Ο χρυσός κανόνας για τις σωστές επαγγελματικές επιλογές στηρίζεται στους ακόλουθους πέντε παράγοντες :
1. Ενδιαφέροντα, προτιμήσεις, κλίσεις, ταλέντα,
2. Επιδόσεις, ικανότητες, δεξιότητες, θέληση, αξίες,
3. Προοπτικές των επαγγελμάτων, των συνθηκών και αμοιβών εργασίας.
4. Οικογενειακά και οικονομικά δεδομένα.
5. Εκπαιδευτικά δεδομένα και τυχαίοι παράγοντες.
Ενδιαφέροντα, προτιμήσεις, κλίσεις, ταλέντα
Πρώτιστο μέλημα για τη σωστή επιλογή σπουδών και επαγγελμάτων, είναι ο νέος/α να κατακτήσει το «γνώθι σ’ αυτόν», την ατομική αυτογνωσία, να μάθει ποιος είναι, τι θέλει και τι μπορεί να κάνει. Να βεβαιωθεί για τα πραγματικά του ενδιαφέροντα, τις κλίσεις, τις προτιμήσεις, τα ταλέντα. Να είναι σίγουρος για το ποιος πραγματικά είναι και όχι ποιος νομίζει ότι είναι.
Επιδόσεις, ικανότητες, δεξιότητες, θέληση, αξίες
Οι ικανότητες, οι δεξιότητες, οι φιλοδοξίες και κυρίως η θέληση, αποτελούν σημαντικά δεδομένα για τις επιλογές σπουδών και επαγγέλματος. Μαζί με τις επαγγελματικές κλίσεις και τα ενδιαφέροντα, συναποτελούν τον κεντρικό πυρήνα της αναγκαίας ατομικής αυτογνωσίας, που πρέπει να κατακτήσει ο ενδιαφερόμενος στην αναζήτηση του επαγγελματικού του μέλλοντος.
Προοπτικές των επαγγελμάτων, των συνθηκών και αμοιβών εργασίας
Οι προοπτικές των επαγγελμάτων, αποτελούν σημαντικότατο κριτήριο στη σημερινή εποχή της εργασιακής αβεβαιότητας, της υψηλής ανεργίας και των ταχύτατων μετεξελίξεων της τεχνολογίας, της οικονομίας, της απασχόλησης και του περιεχομένου των επαγγελμάτων.
Ο μέσος άνθρωπος, από μια σειρά επαγγελμάτων που του ταιριάζουν, είναι λογικό να διαλέγει εκείνα που έχουν καλές προοπτικές και να αποφεύγει όσα είναι κορεσμένα και οι προοπτικές τους φθίνουν στον κόσμο της εργασίας. Αν όμως ορισμένα επαγγέλματα δεν ταιριάζουν στις κλίσεις ενός ατόμου, δε θα πρέπει να επιλέγονται, όσο εξαιρετικές και αν είναι οι προοπτικές τους. Οι συνθήκες και οι αμοιβές εργασίας, το είδος, το περιεχόμενο, το κύρος των επαγγελμάτων, συνεξετάζονται επίσης για τις επαγγελματικές επιλογές.
Οικογενειακά και οικονομικά δεδομένα
Το οικογενειακό περιβάλλον, η οικογενειακή και οικονομική παράδοση, το πολιτισμικό περιβάλλον, η κουλτούρα, βαρύνουν επίσης κατά περίπτωση στην πλάστιγγα των επαγγελματικών επιλογών. Συχνά το επάγγελμα του πατέρα, της μητέρας, η οικογενειακή επιχείρηση, είναι μια αξιόμαχη προοπτική για το επαγγελματικό μέλλον των νέων. Αλλά είναι επίσης λάθος να επιμένουν οι γονείς στο να επιβάλουν τις δικές τους επιθυμίες ή και απωθημένα, για τις σπουδές και το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν τα παιδιά τους. Επίσης, ο τόπος που είναι εγκατεστημένη μια σχολή έχει ειδική σημασία για τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές.
Εκπαιδευτικά δεδομένα και τυχαίοι παράγοντες
Η δομή του εκπαιδευτικού συστήματος, το επίπεδο σπουδών, οι επιρροές που ασκούν οι καθηγητές σε συνδυασμό με τις μαθησιακές επιδόσεις, έχουν επίσης ειδική βαρύτητα. Όταν ένας μαθητής έχει πολύ καλές επιδόσεις στο σχολείο, είναι εύλογο να επιλέξει να εισαχθεί σε μια σχολή με υψηλές βάσεις εισαγωγής, όπως είναι λχ. η ιατρική, με την προϋπόθεση βέβαια ότι του ταιριάζει το ιατρικό επάγγελμα και είναι προετοιμασμένος να διαβεί τον ανηφορικό και μακρύ δρόμο που απαιτεί μια τέτοια δύσβατη επαγγελματική διαδρομή. Οι τυχαίοι παράγοντες, οι απρόσμενες καλότυχες ή κακότυχες συμπτώσεις και συγκυρίες της ζωής, μπορεί να διαδραματίσουν επίσης σημαντικό ρόλο στη σταδιοδρομία και την προσωπική ζωή του κάθε ανθρώπου. Σημασία εδώ έχει να μπορεί να δει ο καθένας πότε και προς ποια κατεύθυνση η τύχη του χτυπά την πόρτα και να κάνει τη σωστή επέμβαση στο μέλλον του.
Ο χρυσός κανόνας
Το θεώρημα του «χρυσού κανόνα» συνδυάζει τα παραπάνω δεδομένα και οδηγεί στη διαπίστωση ότι: άτομα με υψηλές επιδόσεις και ισχυρή θέληση, μπορούν να επιλέγουν από ευρύτερο πεδίο επαγγελμάτων που τους ταιριάζουν ακόμα και από εκείνα με αρνητικές προοπτικές ή εκείνα που δε συντρέχουν στην περίπτωσή τους άλλοι θετικοί παράγοντες όπως τα οικογενειακά, τα οικονομικά, τα εκπαιδευτικά δεδομένα. Αντίθετα, άτομα με χαμηλές επιδόσεις χωρίς σοβαρές ελπίδες βελτίωσής τους και με αδύναμη θέληση, είναι προτιμότερο να στρέφονται σε σπουδές και επαγγέλματα που κατ’ αρχήν τους ταιριάζουν και κατά δεύτερο λόγο έχουν διαπιστωμένες καλές προοπτικές στην αγορά εργασίας, ή για τα οποία συνυπάρχουν και άλλοι θετικοί παράγοντες από τους προαναφερθέντες.Όσο υψηλότερες είναι οι μαθησιακές επιδόσεις και ο βαθμός θέλησης ενός ατόμου, τόσο ευρύτερη μπορεί να είναι η δυνατότητα, το «ρίσκο» επιλογής επαγγελμάτων που αντιπροσωπεύονται από περιορισμένες θέσεις στην αγορά εργασίας και το μείγμα των επιμέρους παραγόντων είναι αρνητικό ή πολύ αρνητικό.
Ειδικές επισημάνσεις
Σήμερα υπάρχουν πολύ περισσότερα από ένα επαγγέλματα που ταιριάζουν στον καθένα. Αν για κάποιους λόγους, δεν είναι εφικτή η επιλογή του πρώτου σε προτίμηση επαγγέλματος, οφείλει και μπορεί να προχωρήσει στα επόμενα. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιλέξει εκείνα που του είναι κατ’ εξοχήν απωθητικά. «Μπορεί πάντοτε να υπάρξει μια άλλη εργασιακή αγάπη για τον καθένα, αν η πρώτη δε βρεθεί στο δρόμο του». Επισημαίνεται επίσης ότι, σήμερα, ένας εργαζόμενος είναι πολύ πιθανό να υποχρεωθεί να αλλάξει ένα ή περισσότερα επαγγέλματα στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του, για αυτό και θα πρέπει να είναι έτοιμος για πιθανές μετεκπαιδεύσεις.Σε όλα τα επαγγέλματα μέσης και κυρίως υψηλής εκπαίδευσης και εργασιακής ιεραρχίας, απαραίτητη είναι η γνώση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, της αγγλικής γλώσσας, καθώς και η διαρκής ανανέωση των γενικών και ειδικών γνώσεων και εμπειριών. Ολοκληρωμένος άνθρωπος και επιτυχημένος επαγγελματίας είναι εκείνος που έχει πνευματικές ανησυχίες και ευαισθησίες, εμμένει σε υψηλές αξίες και αρχές, αναζητά τη μόρφωση, τη γνώση,την καινοτομία, ασχολείται με την τέχνη και τη λογοτεχνία, την προστασία του περιβάλλοντος, συμμετέχει σε δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης, αναπτύσσει κριτική και δημιουργική σκέψη, ενεργεί με εντιμότητα, ήθος και διορατικότητα και δραστηριοποιείται θετικά για το δικό του αλλά και για το γενικότερο καλό
Η τελική απόφαση για τις επιλογές σπουδών και επαγγελμάτων
Η όλη διαδικασία, τα βήματα μέχρι τη λήψη της τελικής απόφασης, πρέπει να γίνει έγκαιρα και έγκυρα, με σοβαρότητα και σύνεση, με τη συνδρομή συμβούλων σταδιοδρομίας, τη συζήτηση με γονείς, τη λήψη, με τη λήψη σύγχρονων τεστ επαγγελματικών επιλογών,. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, το μέλλον ανήκει σ’ αυτούς που το προετοιμάζουν.
________________________________________
Ο Θεόδωρος Κατσανέβας (Ph.D, L.S.E., Μ.Α. Warwick), είναι Ομότιμος καθηγητής της οικονομικής της εργασίας, της διοίκησης ανθρώπινων πόρων και του επαγγελματικού προσανατολισμού στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και τ. Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού. Βλ. επίσης την ιστοσελίδα της επιστημονικής ομάδας του υπογράφοντος www.careergatetest.com, www.careergatetest.gr, καθώς και την www.theodore-katsanevas.blogspot.com για σχετικές έρευνες