-Η όποια τουριστική προβολή θα πρέπει να υπηρετεί και να υποστηρίζει ένα ολοκληρωμένο περιφερειακό σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης κάτι που μέχρι σήμερα δεν υπάρχει.
-Έλειπε η συγκεκριμένη αξιολόγηση των μέχρι σήμερα αποτελεσμάτων από τις μελέτες και τις εφαρμογές τους.
-Η ανάθεση μελετών για την τουριστική προβολή της Κρήτης σε ιδιωτικές εταιρείες έχει υψηλό κόστος, ενώ θεωρούμε ότι υπάρχει η δυνατότητα εκπόνησης τέτοιων μελετών από Πανεπιστημιακά και άλλα ιδρύματα (π.χ. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πολυτεχνείο). Πρόσφατα έγινε παρουσίαση μιας τέτοιας μελέτης στην Αντιπεριφέρεια Ρεθύμνου από την ιδιωτική εταιρεία «LOWE
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ» το κόστος της οποίας, σύμφωνα με τη σύμβαση, ξεπερνάει το 1,6 εκ. ευρώ.
-Δεν γίνεται καμιά αναφορά στον εσωτερικό τουρισμό και τη σχετική τουριστική προβολή που είναι απαραίτητη.
Με αφορμή αυτή τη συζήτηση θα ήθελα, εν συντομία, γιατί το θέμα είναι πολύ μεγάλο, να κάνω ορισμένες αναφορές:
Οι διακοπές είναι απαραίτητες για το σύγχρονο άνθρωπο και πρέπει να αναγνωριστούν ως ένα αναφαίρετο δικαίωμά του. Σε συνθήκες μνημονίου, αυτό το δικαίωμα το στερούνται τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι συνάνθρωποί μας (στην Κρήτη το 2005 από το σύνολο των επισκεπτών οι αλλοδαποί τουρίστες ήταν το 81,7% ενώ το 2012 ήταν το 88,2%). Έρευνα του ΙΝ.ΚΑ. που έγινε πριν το φετινό καλοκαίρι έδειξε πως το 75% των ερωτηθέντων δεν θα έκανε διακοπές φέτος. Τα 2/3 αυτού του ποσοστού θα κατέφευγαν σε φιλικό, συγγενικό ή ιδιόκτητο σπίτι.
Κοινή πεποίθηση είναι ότι στη χώρα μας ο τουρισμός είναι ίσως ο μοναδικός οικονομικός τομέας με θετικό πρόσημο και, ιδιαίτερα για τον νομό μας αλλά και γενικότερα για την Κρήτη, ο βασικός πυλώνας της οικονομίας. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι συνδέεται άμεσα με ένα ευρύτερο φάσμα δραστηριοτήτων και έμμεσα με όλους σχεδόν τους κλάδους της οικονομίας, με πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην οικονομία. Με βάση αυτή την παραδοχή συμφωνούμε όλοι ότι πρέπει να στηριχτεί και να αναπτυχθεί πάρα πέρα. Το ζητούμενο είναι σε ποια κατεύθυνση και ποιο θα είναι το όφελος συνολικά της κοινωνίας.
Οι θριαμβολογίες της κυβέρνησης που στηρίζονται κατά κύριο λόγο στον αριθμό των αφίξεων δεν μπορεί να δικαιολογηθούν για δυο λόγους: α) Δεν αναλύονται όλα τα ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία που να δικαιολογούν αυτούς τους πανηγυρισμούς και β) Δεν ασχολούνται καθόλου με το πώς διαχέεται το όποιο οικονομικό αποτέλεσμα στην κάθε τοπική οικονομία και την κοινωνία. Η μεγάλη πρόκληση για την τουριστική πολιτική, ειδικά στην σημερινή περίοδο της βαθειάς κρίσης, είναι να υπάρξει αυξημένο κοινωνικό μέρισμα από τον τουρισμό.
Δυστυχώς, όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλους τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας και η τουριστική ανάπτυξη εμφάνισε όλες τις εγγενείς αδυναμίες και παθογένειες που χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα όπως:
-Η παντελής έλλειψη τουριστικού χωροταξικού σχεδιασμού.
-Η φοροδιαφυγή και η εισφοροδιαφυγή.
-Η αδυναμία δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και η αντιμετώπιση της ανεργίας.
-Η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων.
-Η υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας.
-Το κυνήγι των αριθμών.
Ας έρθουμε όμως στην αποτίμηση της σημερινής πραγματικότητας. Επειδή το θέμα έχει πολλές πλευρές ας εξετάσουμε εδώ μόνο το πεδίο με βάση τα στοιχεία του οποίου θριαμβολογεί η κυβέρνηση αξιοποιώντας τα δεδομένα που υπάρχουν μέχρι σήμερα διαθέσιμα.
Το 2013 με αύξηση των αφίξεων σε σχέση με το 2012 πάνω από 15% η μέση δαπάνη ανά ταξίδι αυξήθηκε μόλις 1,2% και έφτασε τα 653 ευρώ (προσμετρούνται και τα ποσοστά κρουαζιέρας). Στην Κρήτη η μέση δαπάνη είναι περίπου κατά 16% μεγαλύτερη. Για να έχουμε μια πληρέστερη εικόνα το 2008 η μέση ταξιδιωτική δαπάνη ήταν 730 ευρώ. Για να εκτιμηθεί σωστά, βέβαια, αυτό το στοιχείο πρέπει να εξεταστούν και άλλες παράμετροι όπως π. χ. το ποσοστό κατανάλωσης ελληνικών προϊόντων από τα ξενοδοχεία, το ποσοστό των Ελληνικών προϊόντων που αγοράζουν οι επισκέπτες από τα Σούπερ Μάρκετ και τα τουριστικά μαγαζιά και γενικά το που και από ποιους συλλαμβάνεται αυτή η δαπάνη. Με βάση τα μέχρι σήμερα προσωρινά στοιχεία, παρά την αύξηση των αφίξεων το 2014, έχουμε στασιμότητα ή πτώση της εμπορικής κίνησης στους μεγαλύτερους τουριστικούς προορισμούς της χώρας. Στην Κρήτη έχουμε πάνω από 10% αύξηση των αφίξεων και πτώση 20% στην εμπορική κίνηση.
Τα στοιχεία επίσης καταδεικνύουν και την τεράστια εποχικότητα που χαρακτηρίζει τον Ελληνικό τουρισμό, όταν μόνο για τους μήνες Ιούλιο-Άυγουστο έχουμε το 56% των αφίξεων. Ακόμα η μέση διάρκεια παραμονής στη χώρα μας εξακολουθεί να μειώνεται συνεχώς από το 2008: από 9,6 ημέρες που ήταν το 2008 μειώθηκε σε 8,9 το 2013.
Τα αποτελέσματα της προβαλλόμενης «επιτυχίας» στο πλέον σοβαρό θέμα της αντιμετώπισης της ανεργίας είναι να ανθούν η αδήλωτη εργασία, η επικράτηση των ελαστικών μορφών απασχόλησης και η κατάργηση στην πράξη των συλλογικών συμβάσεων. Οι μισοί από τους ξενοδοχοϋπαλλήλους αμείβονται με χαμηλότερο μισθό από αυτόν που ορίζει η κλαδική σύμβαση. Περίπου σε 100.000 υπολογίζονται οι ανασφάλιστοι. Αυξάνεται η μερική απασχόληση (το 34,3% των προσλήψεων στο πρώτο επτάμηνο του 2014 αφορούν μερικά απασχολούμενους). Νέες θέσεις πραγματικής απασχόλησης δεν δημιουργούνται αλλά είτε αντικαθίστανται σταδιακά από τις παραπάνω μορφές απασχόλησης είτε μειώνονται (166.200 θέσεις λιγότερες το 2012 σε σχέση με το 2008).Το 2013 παρατηρείται μείωση κατά 3-3,5% των εργαζομένων στον κλάδο. Ακόμα και τους μήνες της υψηλής περιόδου η ανεργία είναι πλέον μεγάλη. Τον Αύγουστο του 2008 ήταν 4,4% και τον Αύγουστο του 2012 έφτασε στο 22,4%.
Σε σχέση με την εξέλιξη των τουριστικών επιχειρήσεων βιώνουμε την περίοδο που κλείνουν περισσότερες επιχειρήσεις καταλυμάτων από αυτές που ανοίγουν ενώ αυξάνεται και ο δανεισμός. Το 2011 ήταν η μόνη χρονιά από το 1974 που ο αριθμός των ξενοδοχείων που έκλεισαν ήταν μεγαλύτερος από αυτά που άνοιξαν. Τα επίπεδα δανεισμού είναι αυξημένα τα τελευταία δυο χρόνια (περίπου 20%) και ιδιαίτερα για τα μεγάλα ξενοδοχεία. Το μερίδιο συμμετοχής της χώρας μας στον Ευρωπαϊκή και στην Παγκόσμια τουριστική αγορά μειώνεται τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά αναφέρουμε για τα χρόνια του μνημονίου (2009-2012):
-Έχουμε παραμείνει στη 17η θέση σε επίπεδο αφίξεων (από 16η το 2009).
-Έχουμε πέσει στην 23η θέση σε επίπεδο εισπράξεων (από 15η το 2009).
-Βρισκόμαστε στην 32η θέση σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας (από 24η το 2009) απέναντι στις λεγόμενες «ανταγωνίστριες» χώρες (Ισπανία, Κροατία, Τουρκία, Κύπρος) (Πηγές πληροφόρησης: ΙΟΒΕ-ΞΕΕ-ΣΕΤΕ-ΕΣΕΕ-ETE).
Οι βασικές παράμετροι της τουριστικής πολιτικής πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν τα εξής κύρια σημεία: .
• Η στρατηγική εμμονή στην αύξηση των αφίξεων θα απαιτεί διαρκώς την υπέρμετρη χρήση των φυσικών, οικονομικών και ανθρώπινων πόρων θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο τη βιωσιμότητα και τη φέρουσα ικανότητα των ήδη κορεσμένων τουριστικών περιοχών και τελικά την επιβίωση της όλης τουριστικής δραστηριότητας. .
• Απαραίτητη προϋπόθεση ενός σοβαρού σχεδίου για βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη είναι η αμφισβήτηση και ανατροπή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στη χώρα μας. Είναι αναγκαία η διαφύλαξη του δημόσιου χαρακτήρα των βασικών υποδομών (λιμάνια, αεροδρόμια, δρόμοι, ακτές κ.α.). Οι υπηρεσίες περίθαλψης, ύδρευσης, ηλεκτρισμού, διαχείρισης στερεών και υγρών αποβλήτων πρέπει να παραμείνουν στον έλεγχο του Δημοσίου. .
• Χρειάζεται ειδικό χωροταξικό σχέδιο για τον τουρισμό που θα τον συνδέει με τις ανάγκες προστασίας του περιβάλλοντος (φυσικού–ανθρώπινου-πολιτιστικού-κοινωνικού) και η επιλογή των περιοχών και των μέτρων τουριστικής ανάπτυξης πρέπει να βασίζεται στην φέρουσα ικανότητα κάθε περιοχής και στην αρχή της αειοφορίας. Εκτιμάται ότι αν επικρατήσουν τα σημερινά «στρατηγικά σχέδια» που έχουν σαν κύριο στόχο την αύξηση των αφίξεων και με μεγάλες επενδύσεις στο θαλάσσιο μέτωπο, θα απαιτηθούν 200 χλμ χρήσης ακτογραμμής. Πρόκειται για το μοντέλο το οποίο στην Ισπανία έφερε τις ισπανικές ακτές σε επίπεδα αστικοποίησης της τάξης του 75% και τις κατεδαφίσεις που άρχισαν τα τελευταία χρόνια στην παράκτια ζώνη του τουριστικού θέρετρου της Κάλβια.
• Είναι κρίσιμο και επείγον ζήτημα να εφαρμοστούν άλλες εναλλακτικές τουριστικές πολιτικές που θα οδηγούν στην επίτευξη μιας βέλτιστης σχέσης μεταξύ ποσότητας και ποιότητας σε όλο το φάσμα σχεδιασμού και συγκρότησης του τουριστικού προϊόντος.
Γιάννης Σταθάκης
Περιφερειακός Σύμβουλος Ρεθύμνου της «Ριζοσπαστικής Συνεργασίας Κρήτης»