μιστικά και τότε νομίζω ότι θα δικεοθούμε.
ημείς στέλνομε επιστολήν εις τον κ. Λοχαγόν με τον ίδιον αγγελιοφόρον που σου στέλνω την επιστολήν μου και του γράφομε ότι είνε ανάγκη να συναντιθώμε με τον λοχαγόν και σας και τον Πετρακογιώργη και να αποφασίσομε όλοι από κοινού τι στάσι πρέπει να τυρίσομε και τι πρέπει να γίνη.
πάντως η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να ενεργίση ο κ. Λοχαγός και όσο ημπορεί μάλιστα το γρηγορότερο να βρεθεί μέσον να φύγουν όσοι θα πρέπει να φύγουν και καταλίλος μετά να το μάθουν οι Γερμανοί και ίσως σταματήσουν αυτά τα σκληρά μέτρα τα οποία φοβούμε ότι θα έχομε συνέχια όπως με πληροφορούν από το Ηράκλειο και μάλιστα την Δευτέρα το βράδι θα ποριση κάπιο πρόσωπο προς συνάντησή μου αλά δεν γνοριζω τι θα θέλει να μου πει.
ήθελα να σου γράψω πολλά πράγματα αλά πιστεύω ότι θα συναντιθόμε κατ’ηδίαν και τότε τα λέμε
Με αγάπη και εκτίμηση
Στεφανογιάννης
Χαιρετισμούς πολλούς από τον Μπαντουβά Σατανά και Μηχάλην
Υ.Γ. για ότι σου γράφω να μας απαντίσης με τον άνθρωπο που στέλνομεν
7ην Ιουνίου 42

επιστολή 2

Αγαπητέ κ. Παπαδογιάννη
επήρα το γράμμα σας και σας ευχαριστώ
επειδή βλέπω ότι μας θυμάστε ένιοσα τι θέλης να μας πεις, και είνε ανάγγη να συναντηθόμε την Πέμπτη της 12-2 ώρα εις το Κουρουπιτό στου Βρέτσο τον τόπο δια να συζητίσομε προσωπικός όλα τα ζητήματα που μας αφορούν δια τον Νομό μας.
και εάν νομίζης ότι πρέπει να παρεβρήσκετε και άλος από αυτού κανονίσετε το εσείς αυτό το ζήτημα.
ημείς θα ευρισκόμαστε εκεί που σου γράφομε εκτός από θάνατο την ημέρα και την ώρα που σου καθορίζομε.
εδώ εις την επαρχίαν πάνε τα πράγματα πολύ καλά ουδόλως μας επτόησαν τα γεγονότα τουναντίον μας επισμάτοσαν περισότερον.
άλοστε εμείς οι Ρεθύμνιοι πρέπει να ήμεθα υπερήφανοι δια την καλήν διαγογήν που έχουν δίξη εις όλες τις Επαρχίες και τιμή μας μεγάλη που έχει νιόση και η Αγγλική υπηρεσία ότι δεν ημπορεί να φυλακτεί και να διατηρηθή παρά μόνο εις τον Νομόν μας.
Όπως και οι Ηρακλειότες Συναγωνιστές που δεν βρίσκουν άσιλον παρά μόνον σε μας
θα σου έγραφα περισσότερα αλά επειδή θα συναντιθόμεν την άλην μέρα θα τα πούμε προσωπικώς και εάν παραλίπω.
Πολλούς χαιρετισμούς από όλους τους φίλους ιδιετέρος από τον Ξυλούρην.

Με αγάπη και Εκτίμησην
Ι. Σ. Δραμουντάνης
Νίδα 14/6/42

Σχόλια και παρατηρήσεις :

1) Οι επιστολές έχουν ημερομηνία 7 και 14 Ιουνίου 1942. Στη θέση «Αστριώτικο» της Νίδας, και όχι στη Μίθια, σε μια διευρυμένη σύσκεψη Αρχηγών και ανδρών της Κρητικής Αντίστασης και αντιπροσώπων του Συμμαχικού Στρατηγείου, πάρθηκε η απόφαση των εκτελέσεων των συνεργατών των Γερμανών. Οι λόγοι ήταν δύο. Πρώτον να ανακοπεί αυτή η συνεργασία από ελάχιστους ευτυχώς αρνητές της πατρίδας τους και δεύτερον επειδή είχε αποφασισθεί να χτυπηθούν τα αεροδρόμια του νομού Ηρακλείου, (Καστελίου Ηρακλείου και Τυμπακίου), έπρεπε να προστατευθούν οι αποστολές των Άγγλων και Ελλήνων κομάντος που θα έφθαναν στην Κρήτη για να εκτελέσουν το σχέδιο των δολιοφθορών.

2) Μετά τις πρώτες εκτελέσεις των συνεργατών τους οι Γερμανοί ως αντίποινα εκτέλεσαν στο Ηράκλειο 12 επιφανείς πολίτες (μεταξύ των οποίων ο Δήμαρχος Ηρακλείου Μηνάς Γεωργιάδης, ο αδελφός του τέως Γενικός Διοικητής Κρήτης Τίτος Γεωργιάδης και άλλους), εκτέλεσαν στις Μοίρες 10 πολίτες (τις αρχές σχεδόν της πόλης) και στην Πλώρα εκτέλεσαν 5 πατριώτες.

3) Μετά τα σαμποτάζ των αεροδρομίων Καστελλίου (7 Ιουνίου 1942) και Ηρακλείου (13 Ιουνίου 1942), οι Γερμανοί εκτέλεσαν 50 πατριώτες στη θέση Ξηροπόταμος, μία εκτέλεση που αντί να κάμψει το φρόνημα των αντιστασιακών, λειτούργησε ως ερέθισμα για ακόμη μεγαλύτερο αγώνα, όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Στεφανογιάννης στις επιστολές του.

4) Από τις επιστολές του Αρχηγού Στεφανογιάννης αποκαλύπτεται ότι οι προδότες των Ανωγείων δεν εκτελέστηκαν για συγκεκριμένους λόγους, πράγμα που ο ίδιος δεσμεύεται να πράξει ως Αρχηγός σε κατάλληλο χρόνο. Αν αναλογιστούμε την κατάσταση που επικράτησε στον Κρουσώνα μετά τις εκτελέσεις των Τζουλιάδων και την αδελφοκτόνο αιματοχυσία που ακολούθησε στο χωριό όλα τα χρόνια της Κατοχής, δικαιώνεται η άποψη του Στεφανογιάννη για την εκκαθάριση των προδοτών την κατάλληλη στιγμή. Ο ξαφνικός του θάνατος όμως, στις 13 Φεβρουαρίου 1944, εμπόδισε την εκπλήρωση αυτής της υπόσχεσης.

Γιώργος Καλογεράκης
Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου
υπ. Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων