Είναι πολύ της μόδας να φταίει ο επάρατος «νέο-φιλελευθερισμό» για όλα. Εδώ και 10 χρόνια έχουν βαλθεί να του φορτώσουν τόσα πολλά άσχετα πράγματα, που έχει χάσει κάθε νόημα σαν ορολογία. Χρησιμοποιείται όπως παλιά ο «ιμπεριαλισμός». Μια λέξη-πασπαρτού.
Στη μεγάλη μελέτη ανασκόπησης της παγκόσμιας βιβλιογραφίας, οι Μπόας και Γκανς-Μουρ (2009) διαπίστωσαν πως ο όρος «νέο-φιλελευθερισμός» εμφανίζεται χιλιάδες φορές μετά το 2000, ενώ πριν το 2000 εμφανιζόταν σπανίως. Τώρα πια είναι μόνον ένα ρητορικό τέχνασμα, ένα νεφελώδες «κακό» που κανείς δεν εξηγεί με τρόπο συνεπή.
Έχει συμβεί αυτό για το οποίο προειδοποιούσε ο Γκαμπλ το 2001: «πρέπει να αποφευχθεί να αντιμετωπίζεται ο ‘νέο-φιλελευθερισμός’ σαν κάτι που συμβαίνει παντού και στα πάντα». Κάθε αρθρογράφος ορίζει τη λέξη διαφορετικά και αποδίδει πολλά άσχετα πράγματα ταυτόχρονα (Μαντζ, 2008: σελ.705).
Χαρακτηριστικά παραδείγματα του πόσο συγκεχυμένος είναι πλέον ο όρος «νέο-φιλελευθερισμός» ανά τον κόσμο, είναι πως του αποδίδουν όλα τα παρακάτω (και περισσότερα):
(α) Το θάνατο της πολιτικής (Ζιρού, 2005)
(β) Τη θέσπιση ενιαίας εθνικής διδακτέας ύλης και εθνικών εξετάσεων (Απλ, 2004)
(γ) Το σύστημα «Κανένα Παιδί μη Μείνει Πίσω» (No Child Left Behind) στις ΗΠΑ (Λέιβα, 2007)
(δ) Την αύξηση της βίας στον σύγχρονο Αυστραλέζικο κινηματογράφο (Στράτον, 2009)
(ε) Τις οικονομικές δυσκολίες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας (Μπάτλερ, 2009)
(στ) Την αύξηση της δημοτικότητας των γάμων τύπου «Bollywood» στην Ινδία (Καπούρ, 2009)
(ζ) Τη θέσπιση προνομίων πρόσβασης σε βάσεις δεδομένων αντί για αύξηση χώρων για βιβλία στις βιβλιοθήκες (Μακουήν, 2009)
Σύμφωνα με τον μελετητή Ν.Νονίνι, ο όρος «νέο-φιλελευθερισμός» εμφανίζεται πλέον σε σχέση με οποιοδήποτε πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό ή πολιτιστικό φαινόμενο του σύγχρονου κόσμου. Έτσι, επιτρέπει να δημιουργούνται συμμαχίες «χωρίς την ενοχλητική ανάγκη να χρειάζεται να ξεκαθαρίσουν σε τι ακριβώς εναντιώνονται ή τι ακριβώς κριτικάρουν» (Νονίνι, 2008: σελ.149). Είτε μισείς τον κακό «νέο-φιλελευθερισμό» είτε την «καλή» κοινωνία.
Αυτή η εικόνα του «νέο-φιλελευθερισμού» δημιουργήθηκε, αφενός, από τη μαρξιστική σχολή των Χάρβεϊ, Σόλτε, Φουκς, κ.α. (όπου παρουσιάζεται ως ιδεολογία που επεβλήθη από την «άρχουσα τάξη») και αφετέρου από τη νέο-μαρξιστική σχολή των Ντην, Μπράουν, Μίλερ κ.α. (όπου παρουσιάζεται ως εξαναγκασμός του κράτους να λειτουργεί με όρους των αγορών). Η μαρξιστική αντίληψη βλέπει «παρεμβατικότητα ακόμη και στη μείωση της παρεμβατικότητας» (Μίλερ, 2010), θεωρεί πως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ φέρνουν μια «νέο-φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση» (Σόλτε, 2005: σελ.1), και πως όλα είναι μια μεγάλη συνωμοσία του «κεφαλαίου».
Η ιστορική πορεία της λέξης «νέο-φιλελευθερισμός» είναι πολύ διαφορετική από αυτήν που παρουσιάζουν οι μαρξιστές. Πρωτοεμφανίστηκε στο Παρίσι το 1938 κι από τότε υπήρξαν πολλές εφαρμογές, τις οποίες δεν αναφέρουν. Ο αριστερός διανοητής Μισέλ Φουκώ, στις περίφημες «12 διαλέξεις περί της Βιοπολιτικής» (1978-9), εξήγησε τον Ευρωπαϊκό «νέο-φιλελευθερισμό» ως εξής: ‘[είναι] η Γερμανική κοινωνική οικονομία της αγοράς: […] η αγορά, αν και αποτελεί τον μόνο ορθολογικό τρόπο εκτίμησης αξιών, είναι πολύ ασταθής από μόνη της και έτσι απαιτεί στήριξη, διαχείριση, και «ευταξία» που επιβάλλεται από το κράτος πρόνοιας (π.χ. βοήθημα ανεργίας, ιατροφαρμακευτική ασφάλιση, στεγαστική πολιτική, κλπ.)’ (Φουκώ, 1979: σελ.323).
Για τον Μισέλ Φουκώ, ο Ευρωπαϊκός «νέο-φιλελευθερισμός» ήταν αυτό που πλέον αποκαλούμε και «Γερμανική σοσιαλδημοκρατία». Στις ΗΠΑ, από την άλλη, δημοσιεύτηκε το «Μανιφέστο ενός Νεοφιλελεύθερου» (Πήτερς, 1983), ένα σοσιαλδημοκρατικό κείμενο που εναντιωνόταν στους συντηρητικούς, και έδωσε έναυσμα στους Δημοκρατικούς να εκλέξουν τους Κλίντον και Γκορ στην προεδρία. Οι μαρξιστές, μετά το 2000, αγνόησαν το «Μανιφέστο ενός Νεοφιλελεύθερου» και παρουσίασαν ένα μίγμα μονεταρισμού, συντηρητισμού, και παγκόσμιας συνωμοσίας, με ήρωες από το ’70 και το ’80: Πινοσέ, Θάτσερ, και Ρέηγκαν (Χάρβεϊ, 2005).
Στην Ελλάδα, όπου είμαστε ιδιαίτερα επιρρεπής στη συνωμοσιολογία, έχουν ταχθεί εναντίον του «νέο-φιλελευθερισμού» τόσο ο ΣυΡιζΑ όσο και οι ΑνεξΕλ, χρησιμοποιώντας τον ως κοινό εχθρό, ενώ εσχάτως έχουν συμπαραταχθεί και εκπρόσωποι της ΝΔ, της ΔημΑρ, και της Πρωτοβουλίας «58». Στην Ελλάδα, όπως κι αλλού, όσοι δεν μπορούν να εξηγήσουν ένα πρόβλημα, τα ρίχνουν στον επάρατο «νέο-φιλελευθερισμό».
——
(Απλ) Apple, Michael (2004) ‘Schooling, Markets and an Audit Culture’, Educational Policy 18(4), σελ.614-621.
(Γκαμπλ) Gamble, Andrew (2001) ‘Neo-Liberalism’, Capital and Class 25(1), σελ.127-134.
(Ζιρού) Giroux, Henry (2005) ‘The Terror of Neoliberalism: Rethinking the Significance of Cultural Politics’, College Literature 32(1), σελ. 1-19.
(Καπούρ) Kapur, Jyotsna (2009) ‘An “Arranged Love” Marriage: India\’s Neoliberal Turn and the Bollywood Wedding Culture Industry’, Communication, Culture and Critique 2(2), σελ.221- 233.
(Λέιβα) Leyva, Rodolfo (2007) ‘No Child Left Behind: A Neoliberal Repackaging of Social Darwinism’, Journal for Critical Education Policy Studies, τ.7. αρ.1, σελ.364-381
(Μακουήν) McQueen, Humphrey (2009) ‘An Implosion of Knowledge’, Meanjin 35(1), σελ. 56-61.
(Μαντζ) Mudge, Stephanie Lee (2008) ‘The State of the Art: What is Neo-Liberalism?’, Socio-Economic Review 6, σελ.703-731.
(Μίλερ) Miller, Toby (2009) ‘Afterword: Albert and Michael\’s recombinant DNA’, Continuum: Journal of Media and Cultural Studies 23(2), σελ.269-275.
(Μίλερ) Miller, Toby (2010) ‘Michel Foucault, The Birth of Biopolitics: Lectures at the Collège de France, 1978–79’, International Journal of Cultural Policy 16(1), σελ.56-57.
(Μπάτλερ) Butler, Judith (2009) ‘Save California\’s Universities’ The Guardian Online: Comment is Free, 4 October.
(Μπόας) Boas, Thomas & (Γκανς-Μουρ) Gans-Moore, Joshua (2009) ‘Neo-Liberalism: From New Liberal Philosophy to Anti-Liberal Slogan’, Studies in Comparative International Development 44(1), σελ.137-161.
(Μπράουν) Brown, Wendy (2003) ‘Neo-Liberalism and the End of Liberal Democracy’, Theory and Event 7(1), σελ.1-29.
(Μπράουν) Brown, Wendy (2006) ‘American nightmare: Neo-liberalism, neo-conservatism, and dedemocratization’, Political Theory 34(6), σελ.690-714.
(Νονίνι) Nonini, Donald (2008) ‘Is China Becoming Neoliberal?’, Critique of Anthropology 28(2), σελ. 145-176.
(Ντην) Dean, Jodi (2008) ‘Enjoying Neoliberalism’, Cultural Politics 4(1), σελ.47-72.
(Πήτερς) Peters, Charles (1983) ‘A Neoliberal’s Manifesto’, Washington Monthly, σελ.8-18
(Ρηντ) Read, Jason (2003) The Micro-Politics of Capital: Marx and the Prehistory of the Present. Albany, NY: State University of New York.
(Σόλτε) Scholte, Jan Aart (2005) The Sources of Neo-liberal Globalization. Overarching Concerns Paper No. 8. Geneva: United Nations Research Institute for Social Development.
(Στράτον) Stratton, Jon (2009) ‘The Murderous State: The Naturalisation of Violence and Exclusion in the Films of Neoliberal Australia’, Cultural Studies Review 15(1), σελ. 11-32.
(Φουκώ) Foucault, Michel (1979) The Birth of Biopolitics, Lectures at the College de France: Editions du Seuil/Gallimard
(Φρήμαν) Freedman, Des (2008) The Politics of Media Policy. Cambridge: Polity.
(Φουκς) Fuchs, Christian (2008) Internet and Society: Social Theory in the Information Age. Νέα Υόρκη: Routledge.
(Χάρβεϊ) Harvey, David (2005) A Brief History of Neoliberalism. Oxford: Oxford University Press.
Φώτης Κοκοτός
Επιχειρηματίας του Τουρισμού και των Κατασκευών.
Κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου (MSc) Μηχανικού Περιβάλλοντος