Στη χώρα μας η έννοια των επικοινωνιακών συνθημάτων πολλές φορές αλλοιώνεται. Άλλες τόσες και ίσως πολύ περισσότερες, χρησιμοποιείται για να καλύπτει πίσω από το μεγαλειώδες και πομπώδες του λεκτικού σχήματος, την κενότητα στη χειρότερη και τη μετριότητα στην καλύτερη των περιπτώσεων.
Της παρατήρησης δεν εξαιρείται το σύνθημα « Αλλάζουμε το κράτος τις ζωές μας την Ελλάδα », των διοργανωτών του Ετήσιου Τακτικού Συνεδρίου της ΚΕΔΕ στα Ιωάννινα, που στη συγκεκριμένη περίπτωση καλύπτει την κενότητα, αφού η συνταγματικά κατοχυρωμένη αυτοδιοίκηση δεν έχει εξουσία αυτοτελούς θέσπισης κανόνων δικαίου, οι οποίοι νομιμοποιούν και επιβάλλουν τις αλλαγές, αλλά μόνο αρμοδιότητα, που ασκείται στα πλαίσια των γενικών κανόνων, που διέπουν την οργάνωση και την λειτουργία των ΟΤΑ.
Ακόμη μια φορά οι σύνεδροι της ΚΕΔΕ, που αλλάζουν το κράτος τις ζωές μας την Ελλάδα, απέφυγαν σκόπιμα να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά της ισχυρής Αυτοδιοίκησης που αναφέρουν και φυσικά το πώς θα επιτευχθεί ο βασικός στόχος του Συνεδρίου, δηλαδή το κτίσιμο του νέου μοντέλου της ισχυρής Αυτοδιοίκησης με τους πολίτες πρωταγωνιστές.
Ένα σύγχρονο θεσμο-κεντρικό μοντέλο Αυτοδιοίκησης, χτίζεται με εφαρμογή, χωρίς προϋποθέσεις και προαπαιτούμενα, ρηξικέλευθων θεσμικών τομών-αλλαγών, που απαιτούν ισχυρή πολιτική βούληση της κυβέρνησης για αποδοχή του πολιτικού κόστους, που συνεπάγεται μια ριζοσπαστική αναθεώρηση των αρχών και κανόνων διαχείρισης των τοπικών θεμάτων και υποθέσεων, αλλά και τόλμη, γενναιότητα και αποφασιστικότητα, να ξεπεραστούν οι αναμενόμενες εντονότατες αντιδράσεις του αυτοδιοικητικού κατεστημένου.
Ούτε όμως η κυβέρνηση της Αριστεράς, που εκπροσωπήθηκε στο Συνέδριο από τον Υπουργό Εσωτερικών κ. Π. Σκουρλέτη, φαίνεται διατεθειμένη να πραγματώσει τις ρηξικέλευθες παρεμβάσεις τομές και αλλαγές, που δεν τόλμησαν οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις. Όχι φυσικά και ανεξήγητα. Οι παρεμβάσεις αυτές δεν αναφέρονται στο προγραμματικό κείμενο του ΣΥΡΙΖΑ για την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Στις ρηξικέλευθες αυτές θεσμικές τομές και αλλαγές περιλαμβάνονται:
1. Η θέσπιση χωριστού ψηφοδελτίου, για την άμεση εκλογή των δημάρχων και Συμπαραστατών του Δημότη (των οποίων προτείνεται η εκλογή) και ενιαίου για την εκλογή των δημοτικών συμβούλων, με την καθιέρωση της απλής αναλογικής. Οι σκέψεις για καθιέρωση στον αυτοδιοικητικό χώρο της απλής αναλογικής αλλά και χωριστού και ενιαίου ψηφοδελτίου, εκφράζουν απόλυτα το πλαίσιο μιας τολμηρής και αναγκαίας θεσμικής τομής στο χώρο της αυτοδιοίκησης, της οποίας η εφαρμογή χωρίς προαπαιτούμενα και προϋποθέσεις, συνεπάγεται καταλυτικές συνέπειες, που αφορούν:
—Στην ανάδειξη της τοπικής κοινωνίας σε αποκλειστικό πάροχο της λαϊκής εξουσίας και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ως θεσμού αυτοδιαχείρισης, στην υπηρεσία του δημότη και όχι του κράτους.
— Στην κατάργηση de facto του ρόλου της συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης που δεν θα ορίζει πλέον το εκλογικό αποτέλεσμα. Η πλειοψηφία και η μειοψηφία θα αναδεικνύονται και θα εκφράζονται κατά τη διάρκεια των διαβουλεύσεων και συζητήσεων των διαφόρων θεμάτων και τη λήψη των σχετικών αποφάσεων.
Στο νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο, η σημερινή αντιπολίτευση γίνεται συμμέτοχος και συνυπεύθυνος διαχειριστής των τοπικών θεμάτων και υποθέσεων. Ο αντιδραστικός και ανεύθυνος κατά κανόνα, λόγος και ρόλος της αντιπολίτευσης, τερματίζεται και το θεσμό διαδέχεται ο υπεύθυνος αντίλογος και η αντιπαράθεση θέσεων που δεν θα υπηρετούν στημένες και προειλημμένες αποφάσεις. Η συλλογική υπευθυνότητα και οι διακριτοί ρόλοι των αιρετών οργάνων, θα εξασφαλίζουν υπεύθυνη, αντικειμενική και κατά συνείδηση έκφραση γνώμης και ψήφου, την οποία πρέπει και οφείλουν να εκφράζουν και οι δήμαρχοι.
2. Η αλλαγή του προσωποκεντρικού μοντέλου εξουσίας του Δημάρχου με την αποδυνάμωση των αποκλειστικών μέχρι σήμερα αρμοδιοτήτων του, στη κατανομή και τον έλεγχο της αυτοδιοικητικής εξουσίας.
Στο νέο περιβάλλον, οι Δήμαρχοι, λόγω της άμεσης εκλογής, της ισοτιμίας της εκλογικής ψήφου και της κατάργησης εκ των πραγμάτων της «ενός ανδρός Αρχής», πρέπει να θεωρούνται πρώτοι μεταξύ ίσων. Επικλήσεις ότι θα πρόκειται για όργανα «μαριονέτες», αφού δεν θα μπορούν να ελέγχουν «εχθρικά» συμβούλια, χωρίς την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων τους, δεν αντέχουν σε σοβαρή κριτική, καθόσον οι δήμαρχοι εκλέγονται προκειμένου να υπηρετήσουν το θεσμό και όχι βέβαια για να ηγεμονεύσουν εχθρικών ή μη συμβουλίων. Η θεώρησης τους άλλωστε ως πρώτοι μεταξύ ίσων, χωρίς την έπαρση, αλαζονεία και ετσιθελισμό, που σήμερα συντηρεί το καθεστώς, αναδεικνύει κυρίαρχο το ρόλο και όχι τα πρόσωπα που έρχονται και παρέρχονται. Πιθανές διαφωνίες συμβουλίων και μονοπρόσωπων εκτελεστικών οργάνων μπορούν και πρέπει να επιλύονται με θεσμοθετημένες διαδικασίες που αναδεικνύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και όχι με ενισχύσεις αρμοδιοτήτων που οδηγούν σε κυριαρχίες τις οποίες απεχθάνεται η αληθινή Δημοκρατία.
3. Η ανάδειξη νέου θεσμο-κεντρικού μοντέλου, αυτοδιοικητικής εξουσίας με κυρίαρχο το δίπολο Δημότης-Συμβούλιο, που θα υπηρετούν και τα μονοπρόσωπα αυτοδιοικητικά όργανα και όχι το αντίστροφο που ισχύει σήμερα.
Το Δημότη ως αποκλειστικό πάροχο και ελεγκτή της τοπικής εξουσίας, με την επιλογή, μέσω ενδο- αυτοδιοικητικών προκριματικών διαδικασιών, (προτείνονται στη συνέχεια ), όλων των υποψηφίων αιρετών αυτοδιοικητικών οργάνων από τις τοπικές και μόνο κοινωνίες και την εκλογή των αξιοτέρων, από τις επιλογές των ενιαίων και χωριστών ψηφοδελτίων που ο δημότης θα καταρτίζει.
Το Συμβούλιο ως αποκλειστικό δικαιούχο κατανομής της τοπικής εξουσίας πέραν του ρόλου του, ως εποπτικού και ελεγκτικού οργάνου αυτοδιαχείρισης των τοπικών υποθέσεων. Κατανομή εξουσίας, που θα συγκεκριμενοποιεί η εκλογή προεδρείων των Δημοτικών Συμβουλίων με νέα αμερόληπτη διαφανή διαδικασία μακράν της στημένης σημερινής και η κατανομή της τοπικής εξουσίας σε επικουρικά όργανα, (αντιδήμαρχοι κ.α.) μόνο με αυτοπροτάσεις ενδιαφερομένων και μυστική ψηφοφορία χωριστά για τον πρόεδρο, τα μέλη του προεδρείου, αλλά και κάθε επικουρικό όργανο, που θα εξασφαλίζει το 50%+1των ψήφων των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου, στην πρώτη συνεδρίαση μετά την ορκωμοσία της Αυτοδιοικητικής αρχής.
4. Η Θέσπιση ενδο-αυτοδιοικητικών προκριματικών διαδικασιών για επιλογή όλων των υποψηφίων αιρετών αυτοδιοικητικών οργάνων από τις τοπικές και μόνο κοινωνίες.
Στην καθομιλούμενη τα ουσιαστικά επιλογή και εκλογή αποδίδουν σχεδόν το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο. Ως πολιτικοί όμως όροι εκφράζουν και συνεπάγονται διαφορετικούς σκοπούς και συνέπειες.
Η επιλογή αιρετών πολιτικών οργάνων, ως πολιτική πράξη και διαδικασία, δεν έχει θεσμοθετηθεί. Αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του πολιτικού κατεστημένου που δεν φαίνεται διατεθειμένο να μοιραστεί και πολύ περισσότερο να παραχωρήσει.
Ο νομοθέτης (πολιτικό κόμμα) για ευνόητους λόγους, δεν κατοχύρωσε θεσμικά το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε δημότη-πολίτη, να εκλέγει τους αιρετούς, που επιθυμεί εκείνος να διαχειριστούν τις τύχες του, από τις επιλογές του και όχι από τις επιλογές «λίστες» και τα «χρίσματα» των κομμάτων, τοπικών μηχανισμών και παραγόντων ή δημοτικών παρατάξεων.
Η επιλογή και όχι η εκλογή, ως πολιτική πράξη, είναι αυτή που καθιστά τον πολίτη υπεύθυνο των επιλογών του και κατά συνέπεια συμμέτοχο στην πολιτική ευθύνη αυτών που επιλέγει και όχι εκείνων που εκλέγει αλλά επιλέγουν άλλοι.
Επιτακτική κατά συνέπεια, η ανάγκη θέσπισης ενδο-αυτοδιοικητικών προκριματικών διαδικασιών, με μέριμνα και ευθύνη των φορέων της αυτοδιοίκησης, 2-3 μήνες προ των εκλογών, για την επιλογή των υποψηφίων αιρετών οργάνων της αυτοδιοίκησης, συμπεριλαμβανομένου και του Συμπαραστάτη του Δημότη, από τις τοπικές και μόνο κοινωνίες, με αυτοπροτάσεις ενδιαφερόμενων ή προτάσεις κοινωνικών ομάδων, φορέων, συλλόγων, σωματείων και οργανώσεων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Λεπτομέρειες της ενδο-αυτοδιοικητικής προκριματικής διαδικασίας είναι πέραν των ορίων του παρόντος άρθρου και θα αποτελέσουν αντικείμενο επόμενου άρθρου.
5. Η Καθιέρωση ανώτατου ορίου συνολικής αυτοδιοικητικής θητείας, υπέρβαση του οποίου θα συνεπάγεται αυτοδίκαια κώλυμα εκλογιμότητας.
Ο καθορισμός μέγιστου χρόνου θητείας των αιρετών αυτοδιοικητικών οργάνων εξασφαλίζει θεσμικά την ανανέωση τους, περιορίζει τις δυνατότητες σύστασης και λειτουργίας πελατειακών μηχανισμών και ψηφοθηρικών δικτύων, που ελέγχουν τις τοπικές κοινωνίες, αποτρέπει την επαγγελματικοποίηση υπηρεσιών του θεσμού και αποκλείει να καταστεί η οικιοθελής προσφορά στα κοινά δια βίου άσκηση πολιτικής.
6. Ανάκληση αιρετών οργάνων της αυτοδιοίκησης. Με το άρθρο 237 του Ν.3852/2010 ο Υπουργός Εσωτερικών ύστερα από ειδικά αιτιολογημένη έκθεση τού οικείου Ελεγκτή Νομιμότητας και σύμφωνης γνώμης Πειθαρχικού Συμβουλίου, μπορεί να παύσει για λόγους δημοσίου συμφέροντος κάθε αιρετό αυτοδιοικητικό όργανο.
Η καθιέρωση ενδο-αυτοδιοικητικών διαδικασιών επιλογής των υποψηφίων αιρετών αυτοδιοικητικών οργάνων, μπορεί να αναδεικνύει την τοπική κοινωνία αποκλειστικό πάροχο της τοπικής εξουσίας, όχι όμως και παράγοντα ελέγχου τους δημότες, που είναι τα υποκείμενα της. Παράγοντα ελέγχου της εξουσίας αναδεικνύει τους δημότες η θέσπιση της ανάκλησης αιρετού αυτοδιοικητικού οργάνου, που θα υποστηρίζεται ενυπόγραφα από το 50%+1 του εκλογικού σώματος από το οποίο εκλέχτηκε.
Σήμερα, το θεσμό της ανάκλησης (recall) μεταξύ πολλών χωρών, εφαρμόζουν και οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, που εμπνεύστηκαν από τις γραφές των οστράκων της Δημοκρατίας του Περικλή.
Τις παραπάνω τολμηρές-καινοτόμες ριζοσπαστικές τομές και αλλαγές και όχι τα αποστεωμένα, αποσπασματικά και κοντόφθαλμα μεταρρυθμιστικά εγχειρήματα πρέπει και οφείλει να υποστηρίξει η ίδια η ΚΕΔΕ, αν πράγματι επιθυμεί σύγχρονη ισχυρή αυτοδιοίκηση με πρωταγωνιστές τους πολίτες.
Ρηξικέλευθες τομές-αλλαγές, που εξαλείφουν οριστικά το καθεστώς της αδιαφάνειας και διαφθοράς αλλά και των παθογενειών και αδυναμιών που διαχρονικά βαρύνουν την τοπική Αυτοδιοίκηση και στιγματίζουν άδικα την πλειοψηφία των οργάνων της, όπως επισημαίνουν και οι ετήσιες εκθέσεις του Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης.
- Ο Μανώλης Κομπολάκης είναι τ. Ειδικός Σύμβουλος Νομάρχη, τ. Δημοτικός Σύμβουλος