Προορισμός μας ήταν μερικά από τα πιο σημαντικά κέντρα του μινωικού πολιτισμού: η Φαιστός, η Αγία Τριάδα, ο Κομμός και η Μονή Οδηγήτριας.
Ξεκινήσαμε αρκετά νωρίς από το Ηράκλειο και διασχίσαμε σχεδόν κάθετα το νησί μας στο κεντρικό τμήμα του, κατευθυνόμενοι στη μεγαλύτερη εύφορη πεδιάδα του, εστία πολιτισμού από τα προϊστορικά χρόνια.
Πρώτος σταθμός μας ο αρχαιολογικός χώρος της Φαιστού. Ένα φως διαυγές μας υποδέχτηκε εκεί, ένα λαγαρό ελληνικό φως, διαγράφοντας με ακρίβεια τον ορίζοντα και αναδεικνύοντας την καθαρότητα των γραμμών στα αρχαία απομεινάρια.
Ένας μεγάλος σε έκταση αρχαιολογικός χώρος. Μακρύτερα στο βορρά δεσπόζει ο ορεινός όγκος της Ίδης και νότια απλώνεται η εύφορη πεδιάδα της Μεσαράς. Οι άνθρωποι του παρελθόντος απόντες. Παρόντα ελάχιστα μόνο από τα αντικείμενά τους. Πολλά ερείπια, πάμπολλα τα σπαράγματα, πλείστες οι απορίες και τα ερωτήματα.
Όπως κάθε φορά που εισέρχομαι σ\’ ένα αρχαιολογικό χώρο έχω την αίσθηση του αδιάκριτου επισκέπτη που δεν πήρε άδεια εισόδου κι επιπλέον του τυμβωρύχου που διακόπτει την ιερή σιωπή των νεκρών.
Σαν σ\’ ένα παλάτι που οι οικοδεσπότες του έφυγαν και το άφησαν έρμαιο στους επισκέπτες, νιώθω επιτακτική την ανάγκη να περπατώ ελαφριά. Κάτω από τα πόδια μας άνθρωποι και εποχές αλληλεπικαλύπτονται, κάθονται η μια στους ώμους της άλλης σπρώχνοντάς την πιο βαθιά στο έδαφος και στην αφάνεια.
Έχεις την αίσθηση ότι ο χρόνος γύρω σου έχει παγώσει, κι αυτός ο χώρος είναι ο μόνος που υπάρχει, κι ας είναι σπαρακτικές εικόνες τα λιγοστά σπαράγματα, που τώρα φρυγανίζονται από το δυνατό ήλιο. Γραμμές, σχήματα και αρχιτεκτονικοί όγκοι που καλείται να συμπληρώσει η δική μας φαντασία κτίζοντας τους δικούς της γοητευτικούς κόσμους με τον κίνδυνο να υπερβεί τα όρια της επιστημονικής αλήθειας.
Το \”φως ανελέητο\” αποκαλύπτει και εξαϋλώνει τα περιγράμματα στα αρχαία απομεινάρια, ενώ η θερμοκρασία ανεβαίνει επικίνδυνα. Η ξενάγηση όμως συνεχίζεται απρόσκοπτα και αδιαμαρτύρητα.
Ο κ. Βασιλάκης με εφηβικό σφρίγος στη φωνή και παιδική λάμψη στο βλέμμα, με πάθος που αναβλύζει από την επιστημονική συνέπεια και τον ανθρώπινο ζήλο, εκείνο που τον βοηθά να παραμένει στις σύγχρονες επάλξεις, αγωνίζεται να εξουδετερώσει το τέρας της άγνοιας ή της ημιμάθειας, να καλύψει αρχαία κενά και να διασκεδάσει ψευδείς σύγχρονους μύθους.
Κι όσο κι αν η επιστημονική ακρίβεια της ξενάγησης δεν άφηνε ασάφειες και κενά στην κατανόηση, εντούτοις στη σκέψη μας πάντα έβρισκαν τόπο να τρυπώσουν οι μυθολογικές αφηγήσεις. Η ομάδα μας στην πρώτη της εξόρμηση αναζητώντας τα ίχνη της ιστορίας ή προϊστορίας, μπέρδευε συχνά το μύθο με την ιστορική αλήθεια, την επιθυμητή εικόνα με την αποδεδειγμένη.
Ένα παιδάκι έτρεχε να βρει το λαβύρινθο ανεβοκατεβαίνοντας σκάλες, περνώντας από πολλά μικρά δωμάτια, διασχίζοντας διαδρόμους. Αλλά και οι μεγαλύτεροι επιχειρούσαμε μέσα από αρχαία ίχνη να ξαναπιάσουμε την άκρη του νήματος, να συνεχίσουμε την πορεία μας στους σύγχρονους δαιδαλώδεις δρόμους, να παλέψουμε με τα δικά μας τέρατα.
Σταθμοί της ξενάγησής μας η πάνω αυλή, η δυτική αυλή, οι αποθήκες, η κεντρική αυλή, τα βασιλικά διαμερίσματα, και φυσικά ο χώρος εύρεσης του γνωστού άγνωστου, μοναδικού και δυσερμήνευτου δίσκου.
Ένα καλά διατηρημένο πλακόστρωτο στην κεντρική αυλή, όπου κάποια άλλα πόδια πριν μερικές χιλιάδες χρόνια πάτησαν πάνω του, περπάτησαν, χόρεψαν και ίσως συμμετείχαν σε επικίνδυνα αγωνίσματα με τον ταύρο.
Αυλάκια αποχέτευσης, πηγάδια αποθήκευσης νερού. Αποθήκες με εναπομείναντα πιθάρια, σημάδια χαραγμένα σε πέτρες, ένα ολόκληρο σύστημα σφραγισμάτων μαρτυρούν μια ακμάζουσα κοινωνία, που όμως κάποια στιγμή μετακινείται λίγα χιλιόμετρα παραπέρα, στην επονομαζόμενη έπαυλη ή ανάκτορο της Αγίας Τριάδας.
Έτσι επόμενος σταθμός μας σε κοντινή απόσταση το μικρό ανάκτορο ή έπαυλη της Αγίας Τριάδας. Ένας σταθμός που μας αποκάλυψε μερικά από τα πιο σημαντικά ευρήματα του μινωικού πολιτισμού: σπουδαία λίθινα αγγεία και πολλά τάλαντα. Μια ολόκληρη πτέρυγα του αρχαιολογικού χώρου τόπος εμπορικών συναλλαγών, ο χώρος της αγοράς.
Ένας ακόμα χώρος που μετρά τους αιώνες και τις εποχές στα στρώματα του χώματος. Κι εδώ η φωτιά έγραψε τους τίτλους του τέλους ενός σημαντικού πολιτισμού. Πολιτισμοί αντικρουόμενοι ή και εχθρικοί μεταξύ τους συνυπάρχουν αντιφατικά στον ίδιο χώρο. Εκκλησίες διασώζονται σε καλή κατάσταση.
Αφήνουμε με δυσαρέσκεια το φιλόξενο σκιερό χώρο στην είσοδο για να συνεχίσουμε την περιήγησή μας.
Επόμενος προορισμός η Μονή Οδηγητρίας. Το τοπίο αγριεύει στο καυτό μεσημέρι του νότου της Κρήτης. Η βλάστηση αραιώνει. Αποτέλεσμα υπερβόσκησης και διάβρωσης του εδάφους. Η εικόνα πράσινου δίνει σταδιακά τη θέση της στη χαμηλή αυτοφυή βλάστηση που σε λίγα μέρη της Κρήτης μπορείς να συναντήσεις, κυρίως στο νότο της. Ίσως έτσι να ήταν η χλωρίδα και στη μινωική εποχή, χωρίς ανθρώπινη λεηλασία.
Στη διαδρομή μας μικρά κρητικά χωριά στη ζέστη του μεσημεριού αναδίδουν μια άσπρη ζεστή άχνη αναπαλαιωμένων σπιτιών που επιμένουν ευτυχώς να συντηρούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.
Ένας ξεχωριστός κόσμος η Μονή Οδηγητρίας. Το μοναστήρι όμορφα συντηρημένο, αρμονικά συνυπάρχον με το περιβάλλον, διασώζει μέρος των τοιχογραφιών του και σπάνιες εικόνες. Σε μια γωνία του μοναστηριακού συγκροτήματος ο Πύργος του Ξωπατέρα, με περιορισμένες, σχεδόν ανεπαίσθητες, παρεμβάσεις συντήρησης, είναι μέρος της ζωντανής ιστορίας.
Σε ένα μέρος του μοναστηριού ένα καλοδιατηρημένο μουσείο τριών δωματίων διαφυλάσσει αντικείμενα μιας αγροτικής κοινωνίας μιας άλλης εποχής: ελαιοτριβείο κα πατητήρι, αργαλειό κα φούρνο. Σε κοντινή απόσταση με οπτική επαφή από το δρόμο οι δύο θολωτοί τάφοι που ανέσκαψε πριν από λίγες δεκαετίες ο κ. Αντώνης Βασιλάκης.
Φτάνουμε καταμεσήμερο στον Κομμό, το κύριο λιμάνι της Μεσαράς (Φαιστού και Αγίας Τριάδας) στα μινωικά χρόνια. Στην τελική ανακτορική εποχή μάλιστα ιδρύθηκε ένα νεώριο με έξι γαλαρίες πάνω από το αρχαιότερο νεοανακτορικό νεώριο. Από ψηλά ατενίζουμε τη μακρά παραλία που απλώνεται μπροστά μας.
Όμως είναι ένα λιμάνι απόντων ταξιδευτών, ταξιδιωτών που ολοκλήρωσαν το ταξίδι τους στο χρόνο και άφησαν ίχνη δυσδιάκριτα, ερμηνεύσιμα μόνο από ειδικούς και μερικές φορές αμφιλεγόμενα ή αμφισβητήσιμα.
Ο χρόνος δε μας επιτρέπει μια αναλυτική ξενάγηση κι εξάλλου ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει κλειστός. Αρκούμαστε σε σύντομες πληροφορίες και εκμεταλλευόμαστε την ευκαιρία για μια σύντομη βουτιά.
Οι ιριδισμοί της επιφάνειας της θάλασσας συνθέτουν μια εικόνα παραμυθιού, που όμως έρχεται σε έντονη αντίθεση με πλακούρες διαβρωμένες από τη χρόνια έκθεσή τους στις καιρικές συνθήκες. Όμως και η επέμβαση του ανθρώπου υπήρξε καθοριστική στην εικόνα του περιβάλλοντος και στη βιοποικιλότητα.
Η μεσημεριανή ραστώνη και το άδειο στομάχι μάς έστρεψε στα γραφικά ταβερνάκια των Ματάλων. Η αλλοτινή εστία των χίπηδων, των ανθρώπων που επιζητούσαν την ησυχία της φύσης, τη μέρα αυτή έσφυζε από ζωή, καθώς ήταν η τελευταία μέρα του φεστιβάλ.
Η εκδρομή μας ολοκληρώνεται και αρχίζει η επιστροφή. Εικόνες και πληροφορίες επανέρχονται στη μνήμη, σε μια προσπάθεια σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν.
Αρχεία που μεταφέρθηκαν, πόλεις που επιβλήθηκαν σε άλλες, κατακτητές που ισοπέδωσαν, πολύτιμα αντικείμενα που αποσπάστηκαν από το φυσικό τους χώρο και κλείστηκαν σε μουσεία, αρχαιοκάπηλοι που άρπαξαν, κλεπταποδόχοι και \”σωτήρες του έθνους\” είναι μερικά από τα θέματα του προβληματισμού μας. Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική ιστορία αναβιώνει διαγράφοντας βασικές κατευθυντήριες γραμμές, βασικές τάσεις και στοιχεία.
Ο Σύλλογος συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια τουριστική περιήγηση αναψυχής, αλλά οφείλει να επιδείξει μα στάση ευρύτερης ενημέρωσης και υπεύθυνης στάσης απέναντι στο μινωικό πολιτισμό. Υπόσχεση για συνέχιση της διαδρομής στο χρόνο με την ξενάγηση στα Χανιά το Σαββατοκύριακο 5-6 Ιουλίου.