Την περασμένη Κυριακή αποκόμισα, μαζί με χιλιάδες άλλους συμπολίτες μας, μια σπάνια εμπειρία. Προσωπικά, το πρωί στην Ιεράπετρα και το μεσημέρι και μετά στη Σητεία. Αγόρια και κορίτσια έπαιζαν ένα γνωστό παραδοσιακό παιχνίδι. Τον κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού. Κι αν οι πληροφορίες μου είναι σωστές, τον κρυμμένο θησαυρό κυνήγησαν και σε πολλές άλλες πόλεις. Σε όλη σχεδόν την Κρήτη. Και στην Ελλάδα. Σχεδόν παντού.
Τα παιδιά είχαν κέφι και ενθουσιασμό. Άστραφταν! Έπαιζαν ομαδικά. Λειτουργούσαν συλλογικά. Όλα κάτι έβαζαν στην ομαδική προσπάθεια. Όλα κάτι κατέθεταν για την επίτευξη του στόχου. Και γιατί όχι και του βραβείου; Τη νίκη την ίδια.
Η ανεύρεση του κρυμμένου θησαυρού απαιτούσε γνώσεις. Τέτοιες και τόσες που μπορούσαν να τις έχουν. Απαιτούσε ευστροφία. Και φαντασία. Τόση, για να διαβάζουν πίσω από τα ερωτήματα – αινίγματα το νόημα, που κρυβόταν προσεκτικά.
Μάζεψα αρκετές εικόνες. Κίνηση και χρώματα. Και ακούσματα. Χάρηκα για τα νιάτα μας. Και οι γύρω μου μοιράστηκαν τα ίδια συναισθήματα. Έξυπνα και χαριτωμένα τα παιδιά. Τα λατρέψαμε. Κι ονειρευτήκαμε γι’ αυτά. Σαν να ‘μασταν εμείς στη θέση τους και στο ρόλο τους. Και αυτά, ο κρυμμένος θησαυρός, που κυνηγάει η σημερινή ελληνική κοινωνία.
Ασυναίσθητα ήρθε στα χείλη μας το ερώτημα. Τίποτα δεν μπορούσε να το εμποδίσει. Τίποτα να το σφαλίσει. Γιατί, άραγε, αυτά τα παιδιά να έρχονται τελευταία στη διεθνή κατάταξη σε κρίσιμα μαθήματα; Έτσι μας ενημέρωσαν πρόσφατα οι διεθνείς οργανισμοί. Να μη βιαστούμε. Να μην το αποδώσουμε σε κάποια κριτήρια ψυχρών γραφειοκρατών, που υπηρετούν στους διεθνείς οργανισμούς. Αντίστοιχα μηνύματα έχουμε και από άλλες αξιολογήσεις.
Στην Ελλάδα η μεσαία και ανώτερη τάξη είναι περήφανη για την ιδιωτική εκπαίδευση. Τόσο, που κατάφερε (μαζί με την Κυβέρνηση)να βρει «ισοδύναμα» στο ΦΠΑ της ιδιωτικής εκπαίδευσης, όπως το είχε προτείνει αρχικά η ίδια η Κυβέρνηση. Πού; Στους ώμους των αγροτών με την επιβολή ειδικού φόρου στην παραγωγή του κρασιού. Και, όμως, οι μαθητές και οι μαθήτριες της μέσης ιδιωτικής εκπαίδευσης (τα πανάκριβα ιδιωτικά σχολειά!), που συμμετέχουν στις εισαγωγικές εξετάσεις για τα ξένα πανεπιστήμια, έρχονται, και εκεί, τελευταίοι. Σε σύγκριση με τους απόφοιτους άλλων ευρωπαϊκών σχολείων.
Προφανώς, κάτι φταίει. Που δεν εξηγεί μόνο την φτωχή απόδοση των ελληνοπαίδων σε ένα ή περισσότερα μαθήματα. Η Παιδεία μας νοσεί. Και δεν επιτελεί το δικαιοπολιτικό της ρόλο. Έχει αποδειχθεί πως η Παιδεία συμβάλλει αποφασιστικά στο κλείσιμο της εισοδηματικής ψαλίδας. Όπου το εκπαιδευτικό σύστημα δεν καλύπτει το σύνολο του πληθυσμού ή το καλύπτει πλημμελώς, η εισοδηματική ψαλίδα ανοίγει ακόμη πιο πολύ. Η εισοδηματική ανισότητα λαμβάνει χαοτικές και απειλητικές, πια, διαστάσεις.
Τι φταίει λοιπόν; Μετά τα πρώτα θεσμικά κέρδη και οφέλη, που συλλέξαμε και αποκομίσαμε τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, βιώνουμε μια βαθειά κρίση στο εκπαιδευτικό σύστημα. Λίγοι είναι πρόθυμοι να δηλώσουν ότι αυτό το σύστημα τους ικανοποιεί.
Το σχολειό έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Οι γνώσεις δεν περνάνε μέσα από αυτό. Οι γνώσεις δεν έχουν ενότητα. Οι γνώσεις δεν προετοιμάζουν και δεν εφοδιάζουν το μαθητή για να μπει δυναμικά στην κοινωνία και στην οικονομία. Το πολύ – πολύ, το σχολειό του παρέχει την ευκαιρία να διαγωνισθεί στις καθηγητικές σχολές. Ή για να γίνει γιατρός, πολιτικός μηχανικός ή δικηγόρος. Ή, τέλος πάντων, δημόσιος υπάλληλος. Τόσους, που δεν αντέχουμε πια.
Η τριγωνική σχέση σχολείου, καθηγητή και οικογένειας έχει καταρρεύσει. Η οικογένεια είναι επιθετική απέναντι στο σχολείο και στο δάσκαλο. Και αυτός, με τη σειρά του, αμύνεται ιδεολογικά και κοινωνικά, ψάχνοντας το ρόλο και τη σύγχρονη ταυτότητά του.
Το ελληνικό σχολείο βιώνει μια ιδεολογική κρίση. Το Σύνταγμά μας προβλέπει τον σκοπό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Τη συγκεκριμένη διάταξη την έγραψε ο σπουδαιότερος παιδαγωγός της μεταπολεμικής Ελλάδας. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος. Πολλοί τον έχουν ξεχάσει. Και η συνταγματική διάταξη έχει ατονήσει. Ίσως χρειάζεται μία σύμπτυξή της. Σκοπός της εκπαίδευσης πρέπει να είναι η διαπαιδαγώγηση των μαθητών σε δημοκρατικούς ενεργούς πολίτες.
Και κάτι άλλο μας λείπει. Ο πνευματικός ορίζοντας των πρωταγωνιστών της τελευταίας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Του 1964. Μας λείπουν ο «Γέρος της Δημοκρατίας», ο Λουκής Ακρίτας και ο Ευάγγελος Παπανούτσος.