Ο συνδυασμός ενός σχεδόν μοναδικού φαινομένου παγκοσμίως, με το ανεβοκατέβασμα της στάθμης της θάλασσας και της ανύψωσης του δυτικού άκρου του νησιού λόγω ενός καταστρεπτικού σεισμού το 365 μχ, \”έβγαλε\” το τεχνητό λιμάνι, εκτός θαλάσσης στη στεριά, αποτελώντας ένα χερσαίο θησαυρό για την εξερεύνηση ενός ένδοξου πολιτισμού που άκμασε στην περιοχή, την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ένας από τους ισχυρότερους σεισμούς που καταγράφηκε ποτέ, και σημειώθηκε το 365 μχ, οδήγησε στην εξαφάνιση της Φαλάσαρνας και του πολιτισμού της, αφήνοντας όμως μια μοναδική κληρονομιά παγκοσμίως, στους σύγχρονους Κρήτες. Η ανύψωση της ακτής, έφερε τις υποθαλάσσιες υποδομές και τις εγκαταστάσεις του λιμανιού στην στεριά, γεγονός που επιτρέπει στους αρχαιολόγους να… εξερευνούν στη γη τη \”θάλασσα\”.
Φαίνεται ότι η αρχαία πόλη της Φαλάσαρνας που πήρε το όνομά της από την νύμφη – τοπική ηρωίδα και προστάτιδά της, Φαλασάρνη, έχει βρει μια σύγχρονη \”προστάτιδά \”, που ξεγυμνώνει με την επιμονή της, την ανύπαρκτη εθνική πολιτική για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Γραπτές επιγραφικές πηγές που αναφέρουν τη Φαλάσαρνα εμφανίζονται γύρω στο 350 π.Χ. και τελειώνουν στα μέσα του 4ου αι. μ.Χ. Ο Σκύλλαξ ο Καρυανδεύς (μέσα 3ου αι. π.Χ.) είναι ο πρώτος που αναφέρει τη Φαλάσαρνα ως εξής: «μίας ημέρας ταξίδι από τη Λακεδαίμονα βρίσκεται το άκρο της Κρήτης, στο οποίο η πρώτη πόλη βρίσκεται εγκαθιδρυμένη προς την πλευρά που δύει ο ήλιος και ονομάζεται Φαλάσαρνα. Έχει κλειστό λιμάνι».
Η πόλη – κράτος οργανώθηκε με κατάλληλο νομικό καθεστώς και πολιτικό σύστημα, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μίας προοδευτικής κοινωνίας:
\”Τα Φαλάσσαρνα ήταν από τις πρώτες πόλεις οι οποίες είχαν νόμους που χαράσσονταν πάνω σε λίθους και τοποθετούνταν σε ιερά, (κυρίως την πρώιμη εποχή). Η πόλις – κράτος ακολουθούσε το δωρικό σύστημα που είχε και η Σπάρτη εκτός από το βασιλιά. Βασιλείς δεν είχαν ποτέ, είχαν άρχοντες, είχαν την βουλή, γερουσία, τους δούλους, ακριβώς ένα σύστημα δημοκρατικό όπως υπήρχε και στην Αθήνα, στην Σπάρτη και σε όλες τις ελληνικές πόλεις\”
Κύρια πηγή της οικονομίας της Φαλάσσαρνας ήταν η σχέση της με τη θάλασσα που την κατέστησαν διεθνές ναυτικό και εμπορικό κέντρο με πλούσιες οικονομικές και πολιτιστικές ανταλλαγές με τους λαούς της ανατολής.
\”Έχουμε βρει πάρα πολλά νομίσματα, από διάφορες πόλεις όπως την Κυδωνία, την Πολυρρήνια, την Ελεύθερνα, Απτέρα, από Σικελία που σημαίνει ότι υπήρχε εμπόριο, ανταλλαγή προϊόντων. Έχουμε βρει αγγεία τα οποία προήλθαν από την Αίγυπτο με την οποία είχαν ανεπτυγμένες σχέσεις. Φαλασσάρνιοι και Κρήτες γενικά πηγαινοέρχονταν στο Βασίλειο του Πτολεμαίου και υπηρετούσαν ως μισθοφόροι, ανώτεροι αξιωματούχοι και σύμβουλοι\”… \”Οι Φαλασάρνιοι ήταν πολύ σημαντικοί μισθοφόροι, οι οποίοι υπηρετούσαν σε διάφορους στρατούς όπως του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά και των Περσών και αργότερα στα ελληνιστικά βασίλεια. Στη μάχη του Σισίου, όπου κατατροπώθηκε ο βασιλιάς Δαρείος από τη μια πλευρά πολεμούσαν οι Κρήτες τοξότες, μισθοφόροι με τον Μέγα Αλέξανδρο και από την άλλη, μισθοφόροι που πολεμούσαν με τον Δαρείο\”.
Η ναυτική υπεροχή και κυριαρχία της Φαλάσσαρνας στη θάλασσα – έλεγχε όλα τα παράλια της Δυτικής Κρήτης, από το Ακρωτήριο Κριός μέχρι τα Αντικύθηρα, ήταν αυτή που της έδωσε μια θέση στην ιστορία του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού.
\”Εξ’ανάγκης ανέπτυξαν αυτόν τον πολιτισμό, δεν είχαν διέξοδο από πουθενά παρά μόνο από τη θάλασσα. Από τη μια πλευρά είναι το βουνό και από την άλλη ένας σχετικά μικρός κάμπος και σε αυτήν την περιοχή έπρεπε να ζήσουν και να προχωρήσουν τον πολιτισμό τους, με όλα τα δεδομένα που είχε η γη εκείνη την εποχή\” , εξηγεί η κ. Χατζηδάκη που τονίζει ότι σε αυτό το άκρο της Κρήτης αναπτύχθηκε ένας πολιτισμός, με διακριτά χαρακτηριστικά, ο οποίος δεν ήταν γνωστός μέχρι σήμερα.
Η ισχυρή πόλη της θάλασσας, η Φαλάσαρνα ήκμασε από τον 4ο αι. π.Χ, όταν Περσικός χρυσός άρχισε να διεισδύει στον Ελληνικό κόσμο με στόχο την αναχαίτιση της προέλασης του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον του βασιλιά Δαρείου και της αυτοκρατορίας του. Κατ’αυτόν τον τρόπο οι Φαλασάρνιοι με χρήματα των Περσών άρχισαν να ανυψώνουν στην πόλη τείχη, και άλλα οικοδομήματα στρατιωτικής αρχιτεκτονικής. Η πόλη-κράτος της Φαλάσαρνας έκοψε αργυρά και χάλκινα νομίσματα, λάτρευε την θεά Δίκτυννα σε δικό της ναό, πάνω στην ακρόπολη και διέθετε εργαστήρια επεξεργασίας μετάλλων.
Ένας ένδοξος πολιτισμός, που άκμασε για περίπου 300 χρόνια στην περιοχή, χάθηκε, παραμένοντας θαμμένος κάτω από την γη της Φαλασάρνας, της πόλης που \”βρίσκεται εγκαθιδρυμένη προς την πλευρά που δύει ο ήλιος\”, για να ανακαλυφτεί αιωνες μετά και πάλι