Το μοντέλο οργάνωσης και ανάπτυξης που επικράτησε τα τελευταία 20 χρόνια στην χώρα, έκανε τον κύκλο του και όσοι αντιλαμβανόμαστε προοδευτικά τους κοινωνικούς και οικονομικούς συσχετισμούς οφείλουμε να διεκδικήσουμε τις συνθήκες για μια νέα υγιή επιχειρηματικότητα που θα βασίζεται περισσότερο στην καινοτομία, στις νέες δημιουργικές δυνάμεις, στο σεβασμό προς το περιβάλλον στην έρευνα αλλά και σε ποιοτικά χαρακτηριστικά ικανά να δημιουργήσουν προστιθέμενες αξίες και ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.
Όλα τα προηγούμενα χρόνια ο ελληνικός τουρισμός αποτέλεσε το σημαντικότερο παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Χιλιάδες ελληνικές οικογένειες, επωφελούνται από τον τουρισμό, είτε άμεσα είτε έμμεσα, πολλές τοπικές οικονομίες ζουν αποκλειστικά από την ευρύτερη τουριστική επιχειρηματικότητα. Η φετινή τουριστική σεζόν, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια από τις πιο επιτυχημένες της τελευταίας δεκαετίας, αποτελώντας το στήριγμα της διαρκώς συρρικνούμενης ελληνικής οικονομίας.
Σε αυτό βόηθησαν, αναντίρρητα και οι διεθνείς συγκυρίες, καθώς η βόρειος Αφρική αλλά και η Τουρκία απώλεσαν λόγω των διαφόρων συρράξεων σημαντικό ποσοστό του εισερχόμενου τουρισμού τους.
Το επιτυχημένο 2013, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ευκαιρία για ένα ακόμα καλύτερο μέλλον και όχι ως μια ακόμη «αρπακτή».
Ο Ελληνικός τουρισμός μπορεί να προσφέρει ακόμη μεγαλύτερη ανάσα στη χώρα, αρκεί να αντιμετωπιστεί με πλάνο, υπευθυνότητα και συνέπεια από τη πολιτεία και τους επιχειρηματίες.
Λάθη του παρελθόντος όπως η αυθαιρεσία, η επιπολαιότητα και η έλλειψη ενός μακροπρόθεσμου πλάνου και σχεδιασμού οδήγησαν σε ιδιωτικές και δημόσιες πρωτοβουλίες που έβλαψαν συνολικά το τουριστικό προϊόν, το περιβάλλον, τις τοπικές κοινωνίες και γενικότερα αλλοίωσαν την ουσία και το περιεχόμενο του τουριστικού προϊόντος «Ελλάδα».
Ένα από τα σημαντικότερα λάθη του παρελθόντος, κατά την άποψη μου, είναι η έλλειψη ενός οργανωμένου σχεδίου για την ανάπτυξη και ισχυροποίηση του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στον τουρισμό. Οι ελληνικές σχολές τουρισμού (ΟΤΕΚ), υστερούν σε υλικοτεχνικές υποδομές και ως εκ τούτου η εκπαίδευση των σπουδαστών και μελλοντικών επαγγελματιών του κλάδου, επαφίεται κυρίως στο φιλότιμο του εκπαιδευτικού προσωπικού.
Ταυτόχρονα, η δια βίου κατάρτιση όσων εργάζονται ήδη στον τουρισμό , σε πολλές περιπτώσεις εξαρτάται από την ιδιωτική πρωτοβουλία, χωρίς να υπάρχει κάποιο γενικότερο πλάνο κατάρτισης από την πλευρά της πολιτείας, σύμφωνο με τις ανάγκες της αγοράς και των διεθνών εξελίξεων.
Ένα παράδειγμα τραγικής προχειρότητας και ασυνέπειας, από τη πλευρά της πολιτείας, είναι το πρόσφατο voucher-επιταγή εισόδου στην αγορά εργασίας για νέους-νέες κάτω των 29 ετών, που αφορούσε στις Τουριστικές επιχειρήσεις.
Οι περισσότερες εποχικές τουριστικές επιχειρήσεις που αποτελούν, ειδικά στη Κρήτη την πλειοψηφία της Τουριστικής Βιομηχανίας, δεν απορρόφησαν ανέργους καθώς το πρόγραμμα πρακτικής θα ξεκινούσε στην καλύτερη των περιπτώσεων τον Σεπτέμβρη, στο τέλος δηλαδή της τουριστικής περιόδου.
Στα λάθη προστίθεται και η προχειρότητα με την οποία κάποιοι επιχειρηματίες επιλέγουν προσωπικό, είτε για εποχικές είτε για πάγιες ανάγκες.
Το τραγικό περιστατικό με τον Ολλανδό ανιματέρ, αποτελεί μια απόδειξη προχειρότητας και δυστυχώς αδικεί την προσπάθεια που κάνουν άλλοι επιχειρηματίες του τουρισμού για αναβάθμιση του τουριστικού προιόντος.
Οι κακές πρακτικές θα πρέπει να αντιμετωπιστούν πρωτίστως μέσα από τον ίδιο τον κλάδο, και δευτερεόντως από την πολιτεία.
Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη τα όσα αναφέρονται στις παραπάνω γραμμές και έχοντας κατά νου ότι η απάντηση σε κάθε κρίση θα πρέπει να έχει προοδευτικό χαρακτήρα, αντιλαμβάνομαι ως απαραίτητη ανάγκη την δημιουργία ενός Εθνικού Σχεδίου Τουριστικής Ανάπτυξης, που δεν θα αντιμετωπιστεί ως “success story” αλλά ως συντεταγμένη προσπάθεια μακροχρόνιου σχεδιασμού και ανάπτυξης.
Η πολιτεία θα πρέπει να συντονίσει και να διευθύνει μια νέα πορεία τουριστικής ανάπτυξης. Το μοντέλο «ήλιος, θάλασσα» στο οποίο στηρίχτηκε όλα τα προηγούμενα χρόνια ο τουρισμός μας, είναι αφενός ξεπερασμένο και αφετέρου προσφέρεται και από άλλες χώρες με πολύ χαμηλότερο κόστος (πχ. Τουρκία, Τυνησία).
Οι πυλώνες ενός τέτοιου «Εθνικού Σχεδίου Τουριστικής Ανάπτυξης» θα μπορούσαν να συνοψίζονται στους παρακάτω άξονες-προτεραιότητες:
Τοπικά προϊόντα, το στρατηγικό μας πλεονέκτημα
1. Η σύνδεση του τουρισμού με τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική διατροφή πρέπει να αποτελέσει καίρια μέλημα της πολιτείας.
Η ελληνική διατροφή μπορεί να αποτελέσει σημαντικό στήριγμα στην προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου τουριστικού προτύπου. Κατά καιρούς έχει προταθεί η δημιουργία ενός καθαρά ελληνικού προτύπου- “Brand name”.
Κατά την άποψη μου, για να μπορέσουμε να καταστήσουμε παγκοσμίως γνωστή την ελληνική διατροφή αποτελεσματικότερα πρέπει να «πατήσουμε» πάνω σε ήδη ισχυρά και καθιερωμένα πρότυπα, όπως είναι για παράδειγμα η μεσογειακή διατροφή.
Προωθώντας τα στοιχεία της μεσογειακής διατροφής που είναι αποδεκτά από το σύνολο των επιστημών της υγείας δεν χρειάζεται να διαθέσουμε επιπλέον πόρους.
Πρέπει, ωστόσο να συγκεντρώσουμε τις δυνάμεις μας σε μια προσπάθεια ανάδειξης των ελληνικών προϊόντων ως των καλύτερων πρώτων υλών για την μεσογειακή διατροφή.
Αυτή είναι μια πραγματικότητα που δεν τονίζεται συνήθως. Η διατροφή μας αλλά και τα τοπικά προϊόντα, θα πρέπει να τοποθετηθούν στο επίκεντρο αυτής της νέας ελληνικής τουριστικής ανάπτυξης.
Η πολιτεία, είτε κεντρικά είτε ακόμη καλύτερα, σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης μπορεί να δημιουργήσει αλλά και να πιστοποιήσει πρότυπα μεσογειακής διατροφής που θα βασίζονται στις τοπικές γαστρονομικές εμπειρίες και κυρίως στα τοπικά ποιοτικά προϊόντα και πρώτες ύλες. Τα οφέλη από αυτή τη σύνδεση του τουρισμού με την τοπική παραγωγή είναι προφανώς πολλαπλά.
Ο τοπικός παραγωγός ελαιολάδου, κρασιού, οπωροκηπευτικών και άλλων τοπικών προϊόντων μπορεί να ωφεληθεί άμεσα από αυτή την σύνδεση και μαζί με αυτόν να ωφεληθεί μια ολόκληρη κοινωνία.
Περιβάλλον και αισθητική
2. Είναι δεδομένο ότι χρειάζεται συνέπεια, συνέχεια και κεντρικός σχεδιασμός όσον αφορά την αισθητική και την γενικότερη «κουλτούρα» της τουριστικής επιχειρηματικότητας, κυρίως στα θέματα υποδομών. Ο σχεδιασμός αυτός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις τοπικές αρχιτεκτονικές, περιβαλλοντικές, και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και να θέτει αυστηρά όρια σε κάθε μορφή αυθαιρεσίας.
Η ιστορικότητα και η συνέχεια στο χρόνο, ο σεβασμός στο περιβάλλον, η διατήρηση του τοπικού χαρακτήρα και η φυσική ενσωμάτωση στον περιβάλλοντα χώρο πρέπει να αποτελέσουν τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου σχεδιασμού.
Οι Αρχάνες και η Πλάκα (σε αντίθεση με την διπλανή Ελούντα) αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα των όσων αναφέρω παραπάνω. Κάτοικοι, επιχειρήσεις και πολιτεία σεβάστηκαν τα όσα αναφέρονται παραπάνω αυξάνοντας ραγδαία την προσέλευση τουριστών.
Στοχευμένη προβολή και ισχυρά Brand Names
3. Κατά καιρούς έχουν γίνει προσπάθειες για συντονισμό των δράσεων και την γενικότερη προώθηση και προβολή του ελληνικού τουρισμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Περιφέρεια Κρήτης, έχει κάνει σημαντικά βήματα προόδου, ιδιαίτερα στον τομέα της προβολής και προώθησης του-υπό διαμόρφωση- brand name «Κρήτη» με τα πολύ επιτυχημένα και πρωτότυπα διαφημιστικά βίντεο.
Δυστυχώς, όμως μέχρι πρότινος ο κάθε φορέας, σχεδίαζε και υλοποιούσε όπως αυτός έκρινε, χωρίς ειδικές γνώσεις, με επικαλυπτόμενες ενέργειες, πολλές φορές με τοπικιστικά κριτήρια, με τεράστιο τελικά κόστος, που μόνο εικόνα σύγχυσης και αναποτελεσματικότητα δημιουργούν. Είναι καίριας σημασίας η κεντρική διαχείριση του Brand Name «Ελληνικός Τουρισμός» και των αντίστοιχων Περιφερειακών Brand Names (πχ Κρήτη, Πελοπόννησος κτλ).
Για να επιτευχθεί όμως αυτό, είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός ανεξάρτητου φορέα, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με οργάνωση, επιστημονική, τεχνοκρατική και ανεξάρτητη από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες.
Είναι δεδομένο, ότι οι υπάρχουσες δομές της τοπικής Αυτοδιοίκησης(Περιφέρειες, Δήμοι ) θα έχουν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση των εκάστοτε στρατηγικών αλλά σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να είναι αυτές που θα καθορίζουν και θα διαμορφώνουν τα πλαίσια λειτουργίας του νέου αυτού οργανισμού.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την βιωσιμότητα και αποτελεσματικότητα του εν λόγω οργανισμού είναι η εξασφάλιση συνεχούς και απρόσκοπτης χρηματοδότησης(πχ. ποσοστό από τα τέλη παρεπιδημούντων).
Αν η προσπάθεια αυτή στηριχθεί σε ευκαιριακή χρηματοδότηση, όπως έγινε με την Εταιρεία Τουρισμού Κρήτης (χρηματοδότηση πχ μέσω “μελέτης ορεινών όγκων” που συν τοις άλλοις ήταν επιλέξιμη δαπάνη και πολύ δύσκολο να κατευθυνθεί στους σκοπούς της Εταιρίας), είναι σίγουρο ότι είναι καταδικασμένη να αποτύχει εκ των προτέρων.
Ο συγκεκριμένος οργανισμός θα πρέπει να αποτελέσει τον στρατηγικό εταίρο όλων των φορέων και οργανισμών του Τουρισμού (ΣΕΤΕ, Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο, Σύλλογοι Διευθυντών κτλ) και να αποτελεί τον βασικό πυλώνα για το αποτελεσματικό Branding του Ελληνικού Τουρισμού, αλλά και το βασικό οργανισμό ενός μακροπρόθεσμου στρατηγικού πλάνου προώθησης και προβολής.
Ανταγωνιστικό Ανθρώπινο δυναμικό και Τουριστική Εκπαίδευση
4. Ο Τουρισμός μας εκτός από υποδομές, χρειάζεται επίσης επαρκώς καταρτισμένο και εκπαιδευμένο προσωπικό.
Είναι αδιανόητο, η εθνική μας οικονομία να βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην τουριστική βιομηχανία, και να υπάρχουν τουριστικές σχολές που δεν έχουν να σιτίσουν ή να στεγάσουν τους σπουδαστές τους. Αποτέλεσμα της ελλιπούς χρηματοδότησης είναι η συνεχώς μειωμένη ζήτηση για τις συγκεκριμένες σχολές και αφετέρου η προβληματική εκπαιδευτική διαδικασία.
Η Κρήτη, ιδιαίτερα, θα μπορούσε να αποτελεί πόλο έλξης για τουριστικές σπουδές υψηλού επιπέδου. Υποδομές υπάρχουν , δυστυχώς όμως , λείπει ο σχεδιασμός και η βούληση.
Βεβαίως, τα περιθώρια κρατικής χρηματοδότησης είναι στενά, αλλά οφείλουμε να διαμορφώσουμε ένα νέο πλαίσιο χρηματοδότησης, εμπλέκοντας κυρίως τις τουριστικές επιχειρήσεις όλων των ειδών (π.χ ειδική εργοδοτική εισφορά ανάλογα με τις κλίνες ή με τον κύκλο εργασιών).
Ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα σε σχέση με άλλους τουριστικούς προορισμούς είναι οι υψηλού επιπέδου υπηρεσίες που προσφέρει το ανθρώπινο δυναμικό.
Αν δε καταφέρουμε να αναπτύξουμε τις δυνατότητες και να διαμορφώσουμε ένα περιβάλλον συνεχούς μάθησης και κατάρτισης τότε σύντομα δε θα μπορούμε να ανταποκριθούμε επαρκώς στον συνεχώς αυξανόμενο διεθνή ανταγωνισμό.
Επομένως, θα ήταν αρκετά χρήσιμο να καταρτίζεται, να οργανώνεται και να εκτελείται ,κάθε έτος, με ευθύνη των Υπουργείων Τουρισμού και Παιδείας, ένα ετήσιο Πλάνο Ανάπτυξης και Κατάρτισης του Ανθρώπινου Δυναμικού των Τουριστικών Επιχειρήσεων, βασισμένο στις ανάγκες της κάθε περιφέρειας και των εκάστοτε διεθνών εξελίξεων.
Η συμμετοχή των εργαζομένων των επιχειρήσεων μπορεί εύκολα να διασφαλιστεί αξιοποιώντας τα προγράμματα ΛΑΕΚ 0,45%.
Για να διασφαλιστεί η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή των επιχειρήσεων στα συγκεκριμένα προγράμματα, προτείνεται να εφαρμοστεί πριμοδότηση, στα Προγράμματα ΕΣΠΑ, για όσες επιχειρήσεις εντάσσουν τους εργαζομένους τους στα εν λόγω προγράμματα κατάρτισης.
Τουρισμός, όχι μόνο το καλοκαίρι
5. Η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για την περαιτέρω ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος.
Για να επιτευχθεί ο συγκεκριμένος στόχος απαιτείται, συντονισμένη δράση μεταξύ κράτους, τοπικής αυτοδιοίκησης και επιχειρήσεων, έτσι ώστε να διαμορφωθεί ένα δίκτυο επιχειρήσεων και δράσεων (πολιτιστικές δράσεις και εκδηλώσεις, ανοικτοί αρχαιολογικοί χώροι, αθλητικές εναλλακτικές δραστηριότητες, τοπικές εορτές) που θα στηρίξουν επί της ουσίας την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου(Νοέμβρης-Μάρτης).
Για την συγκεκριμένη περίοδο θα πρέπει να εφαρμοσθεί ένα ιδιαίτερο καθεστώς ΦΠΑ, που να αφορά στις συνεργαζόμενες τουριστικές επιχειρήσεις, καθώς πρέπει να διευκολυνθεί η ανταγωνιστικότητα στις τιμές των τουριστικών πακέτων.
Επίσης είναι απαραίτητη η εφαρμογή ενός ειδικού καθεστώτος για τις εργοδοτικές εισφορές παράλληλα με την εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων επιδότησης του μισθολογικού κόστους για την διατήρηση μέρους του προσωπικού των επιχειρήσεων που θα επιμηκύνουν την λειτουργία τους.
Εννοείται, ότι η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, δε μπορεί να γίνει από την μια μέρα στην άλλη, αλλά χρειάζεται πλάνο, προώθηση και προβολή που μπορεί να οργανωθεί και να συντονιστεί από τον φορέα που αναφέρεται στην παράγραφο 3.
Σεβασμός στις δυνάμεις της εργασίας και στην νομοθεσία
6. Αυτή την περίοδο της κρίσης, όπου ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της χώρας πλήττεται από την ανεργία και την εργασιακή ανασφάλεια, θα πρέπει να είμαστε αμείλικτοι στα θέματα τήρησης της εργατικής νομοθεσίας σε όσους δε σέβονται και δε τηρούν τις κείμενες εργατικές διατάξεις.
Την θερινή περίοδο όπου απασχολείται η πλειοψηφία των εργαζόμενων στον τουρισμό, το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας δυστυχώς, λόγω ελλιπούς στελέχωσης δε μπορεί να ανταπεξέλθει επαρκώς στα καθήκοντα του ελέγχου των επιχειρήσεων.
Εκτός από το πολιτικό, νομικό και ηθικό ζήτημα που προκύπτει από τις διαφόρων ειδών παραβάσεις κάποιων επιχειρήσεων , προκύπτει και θέμα τήρησης ίσων όρων στην ανταγωνιστικότητα, καθώς εν τέλει οι επιχειρήσεις που δεν τηρούν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την εργατική νομοθεσία λειτουργούν με πολύ μικρότερο λειτουργικό κόστος από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις που είναι συνεπείς σε όλες τις υποχρεώσεις τους.
Παραβάσεις όπως η μη τήρηση του 17% των αλλοδαπών σπουδαστών, η «μαύρη εργασία», η μη τήρηση των όρων υγιεινής και ασφάλειας, τα πράσινα βιβλιάρια, η παράβαση του πενθημέρου, τα εξαντλητικά ωράρια, οι μη καταβολές των επιδομάτων κ.α., συμβαίνουν σε πολλές τουριστικές περιοχές και η ανοχή της πολιτείας θα πρέπει να είναι μηδενική.
Θα πρέπει, λοιπόν, αφενός να θωρακιστεί το Σώμα Επιθεώρησης εργασίας με έκτακτο προσωπικό που θα είναι επιφορτισμένο κυρίως με τη διενέργεια έκτακτων ελέγχων και αφετέρου να δώσουμε κίνητρα σε όσους τηρούν τις προβλεπόμενες από τον νόμο υποχρεώσεις(εισφοροελαφρύνσεις, πριμοδότηση σε προγράμματα επιδότησης προσωπικού) στηρίζοντας την υγιή επιχειρηματικότητα στην πράξη.
Τα παραπάνω έξι σημεία αποτελούν μια γενική αποτύπωση κάποιων, κατά την άποψη μου, ιδιαίτερα κρίσιμων σημείων για την προοδευτική και βιώσιμη ανάπτυξη του Ελληνικού Τουρισμού.
Με εκτίμηση,
Μενέλαος Μποκέας
Msc in Strategic Human Resources Management