Τα ξημερώματα έφυγε απο την ζωή σε ηλικία 88 ετών, ο άνθρωπος που αγωνίστηκε για την αναστύλωση της Εβραικής Συναγωγής Ετζ Χαγίμ στην Παλιά Πόλη των Χανίων
Ο λόγος για τον Νίκο Χανάν Σταυρουλάκη, μια εμβληματική προσωπικότητα της Εβραικής κοινότητας στην Ελλάδα, ο οποίος είχε διατελέσει και διευθυντής του Εβραικού Μουσείου.
Μετά από ένα σεισμό το 1994, η συναγωγή ήταν ετοιμόρροπη. Το 1995, ο Νίκος Χαννάν Σταυρουλάκης, διευθυντής του Εβραϊκού μουσείου Ελλάδας έδωσε ένα έγγραφο στο Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο, το οποίο το 1996 ξεκίνησε εκστρατεία για την αναστήλωση της συναγωγής.
Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1997 και περιλάμβαναν μεταξύ άλλων τον καθαρισμό της συναγωγής. Η αναστηλωμένη συναγωγή εγκαινιάστηκε τις 10 Οκτωβρίου 1999.
Ο Μανώλης Γκαζής ανάρτησε στην σελίδα του στο Facebook το εξής κείμενο:
“Έφυγε ένας αγαπημένος σεβαστός φίλος, που τόσα του οφείλουν τα Χανιά, η Παλιά Πόλη και το δημιούργημά του η Συναγωγή Ετζ Χαγίμ των Χανίων
Τα δυσάρεστα νέα μάθαμε πριν λίγο από τον φίλο Victor Eliezer:
“Σήμερα τα ξημερώματα, στο σπίτι του στα Χανιά, έφυγε από κοντά μας ο Νίκος Σταυρουλάκης, ο κοσμοπολίτης διανοούμενος, ο παραδοσιακός Εβραίος, ο θεματοφύλακας της εβραϊκής κουλτούρας, ο θεμελιωτης του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος και του Εβραϊκού Μουσείου της Θεσσαλονίκης, ο ανθρώπος που ζωντάνεψε την ιστορική συναγωγή των Χανίων, Ετς Χαγίμ, ο άνθρωπος του υπηρέτησε με πάθος τον πολιτισμό.
Πάνω απ΄όλα όμως ο Νίκος ήταν για μένα ένας πολύτιμος φίλος και ένας σπουδαίος δάσκαλος.””
(Φωτο: Κωνσταντίνος Πίττας)
Ζωγράφος, μελετητής ισλαμικών σπουδών και ιστορικός, ο Νίκος Χανάν Σταυρουλάκης σε συνέντευξή του στην “Ελευθεροτυπία” στις 21/10/1990, είχε πει για την Συναγωγή:
«Το κτήριο πρέπει να κτίστηκε ανάμεσα στα 1400 με 1500· μάλλον ήταν ο καθολικός ναός της Αγίας Αικατερίνης, τον οποίο αναφέρει ένας ενετός περιηγητής του 19ου αι., ο Τζερόλα. Γύρω στο 1535 με 1540 ο οθωμανικός στόλος βομβάρδισε τα Χανιά και ο ναός καταστράφηκε. Μετά το 1550 οι Ενετοί έχτισαν καινούργια, μεγάλα τείχη γύρω από τα Χανιά, το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο. Εχουμε τα ονόματα 36 Εβραίων, που δούλεψαν εθελοντικά στα τείχη, όπως είχαν βοηθήσει και στην άμυνα. Φαίνεται πως οι Ενετοί έδωσαν ως ανταπόδοση ή πούλησαν τη γκρεμισμένη εκκλησία στην εβραϊκή κοινότητα κι έτσι έγινε η συναγωγή, γύρω στα 1560».
Σε τι κατάσταση τη βρήκατε εσείς;
«Σε άθλια κατάσταση. Πριν από τον πόλεμο υπήρχαν δύο συναγωγές, που μοιράζονταν μια κοινή αυλή. Η άλλη συναγωγή καταστράφηκε στον πόλεμο με το βομβαρδισμό των Χανίων· έμειναν μόνο κάτι επιγραφές. Σώθηκε αυτή εδώ η συναγωγή, που μετά τον αφανισμό των Εβραίων από τους Γερμανούς λειτουργούσε ως στάβλος και χωματερή. Η συναγωγή χωρίστηκε σε τμήματα και έμεναν τέσσερεις οικογένειες. Οταν πρωτοεπισκέφθηκα τη συναγωγή το 1957, μόλις είχε φύγει η τελευταία οικο- γένεια και ήταν γεμάτη σκουπίδια. Από τότε κρατούσαν μέσα σκυλιά, κατσίκες και κότες και πετούσαν σκουπίδια και μπάζα. Εχουμε ένα λειτουργικό λουτρό στη συναγωγή, το λεγόμενο “μικβέ”. Οταν ξεκινήσαμε την αναστήλωση στη δεκαετία του ’90, μας πήρε τρεις μήνες να το αδειάσουμε, γιατί δεν αντέχαμε να δουλέψουμε πάνω από δύο ώρες την ημέρα· βγάζαμε σκελετούς από σκυλιά, από γάτες, αποφάγια, σπασμένες κατσαρόλες, παλιά ποδήλατα, τενεκέδες, μπάζα, ό,τι ήθελες».
Την νύκτα της 5ης και της 16ης Ιανουαρίου 2010, η συναγωγή έπεσε θύμα διπλού εμπρησμού. Στην πρώτη απόπειρα κάηκε μια εξωτερική ξύλινη σκάλα και μερικά βιβλία της βιβλιοθήκης. Στην δεύτερη απόπειρα εμπρησμού καταστράφηκε μέρος του αρχείου της συναγωγής, σπάνια βιβλία, έργα τέχνης και υλικοτεχνικός εξοπλισμός. Συνολικά καταστράφηκαν 2.500 βιβλία. Οι ζημιές ανήλθαν σε 200.000 ευρώ. Για την επίθεση συνελήφθησαν ένας Έλληνας, δύο Βρετανοί και δύο Αμερικανοί.