Οι απλές και μικρές σε κόστος παρεμβάσεις που θα άλλαζαν την εικόνα και θα αξιοποιούσαν το μνημείο όπως τις προτείνουν στη διπλωματική τους δυο φοιτήτριες της Αρχιτεκτονικής Σχολής

Ενώ αυτός ο τόπος έχει την τύχη να διαθέτει ιστορικά μνημεία τα οποία θα μπορούσαν να γίνουν σημεία πολιτισμού, δυστυχώς αυτά αφήνονται στο έλεος του χρόνου και της αδιαφορίας των εκάστοτε αρχών.

Μια τέτοια περίπτωση είναι η Δυτική Τάφρος Χανίων η οποία έχει απαξιωθεί και δεν κατέχει στην πράξη και στη συνειδήση των πολιτών τη θέση που της αξίζει. 

Ωστόσο, οι παρεμβάσεις που απαιτούνται για την αξιοποίηση του μνημείου αυτού δεν είναι ούτε εξεζητημένες ούτε απαγορευτικές σε κόστος.

Είναι χαρακτηριστικές οι ενέργειες που προτείνονται για την ανάδειξη της Δυτικής Τάφρου, στη διπλωματική δυο φοιτητριών της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, της Ευαγγελίας Βυζιργιαννάκη και της Δέσποινας Μαυριγιαννάκη, με τίτλο: “Ενεργοποίηση και επανένταξη της Δυτικής Τάφρου Χανίων στους μηχανισμούς της πόλης”

Συγκεκριμένα, οι δυο φοιτήτριες περιγράφουν πώς με απλές παρεμβάσεις ο χώρος θα μπορούσε να αποκτήσει πολιτιστικό χαρακτήρα με τη δημιουργία ενός δημόσιου χώρου που θα έχει μακροπρόθεσμες οικονομικές προεκτάσεις, τη δημιουργία εκδηλώσεων αγρονομικού κυρίως ενδιαφέροντος σε συνδυασμό με την οργάνωση χώρων πρασίνου, τη δημιουργία έργου συγκέντρωσης και διαχείρισης των ομβρίων υδάτων που μέχρι σήμερα λιμνάζουν στην τάφρο σε κάθε βροχόπτωση, τη λειτουργία περιπτέρων καθώς και ενός μικρού αναψυκτηρίου, όπως φαίνεται και στη μακέτα που κατασκεύασαν

Τα βασικά σημεία των παρεμβάσεων όπως αναφέρονται στη διπλωματική

Οι ενετικές οχυρώσεις των Χανίων αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο του αστικού ιστού και αναμφισβήτητα ένα πολύ ισχυρό όριο μεταξύ παλιάς και νέας πόλης. Στη συνείδηση των κατοίκων όμως, δεν κατέχουν σημαντικό ρόλο, γεγονός που φαίνεται από την πλήρη απαξίωση, την εγκατάλειψη, τους κενούς ανενεργούς χώρους της τάφρου και την ανεξέλεγκτη δημιουργία χώρων στάθμευσης μέσα και γύρω της. 

Παράλληλα, οι προοπτικές για ανάδειξη και αξιοποίηση των τειχών παραμένουν ανεκμετάλλευτες. 

Εντός των τειχών η πυκνή δόμηση και τα ακανόνιστα σοκάκια συνθέτουν λαβυρινθοειδείς δρόμους με εμφανή τα ίχνη των προηγούμενων εποχών, ενώ η νέα πόλη σχηματίζεται με ένα πιο οργανωμένο χαρακτήρα, όπου τα οικοδομικά της τετράγωνα συνθέτουν έναν ορθοκανονικό-ιπποδάμειο κάνναβο. Παράλληλα, στην νέα πόλη κυριαρχεί η γιγαντιαία κλίμακα των κλασσικών πολυκατοικιών, που έρχεται σε αντίθεση, με αυτή της παλιάς πόλης με τα γραφικά πολύχρωμα κτίρια. Η παρούσα διπλωματική εστιάζει στο δυτικό τμήμα των οχυρώσεων, όπου στη σημερινή του μορφή χάνεται ανάμεσα στις δομημένες μονάδες της πόλης. Αποτελεί ως εκ τούτου ένα ανενεργό στοιχείο το οποίο διαχωρίζει τον ζωντανό οργανισμό της πόλης σε δύο μέρη, έναν ιστορικό εν δυνάμει πολιτιστικό πυρήνα. Για την ενεργοποίηση του πυρήνα αυτού καθώς και για την μείωση του χάσματος της παλιάς πόλης με την νέα ο σχεδιασμός εκπονείται σε δύο φάσεις, με γνώμονα την ισορροπία ανάμεσα στην ιστορικότητα του τοπίου και στην αστικότητα της πόλης.

Η διπλωματική αυτή αποσκοπεί, εν τέλει:

  • Στη συνλειτουργία των οχυρώσεων με την πόλη.

  • Στην απόκτηση νέων πολιτιστικών χρήσεων.

  • Στην δημιουργία ενώς αναγκαίου δημόσιου χώρου ο οποίος μακροπρόθεσμα έχει οικονομικές επεκτάσεις.

  • Στην ευαισθητοποίηση των νέων, άλλα και του κάθε Χανιώτη πολίτη, για τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης καθώς μία καθημερινή ή ακόμα και συχνή επαφή, ειδικά από νεαρή ηλικία, με το μνημείο και τη φύση, σιγά σιγά κερδίζουν τον σεβασμό για την φροντίδα και προστασία τους. Ο αρχαιολογικός χώρος των δυτικών οχυρώσεων αλλά και το φυσικό περιβάλλον στόχος είναι να αποτελέσει πλέον βίωμα και όχι αντικείμενο απαξίωσης

Λόγω των απαιτήσεων που προκύπτουν, κυρίως από την κλίμακα της περιοχής καθώς και για την κατανόηση της λύσης μας, ο σχεδιασμός περιγράφεται σε δύο στάδια, γεγονός που δίνει ικανοποιητικό χρονικό διάστημα στον αστικό ιστό για να απορροφήσει τις επεμβάσεις. 

Βήμα 1ο 

Ο σχεδιασμός ξεκινάει από το “πάνω” μέρος, καθώς η πρόσβαση από την παλιά πόλη στο ανάχωμα είναι πιο εύκολη. Αρχικά επαναπροσδιορίζονται οι προσβάσεις και οι πορείες από την πόλη, ενώ παράλληλα προστίθενται χρήσεις πολιτισμικές στην περιοχή του αναχώματος. Έτσι αρχίζουν σιγά – σιγά να δημιουργούνται αμυδρές τάσεις μεταξύ της πόλης και των οχυρώσεων, ενώ το ιστορικό τοπίο καθίσταται αναγνώσιμο και προσβάσιμο, προσελκύοντας τη ροή της κίνησης από την παλιά πόλη.

Βήμα 2ο 

Σύμφωνα με τη μελέτη Ρωμανού – Καλλιγά (Η Μεσαιωνική Πόλη των Χανίων, 1977) η τάφρος των οχυρώσεων σημαίνεται ως ελεύθερος πράσινος χώρος. Παράλληλα, η Δυτική τάφρος από το 1947 είναι χαρακτηρισμένη (με το σχέδιο Δοξιάδη) ως χώρος πρασίνου και αγροτικός κλήρος. Με αφορμή τα παραπάνω, καθώς και το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ή πόλη επιζητάει ελεύθερους χώρους πρασίνου, επιλέξαμε μέσα στην τάφρο να διατηρηθεί το φυσικό στοιχείο. Η πλήρης ανάπτυξη του σχεδιασμού περιλαμβάνει τη δημιουργία μεσογειακού πάρκου βασισμένου στην κρητική χλωρίδα, με την εισαγωγή καλλιεργειών, οργανωμένου πρασίνου και εκπαιδευτικών χρήσεων.

Ο στόχος είναι στο χώρο αυτό να λαμβάνουν χώρα διαδραστικές δραστηριότητες αγρονομικού χαρακτήρα, με σκοπό αφενός την ενημέρωση νέων και ίσως παλιών αγροτών και αφετέρου την οργάνωση εκπαιδευτικών σχολικών εκδρομών στην περιοχή. Οι εκπαιδευτικές και οικονομικές προεκτάσεις αυτών των παρεμβάσεων κατευθύνουν την κίνηση εντός της περιοχής μελέτης. Ενεργοποίηση και επανένταξη Τέλος, εφόσον οι παραπάνω ενέργειες λειτουργήσουν, θα έχει επιτευχθεί αφενός η συνλειτουργία των οχυρώσεων με την πόλη και αφετέρου η ενδυνάμωση του αστικού μηχανισμού, καθώς ο χώρος αποκτά πολιτιστικές χρήσεις, εμβολιάζεται με καλλιέργειες που έχουν εκπαιδευτικές και μακροπρόθεσμα οικονομικές επεκτάσεις, στοιχεία που όπως αναφέρει και ο Αραβαντινός (1997) περιέχονται στην σύσταση μιας πόλης. Παράλληλα, θα εντυπωθεί στην συνείδηση των νέων, άλλα και του κάθε Χανιώτη πολίτη, η σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης. 

Μελέτη διαχείρισης ομβρίων υδάτων 

Αρκετά σημαντικό ήταν το πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε με το νερό τις βροχής, τους χειμερινούς μήνες κυρίως κατά τους οποίους οι έντονες βροχοπτώσεις δημιουργούν λιμνάζοντα νερά μέσα στην τάφρο.

Για την επίλυση του προβλήματος αυτού, καθώς και για την ανάγκη άρδευσης που προκύπτει λόγω των χειρισμών στην λύσης μας, συλλέγουμε και αποθηκεύουμε αυτό το βρόχινο νερό. Η απόφαση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την εισαγωγή του υγρού στοιχείου στο σχεδιασμό.
Ιστορικά έχει τεκμηριωθεί πως η τάφρος των Χανίων ήταν χέρσα, παρ’ όλα αυτά σε πολλά οχυρωματικά έργα που η τάφρος τους ήταν ξερή κατασκευαζόταν παράλληλα από τα τείχη ένα γραμμικό αυλάκι με νερό, που λεγόταν κουνέτα.

Για την συλλογή των ομβρίων υδάτων καταρχήν επιλέξαμε την χρήση του υδατοπερατού τσιμέντου (water friendly concrete) ως υλικού πορείας. Το νερό που πεφτεί πάνω στην πορεία μας διαπερνά το υλικό αυτό χωρίς διαρροές και συλλέγεται υπόγεια μέσω ενός συστήματος σωληνώσεων.

Η ετήσια βροχόπτωση του νομού Χανίων ανέρχεται σε 621,5 χιλιοστά βροχής (nn). Για την λύση μας θα έπρεπε να συγκεντρώσουμε 4.101.750 lt. Το νερό συλλέγεται τόσο από την λεκάνη του υγρού στοιχείου της λύσης μας, όσο και από την κύρια πορεία. Η συνολική αυτή επιφάνεια είναι 8.103 m2 και συγκεντρώνει 5.036.014,5 lt νερού. Από αυτό τον όγκο, λόγω εξάτμισης χάνονται 6.167,04 lt. Επομένως, ο όγκος νερού που απομένει είναι 5.029.847,5 lt, τα οποία επαρκούν για τις ανάγκες του σχεδιασμού.

Πιο συγκεκριμένα το νερό της βροχής συλλέγεται και αποθηκεύεται σε υπόγειες δεξαμενές με τον εξής τρόπο:

  • Πέφτει σε μια στεγανή και όσο το δυνατόν καθαρή επιφάνεια που έχει την κατάλληλη κλίση για τη συλλογή του

  • Οδηγείται μέσα από σωλήνες στο χώρο αποθήκευσης.

  • Στην είσοδο των σωλήνων υπάρχει ένα φίλτρο (σίτα/πλέγμα) που κάνει ένα αρχικό φιλτράρισμα, συγκρατώντας φύλλα, πετραδάκια, σκουπίδια κ.α.

  • Φιλτράρεται επιπλέον κατά μήκος του ρυακιού (φίλτρο από στρώσεις άμμου, χαλικιών κλπ.)

  • Εισέρχεται στις δεξαμενές αποθήκευσης, που θα είναι κατασκευασμένες από στεγανό υλικό με μέγεθος ανάλογο με το μέγεθος της επιφάνειας συλλογής

  • Κάθε δεξαμενή έχει μια αντλία για την άντληση του νερού και ένα σιφόνι που επιτρέπει την υπερχείλιση του νερού

  • Από τις δεξαμενές αποθήκευσης το νερό μεταφέρεται στα διάφορα τμήματα του πάρκου μέσα από σωλήνες.

Λόγω της μεγάλης έκτασης που καταλαμβάνει το νερό, για τον φυσικό του καθαρισμό και την ανακύκλωση χωρίστηκε σε τέσσερα μέρη ανάλογα της χρήσης-χαρακτήρα του.

  • Ιστορική μνήμη Κουνέτα. Αποτελεί το πιο αστικό τμήμα μας, καθώς εισέρχεται κανείς από την εμπορική ζώνη της Σκαλίδη ενώ παράλληλα αποτελεί μνεία στην οχυρωματική αρχιτεκτονική

  • Καλλιέργειες _ Άρδευση. Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος αναφέρεται στις καλλιέργειες και αποβλέπει στην ύδρευσή τους.

  • Υγρότοπος _ Φυσικό. Η ζώνη αυτή διαμορφώνεται πιο ελεύθερα και κυριαρχεί το φυσικό τοπίο, συγκεκριμένα αυτό του υγρότοπου.

  • Πισίνα Ξενία _ Υπερχείληση. Το νερό καταλήγει στην παλιά πισίνα του Ξενία. Σε έντονες καιρικές συνθήκες όπου το νερό υπερβαίνει το όριο των δεξαμενών μας γίνεται υπερχείλιση στη θάλασσα.

Κατά την διάρκεια της μέρας, αυτά τα τέσσερα τμήματα υπερχειλίζουν το ένα στο άλλο, ενώ το βράδυ σταματάει η υπερχείλιση και το νερό μένει στάσιμο. Για την διατήρηση της στάθμης του θα τοποθετηθούν μικροί υδατοφράκτες.

Οργάνωση Χώρων Πρασίνου 

Η φύτευση χρησιμοποιείται ως σηματοδότηση των δύο κύριων πορειών. Κατά μήκος της “πάνω” κύριας πορείας φυτεύονται αμυγδαλιές ενώ αντίστοιχα στην “κάτω” φυτεύονται κουτσουπιές .

Οι ζώνες της φύτευσης ταυτίζονται με τις ζώνες του νερού που περιεγράφηκαν παραπάνω και καθορίζονται από το είδος τον φυτών:

1.    Αστικό πράσινο
Στο χώρο αυτό επιλέχθηκε η τοποθέτηση υψηλής φύτευσης(μουσμουλιές, χαρουπιές)

2.    Καλλιέργειες
Οργανώνονται σε δύο μέρη χωρικά και περιλαμβάνουν φυτά μεσογειακού χαρακτήρα, αυτοφυή και κάποια ενδημικά. Κάποια από αυτά είναι εδώδιμα, ενώ τα περισσότερα έχουν θεραπευτικές χρήσεις

3.    Υγρότοπος
 Ευδοκιμούν αγρωστώδη φυτά (τύφη, φραγμίτης) μέσα και γύρω από το νερό. Ταυτόχρονα προκύπτει άλλη μία κατηγοριοποίηση, η οποία αυτή τη φορά καθορίζεται από το ύψος των φυτών.

Λουλούδια
Αποτελούν την χαμηλότερη ζώνη που βρίσκεται δίπλα στην κορτίνα

Καλλιέργειες
Αποτελούν την ενδιάμεση ζώνη που ακολουθεί την κύρια πορεία

Δέντρα βαθμίδων
Αποτελούν την υψηλότερη ζώνη κατά μήκος του αντιτειχίσματος.
 
Επιπλέον πέρα αυτών, για το φυσικό καθαρισμό του νερού, τοποθετούνται στα σημεία υπερχείλισής του κυρίως , ζώνες φυτών (cleansing zones) ειδικών για τη χρήση αυτή (πχ. κόλιανδρος).

Αυτά τα φυτά, κυρίως οι καλλιέργειες, είναι υπό την φροντίδα και την προστασία οργάνωσης, η οποία θα έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα μέσω σεμιναρίων και παροχής πληροφοριών. Θα διοργανώνει επίσης (μικρής εμβέλειας) δραστηριότητες για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών απέναντι στο φυσικό τοπίο.

Υλικά

Πορείες

• Στην “κάτω” κύρια πορεία όπως αναφέρθηκε επιλέγεται το υλικό “διαπερατό σκυρόδεμα” (water friendly concrete)
• Στην “πάνω” κυρία πορεία οι τραπεζοειδείς τσιμεντόπλακες
• Στην δευτερεύουσα πορεία του αναχώματος, συμπληρώνεται η ήδη υπάρχουσα πλακόστρωση της παλιάς πόλης
• Στην δευτερεύουσα πορεία της τάφρου, διαμορφώνεται μονοπάτι με πατημένο χώμα
• Στις βαθμίδες, ορθογώνιου σχήματος τσιμεντόπλακες
• Και στα μονοπάτια (exploring paths), πορείες από πατημένο χώμα και ξύλο Επιπλέον οι γέφυρες που βρίσκονται στο κεντρικό μέρος της τάφρου είναι από κόντρα πλακέ θαλάσσης.

Κατασκευές

Τα περίπτερα των επαγγελμάτων είναι κατασκευασμένα από ξύλο, μέταλλο και πέτρα (παρεμφερή και σε αρμονία με αυτή του τείχους), όπως επίσης το εκδοτήριο εισιτηρίων (με την η αίθουσα προβολέα) και το μικρό αναψυκτήριο, στον επιπρομαχώνα Priuli.

Το ισχυρό γνώρισμα της κλίσης της κορτίνας αποτυπώνεται στο περίπτερο των πληροφοριών , στα καθιστικά και τα σκίαστρα και ορίζει την μορφή τους.

Για την εξυπηρέτηση της κατακόρυφης κίνησης από το κέντρο του αναχώματος στην τάφρο σχεδιάσαμε έναν μεταλλικό ανελκυστήρα περιβαλλόμενο από εμφανές σκυρόδεμα.

Το περίπτερο του ΜΑΙΧ συγκροτείται από διάφορους κλειστούς χώρους που οργανώνονται κάτω από μία μεταλλική κεκλιμένη στέγη.

Όσο αφορά το αναψυκτήριο Ξενία, κρατάμε τον ήδη υπάρχον μπετονένιο σκελετό του κτιρίου, δημιουργούμε νέες πληρώσεις και αναδιαμορφώνουμε τους χώρους.

Τέλος στον προμαχώνα San Salvatore ακτινωτά από τις καμάρες της μικρής του πλατείας κατασκευάζουμε ένα είδος χαράξεων μέσω αρμών. Οι αρμοί αυτοί στόχο έχουν να σχηματίσουν νοητά χώρους μέσα στους οποίους θα μπορεί μελλοντικά να τοποθετηθεί ο εξοπλισμός της εκάστοτε εκδήλωσης. Για την διασφάλιση της πρόθεσης αυτής χρησιμοποιούμε αποξηραντικό υλικό (stabilizer).

Σπουδάστριες: Βυζιργιαννάκη Ευαγγελία, Μαυριγιαννάκη Δέσποινα

Επιβλέποντες : Δ. Ησαΐας, Ν. Μπελαβίλας, 

Σύμβουλοι: Π. Βασιλάτος, Ι. Τριπιδάκης

Εξωτερική συνεργάτης : Δ. Θεοχάρη

Ακολουθήστε το flashnews.gr στο Google News και την σελίδα μας στο Facebook