Από την 1η Νοεμβρίου, ο ρυθμικός ήχος του αρχέγονου αργαλειού αντηχεί εις τετραπλούν στο κέντρο του Ηρακλείου Κρήτης, ανάμεσα στους τοίχους της βασιλικής του Αγίου Μάρκου. Τέσσερις «ανυφάντρες», μία από κάθε νομό της Κρήτης, έχουν στήσει για λίγες ημέρες τα «αργαστήρια» τους μέσα στο ναό, για να μας δείξουν τα κομψοτεχνήματα που έβγαζαν, χρόνια τώρα, τα ροζιασμένα χέρια τους και -κυρίως- πώς αυτά μπορούν να δημιουργηθούν και από νεανικά χέρια, σήμερα.
Πρόκειται για την πρώτη, επίσημη παρουσίαση μιας φιλόδοξης «αποστολής» που φέρει το όνομα «Πηνελόπη-Gandhi – η ιερή τέχνη της υφαντικής στην Κρήτη σήμερα». Σκοπό έχει να βγουν οι αργαλειοί από τα υπόγεια των σπιτιών, να μπουν στο αργαστήρι οι νέες γυναίκες της Κρήτης και να ανθήσουν ξανά τα πλουμιά της πανάρχαιας τέχνης της υφαντικής, που ξεθωριάζουν παρεξηγημένα από τους σύγχρονους καιρούς.
Πίσω από την αποστολή «Πηνελόπη-Gandhi» βρίσκεται το Πανεπιστήμιο των Ορέων: ένα πανεπιστήμιο χωρίς αμφιθέατρα. Λειτουργεί στον φυσικό χώρο των χωριών του νησιού, μέσα από συναντήσεις σε καφενεία και πλατείες, και γεφυρώνει τα αστικά κέντρα με την περιφέρεια και την ακαδημαϊκή κοινότητα με τη λαϊκή βιωματική γνώση. Σε αυτή την πρωτοβουλία του συνεισφέρουν ακαδημαϊκοί από όλο τον κόσμο, καθηγητές και φοιτητές (από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το κέντρο Ερεύνης Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών κ.ά.), καθώς και λαϊκοί πατριδολάτρες.
«Είναι μια προσπάθεια ανθρώπων διά βίου ερωτευμένων με την Κρήτη», λέει στο «Blue» η Βαρβάρα Τερζάκη-Παλλήκαρη, εμπνεύστρια και συντονίστρια της αποστολής. Όπως μας εξηγεί, η ομάδα «οργώνει» εδώ και χρόνια τα χωριά της Κρήτης, βγάζει τους εγκαταλελειμμένους αργαλειούς στο φως, μιλάει γι’ αυτούς με τις γυναίκες της υπαίθρου, τους θυμίζει ότι η μαγιά υπάρχει. Σε αυτές ακριβώς τις σημερινές γυναίκες, τις κακοπληρωμένες ανειδίκευτες εργαζόμενες εκτός σπιτιού, απευθύνεται η αποστολή.
Ο αναπροσδιορισμός του ρόλου τους είναι πρωτεύων στόχος πίσω από το ζητούμενο της «ολικής επαναφοράς» του αργαστηριού (αργαστήρι αποκαλούν στην Κρήτη τον αργαλειό, που είναι ίδιος κιαπαράλλακτος από την εποχή του Ομήρου). «Στο Ρέθυμνο, παλαιότερα δεν υπήρχε σπίτι χωρίς αργαστήρι – ήταν προέκταση του σώματος της γυναίκας, συνώνυμο της δημιουργίας και της οικονομίας στο σπίτι», μας λέει η κ. Τερζάκη-Παλλήκαρη.
«Εκεί μέσα βρισκόταν η γυναίκα από 8 χρονών μέχρι να πεθάνει, ύφαινε από τη σαλιάρα του μωρού μέχρι και το λευκό πανί που έπαιρνε φεύγοντας… “Μπαίνω
να κάνω τη λάτρα μου”, έλεγε πριν μπει να υφάνει. Το αργαστήρι ήταν λατρευτικό αντικείμενο για εκεί- νη».
Για την Ίριδα Τζαχίλη, καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, συγγραφέα του βιβλίου «Υφαντική και υφάντρες στο προϊστορικό Αιγαίο» και μέλος της αποστολής, η υφάντρα που εργάζε-ται στον φυσικό της χώρο ήταν μια εικόνα άκρως γοητευτική. «Γοητεύει ο τρόπος που ρυθμίζει τις κινή σεις της ώστε να υφάνει με ακρίβεια το σχέδιο που έχει στο νου της από πριν. Είναι σαν εφαρμοσμένα μαθηματικά ή σαν να βλέπεις έναν πιανίστα να παίζει». Αυτήν ακριβώς τη φιγούρα φιλοδοξεί να «απελευθερώσει» η «Πηνελόπη-Gandhi». «Θέλουμε η γυναίκα να ξαναμπεί στον ιερό της κύκλο», υπογραμμίζει η κ. Τερζάκη-Παλλήκαρη.
«Είναι μεγάλη αδικία να είναι η Ελληνίδα λεηλατημένη». Το όνομα «Πηνελόπη-Gandhi» έχει το δικό του ενδιαφέρον. Ο Μαχάτμα Γκάντι, «άντρας με γυναικεία ψυχή», κατά την κ. Τερζάκη-Παλλήκαρη, «έκανε την ειρηνική του επανάσταση έχοντας δίπλα του μιαανέμη, γιατί, όπως έλεγε, έπρεπε να εξασφαλίζει το ρύζι της ημέρας». Όσο για την Πηνελόπη, που ό-
λη η ιστορία της παίχτηκε δίπλα σε έναν αργαλειό, «ήταν πιστή στον εαυτό της και στις αξίες της, όχι στον Οδυσσέα. Μια γυναίκα πρέπει πάνω και πρώτα απ’ όλα να είναι πιστή στον εαυτό της. Τότε είναι και με τον κόσμο όλο».
Έμπνευση για την αποστολή υπήρξε σε μεγάλο βαθμό η Φλωρεντίνη Σκουλούδη-Καλούτση, ανήσυχη Ρεθύμνια καλλιτέχνις με καλές διασυνδέσεις, που ζούσε στα Χανιά στις αρχές του 20ού αιώνα.
Έχοντας αποκτήσει, μέσω του Ελευθερίου Βενιζέλου, πρόσβαση στις ανασκαφές του Άρθουρ Έβανς στην Κνωσό, ξεσήκωσε πλείστα σχέδια από παραστάσεις σε αρχαιολογικά ευρήματα, τα αποτύπωσε σε μιλιμετρέ χαρτί και καθοδήγησε τις Κρητικές υφάντρες ώστε να ξαναμπούν στους αργαλειούς. «Έχουν πέσει στα χέρια μου αρκετά από τα μινωικά μοτίβα εκείνης της ιέρειας της υφαντικής», μας λέει η 78χρονη Μαρία Μαστρογιωργάκη από το χωριό Βιάννου του Ηρακλείου, μία από τις υφάντρες που συμμετέχει στην «Πηνελόπη-Gandhi» και η οποία διαθέτει μια εξαιρετικά πλούσια συλλογή από υφαντά.
«Με έχουν ταξιδέψει εκείνα τα κομμάτια. Τα βλέπω και μπορώ να καταλάβω την ψυχολογία και το χαρακτήρα κάθε υφάντρας. Γιατί αυτές έφτιαχναν στον αργαλειό ό,τι άγγιζε την ψυχή τους.
Εμένα, αν με ρωτούσαν “για ποιο λόγο θέλεις να ξαναζήσεις τη ζωή σου”, ο μόνος λόγος θα ήταν για να ξαναμπώ στον αργαλειό και να προλάβω να υφάνω όσα δεν έχω αντιγράψει». Η Αντωνία Κουτάντου, 76χρονη παλαίμαχη υφάντρα από την Αξό Μυλοποτάμου, στο Ρέθυμνο, την οποία θα χαρούμε εν πλήρει δράσει από 1η Νοεμβρίου, μας λέει: «Αυτή η δουλειά σού φέρνει και χαρά, σου φέρνει και πόνο. Μέσα στο αργαστήρι σκέφτεσαι και το καλό και την πίκρα, εκεί μέσα διασκεδάζεις και κάνεις τον πόνο σου τραγούδι. Το
χτύπημα του αργαλειού είναι σαν μπουζούκι: σε νανουρίζει και σε αναστατώνει. Εγώ αγαπώ να υφαίνω, και ας κουράστηκαν τόσα χρόνια τα χέρια μου, και ας πονέσανε τα νεφρά μου. Και από τώρα ψάχνω μια φωτογραφία μου με τον αργαλειό για να βάλω στον τάφο μου όταν πεθάνω»…
Αξίζει να σημειωθεί πως ήδη τρία σχολεία της Κρήτης εφαρμόζουν πιλοτικά το μάθημα του αργαλειού.
Από το ράβε-ξήλωνε της Πηνελόπης, στην ειρηνική επανάσταση που… ύφανε ο Γκάντι
«Η αποστολή επικεντρώνεται στην αλήθεια της κρητικής ζωής, αναδεικνύοντας από τον Μινωικό πολιτισμό μέχρι και σήμερα τη μοναδικότητα της Κρήτης στον κόσμο, ως φωτεινό παράδειγμα συγκρότησης και λειτουργίας ενός συνεκτικού κοινωνικού και οικονομικού ιστού, με όρους που διαμορφώνονται έξω και πέρα από τα στενά όρια της υλιστικής, άχρωμης και παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Η “Πηνελόπη – Gandhi” -η ιερή τέχνη της υφαντικής στην Κρήτη σήμερα- μπορεί να αποτελέσει μια λαμπρή αρχή για την ανάδειξη και επιστροφή στις τέχνες των χεριών και της ψυχής» τονίζει η κ. Βαρβάρα Τερζάκη-Παλλήκαρη