9 Ιουλίου, 2014 | 08:25

Τι ήταν τα σημερινά στέκια των Χανίων στο παρελθόν – Φωτογραφικό υλικό

Εκεί που η βουή του κόσμου, το γέλιο, οι κουβέντες μπερδεύονται με τη μουσική, στα στέκια των σημερινών Χανιωτών, ιστορίες αιώνων έχουν γεννηθεί και σβήσει στον χρόνο.

Αν στην επόμενη έξοδό σας αφήσετε τον εαυτό σας να δραπετεύσει από το τώρα, ίσως να ξετρυπώσετε κάπου εκεί, πίσω από τις καμάρες της καφετέριας, να παίζουν τα παιδιά του μεγαλοαστού Βενετού εμπόρου που πριν από αιώνες είχε εγκατασταθεί στην Canea και έμενε με την οικογένειά του στο αρχοντικό του, σ’ αυτό που τώρα εσείς πίνετε τον καφέ ή το ποτό σας.

Τι ήταν λοιπόν στο παρελθόν τα σημερινά στέκια των Χανιωτών;

Σ’ αυτό το ταξίδι στο παρελθόν είχαμε για «πυξίδα» έναν άνθρωπο που έχει αγαπήσει, έχει ασχοληθεί και γνωρίζει όσο λίγοι, την ιστορία αυτού του τόπου.

Πρόκειται για τον ιστορικό ερευνητή, συλλέκτη και συγγραφέα, Μανώλη Μανούσακα που μας μιλά για την ιστορία των πιο γνωστών σήμερα κτιρίων και μας «ξεναγεί» μέσα από το ανεκτίμητο φωτογραφικό υλικό που είχε την ευγενή καλοσύνη να μας παραχωρήσει.

Δυτικά ενετικού λιμανιού

Τα κτίσματα σε όλη γωνιακή πλευρά του Τοπανά ανήκουν στην εποχή της βενετοκρατίας. Κάποια έχουν υποστεί αλλαγές στους ορόφους αλλά διατηρούν βενετσιάνικα στοιχεία.

Carpe diem

Το πλέον καλοδιατηρημένο βενετσιάνικο κτίριο όλου του λιμανιού είναι το «Carpe diem». Είναι το μόνο αυθεντικό βενετσιάνικο κτίριο, που σώζεται σήμερα περίπου στην αρχική του μορφή, έχοντας υποστεί λίγες παρεμβάσεις. Δε γνωρίζουμε ακριβώς σε ποιά οικογένεια ανήκε, επρόκειτο όμως, για μια αστική βενετσιάνικη οικογένεια.

Διασώζει το δίλοβο παράθυρο, το μπαλκόνι που αποκαταστάθηκε γιατί έφερε αλλοιώσεις, αλλά και το οικόσημο της οικογένειας, που βρίσκεται στον τρίτο όροφο και είναι ευδιάκριτο και σήμερα. Αποτελεί χαρακτηριστικό βενετσιάνικο αρχοντικό του τέλους του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα.

Caramela

Η Caramela είναι ιστορικό βενετσιάνικο θολωτό κτίσμα. Αποτελεί και το σπίτι στο οποίο έμεινε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, μέχρι που πέθανε, ο περιβόητος Σαλής, ο μαύρος βαρκάρης. Εκεί γυρίστηκε και ένα κομμάτι της ταινίας του Ζορμπά και συγκεκριμένα στο στενάκι που φτάνει μέχρι την πάνω μεριά της «Ταράτσας»

 Άποψη του ενετικού λιμανιού

Κεντρικά του ενετικού λιμανίου

Αποθήκη – Άρωμα – DK

Ήταν ένα κτιριακό συγκρότημα ενιαίο με θολωτό ισόγειο και όροφο – πρώην «Βαρελάδικο»  – που κτίστηκε μετά το 1650 και λειτούργησε ως φιλανθρωπικός χώρος. Το έχτισαν οι ίδιοι που έχτισαν το Γιαλί Τζαμισί, για να το χρησιμοποιήσουν κατά κάποιο τρόπο ως φιλανθρωπικό ίδρυμα του Τζαμιού. Ο πρώτος όροφος ήταν το ιμαρέτ (δηλαδή, το πτωχοκομείο).

Στο χώρο μοίραζαν φαΐ και παρείχαν στέγη σε φτωχούς μουσουλμάνους. Όλα αυτά τα θολωτά ισόγεια ήταν χώροι αποθήκευσης, διανομής φαγητού κτλ. τα οποία χρησίμευαν στο πτωχοκομείο. Στη θέση αυτών λειτουργεί το «Άρωμα», η «Αποθήκη» και το «DK».

*Παλιά τα ισόγεια αυτά στέγασαν τα «Καβούρια», μια από τις ιστορικότερες ταβέρνες των Χανίων για χρόνια. Ακόμα παλαιότερα, εκεί ήταν το παλιό «Caprice», ένα από τα στέκια τότε της αριστοκρατίας των Χανίων. Για πολλά χρόνια, πριν το 1930, το λιμάνι ήταν η πιάτσα των Χανίων, πριν εγκαταλειφθεί το 1928-1930 και μεταφερθεί η πιάτσα περιπάτου στην περιοχή του Μπόλαρη, της σημερινής Ηρώων Πολυτεχνείου.

 Το ιμαρετ, τα σημερινά “Άρωμα”, “Αποθήκη”, DK – Δίπλα το Γυαλί Τζαμισί με τον μιναρέ

Παλλάς

Το κτίριο που στεγάζει σήμερα το «Παλλάς» και το διπλανό του, «Barbarossa», κτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στο χώρο που διαμορφώθηκε εκείνη την περίοδο μετά  την προέκταση της προκυμαίας, κάτω από το φρούριο του Καστελίου και το παλάτι των πασάδων της εποχής. Λέγεται ότι στέγασε την Οθωμανική Τράπεζα για κάποια χρόνια. Είναι ένα από τα χαρακτηριστικά τούρκικα νεοκλασικά κτίσματα του λιμανιού.

 Το τέταρτο κτίριο από τα αριστερά είναι το σημερινό Παλλάς (τέρμα αριστερά διακρίνεται το παλιό τελωνείο)

Νάμα

Το «Νάμα» δεν ανήκει στα ιστορικά κτίσματα καθώς κατασκευάστηκε  στις αρχές της δεκαετίας του ‘30 στη θέση παλιών πρόχειρων κτισμάτων

Χάλκινα

Τα «Χάλκινα» είναι ιστορικό κτίριο. Όλο αυτό το γωνιαίο συγκρότημα, ήταν το σπίτι του Γερμανού Προξένου Κρούγερ. Επρόκειτο για ένα μεγάλο, τριώροφο κτίριο. Είχε δυο πιάνα αλλά και μια εξαιρετική αρχαιολογική συλλογή. Επρόκειτο για περιουσία που λεηλατήθηκε κατά τον Α΄ Π.Π. – με αποτέλεσμα εκείνος να εκφράσει γραπτώς τα παράπονά του. Κατά το Β΄ Π.Π. δημεύτηκε.  Ένα μέρος της αρχαιολογικής συλλογής εστάλη στη Γερμανία και κανείς δε γνωρίζει τι απέγινε. Τα υπόλοιπα λεηλατήθηκαν και το κτίριο πωλήθηκε στη συνέχεια από την Εθνική Τράπεζα, σε έναν έμπορο Χανιώτη.

Όλο αυτό το οικοδομικό τετράγωνο, το οποίο ανήκε στον Κρούγερ και στο οποίο σήμερα βρίσκονται τα Χάλκινα δημιουργήθηκε το 19ο αιώνα στη θέση παραλίας. Υπήρχε δηλαδή, παλιά μια μικρή προκυμαία η οποία επεκτάθηκε. Στην πίσω πλευρά, στη σκάλα που ανεβαίνει στο Καστέλι, βρισκόταν ένα τεράστιο θολωτό βενετσιάνικο κτίριο το οποίο χαλάστηκε γύρω στο 1900 και χρησίμευσε στον Κρούγκερ ως αποθήκη γιατί συν τοις άλλοις, ήταν και έμπορος.

*Ο Κρούγερ υπήρξε ένα σημαντικό πρόσωπο το οποίο γνώρισαν οι Χανιώτες από το 1880 μέχρι το 1944 που πέθανε και ετάφη στα Χανιά. Ήταν μια πολυσύνθετη προσωπικότητα με σκοτεινές και φωτεινές πλευρές, συγγραφέας, αρχαιοδίφης, έμπορος και παράλληλα πράκτορας της Γερμανίας της οποίας τα συμφέροντα εκπροσωπούσε. Στον Α΄ Π.Π. τον εξόρισαν ενώ κατά τον Β΄Π.Π. έμεινε στα Χανιά μέχρι που πέθανε.

 Το τριώροφο κτίριο μπροστά υπήρξε το σπίτι του Γερμανού Πρόξενου Κρούγερ και σήμερα στεγάζει τα “Χάλκινα”

Ανατολικά ενετικού λιμανιού

Βarράκι

Το «Βarράκι» βρίσκεται σε ένα είδος αυλής που απέμεινε στη θέση παλαιότερων κτιρίων. Η ρυμοτόμηση άλλαξε μετά τους γερμανικούς βομβαρδισμούς με τους οποίους κάποια κτίσματα καταστράφηκαν στην οδό Καλλεργών. Γκρέμισαν έτσι και τα υπόλοιπα κτίρια και διάνοιξαν εκεί δρόμο. Επιπλέον δημιούργησαν και άλλους κάθετους δρόμους οι οποίοι δεν είχαν καμία σχέση με αυτούς που υπήρχαν προπολεμικά.

Έτσι, το σημείο που βρίσκεται το συγκεκριμένο μαγαζί, είναι διαταραγμένο πολεοδομικά γιατί εκεί που κανονικά έπρεπε να περνά δρόμος, τώρα είναι ένα είδος αυλής στην οποία πλέον βρίσκεται το «Βarράκι».

 Η οδός Καλλεργών περίπου στο ύψος του “Βarρακι”

 Η οδός Καλλεργών, πίσω από τα χαλάσματα το σημερινό “Σούξου Μούξου”

Πράσσειν άλογα

Το «Πράσσειν άλογα» δημιουργήθηκε πάνω στα ερείπια ενός μεγάλου τριώροφου βενετσιάνικου αρχοντικού το οποίο είχε σωθεί και δεν καταστράφηκε στους βομβαρδισμούς. Ωστόσο, κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος. Συγκεκριμένα, το κατεδάφισαν επειδή το αρχοντικό “έμπαινε μέσα στο δρόμο”, έφτανε δηλαδή η πρόσοψή του περίπου εκεί που βρίσκεται το πεζοδρόμιο.

Οι καμάρες του αρχοντικού ήταν τρεις – σήμερα έχουν μείνει δύο –ήταν εσωτερικές στο κτίριο και είχαν δομικό, στατικό ρόλο. Όταν γκρέμισαν το κτίριο στη μέση και απαλλοτριώθηκε, οι κάμαρες αυτές παρέμειναν. Το «Πράσσειν άλογα» διαμόρφωσε σε πρόσοψη κάποια εσωτερική πρώην καμάρα.

 Η καμάρα του αρχοντικού

Δυο Λουξ και Ιπποπόταμος

Πρόκειται για κτίσματα σύγχρονα, κτισμένα τη δεκαετία του ’80, χωρίς παλαιότερη ιστορία. Χτίστηκαν στη θέση εργαστηρίων σαπωνοποιίας. Η Σαρπηδόνος, δεν υφίστατο ως δρόμος, δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’50 στη θέση οικοπέδων ή βιοτεχνικών κτιρίων. Με δεδομένη τη ρυμοτόμηση Δοξιάδη και την πλήρη ρυμοτομική αλλαγή της παλιάς πόλης, έγινε μια προσπάθεια τη δεκαετία του ’80 να εναρμονιστεί το νέο κτίριο που θα κατασκευαζόταν εκεί με το ύφος της παλιάς πόλης.

Τα συγκεκριμένα κτίσματα δεν είναι αξιοσημείωτα ιστορικά, αν και η γειτονιά παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί ακριβώς από πίσω υπήρχε μια εκκλησία που μετατράπηκε σε τζαμί το οποίο βομβαρδίστηκε στην κατοχή. Από τον βομβαρδισμό σώθηκε ο μιναρές. Στα τέλη όμως, της δεκαετίας του ’60, κατεδαφίστηκε και ο μιναρές και σήμερα δεν υπάρχει καθόλου, πέρα από κάποια ελάχιστα ίχνη.

 Η κρήνη Τζαμιού Τζετζαίρ Κολού γκρεμίστηκε και μέσα από αυτή πέρασε η οδός Σαρπηδόνος στην οποία βρίσκονται τα Δυο Λούξ

Οδός Νταλιάνη

Κιμπάρ

Στο σημείο αυτό υπήρχε το μοναστήρι της Σάντα Μαρία ντε λα Μιζερικόρντια, δηλαδή της Παναγίας του Ελέους, στο οποίο αργότερα έγινε το «Μοναστήρι το Καρόλου». Η εκκλησία που υπήρχε μέχρι και το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε και ελάχιστα υπολείμματα ενσωματώθηκαν σε τρία σπίτια που χτίστηκαν στην ίδια θέση. Κάποιοι τοίχοι δηλαδή, σπιτιών είναι οι ίδιοι της παλιάς εκκλησίας.

Το «μοναστήρι του Καρόλου» και μετέπειτα «Κιμπάρ» είναι ουσιαστικά τα παλιά κελιά των μοναχών. Αν και αναδιαμορφώθηκαν κατά την τουρκοκρατία, διατηρήθηκε η παλιά βενετσιάνικη τοξοστοιχία.

Οινοποιείο

Πρόκειται για ένα κτίσμα με ιστορική αξία καθώς είναι τα απομεινάρια ενός βενετσιάνικου αρχοντικού. Το αρχοντικό είχε εξωτερικές σκάλες. Δεν είναι όμως, σήμερα εύκολα ορατά τα εναπομείναντα σημάδια. Μπορεί να τα δει κάποιος αλλά θέλει μελέτη για να αντιληφθεί πώς ήταν η μορφή του, σύμφωνα με τον κ. Μανούσακα.

*Η οδός Νταλιάνη ήταν από τους σημαντικούς δρόμους ήδη από την πρώτη δημιουργία της πόλης των Χανίων, διότι ήταν ο πρώτος δακτύλιος του περιφερειακού δρόμου αμέσως μετά τα τείχη.

Κουμ Καπί

Τα κτίρια στο Κουμ Καπί δεν έχουν ιστορική αξία καθώς είναι των νεότερων χρόνων. Η περιοχή ουσιαστικά ανακατασκευάστηκε μετά τις καταστροφές του Β΄ Π.Π. Το κάτω παραλιάκο Κουμ Καπί δηλαδή, είναι ξαναχτισμένο μετά τον πόλεμο και τα περισσότερα κτίσματα είναι κατασκευασμένα τη δεκαετία του ‘90.

Εκτείνεται όμως, σε μια ιστορική γειτονιά η οποία ήταν η πρώτη που είχε δημιουργηθεί εκτός των τειχών. Αν εξαιρέσει κανείς τη Χαλέπα που ήταν χωριστό χωριό από τα χρόνια των Βενετών, οι υπόλοιπες συνοικίες εμφανίστηκαν τον 19ο αιώνα.

Η πρώτη γειτονιά που δημιουργήθηκε ήταν το Κουμ Καπί, περίπου στο 1840, από Άραβες της Βεγγάζης και Αφρικανούς δούλους – μεταξύ των οποίων και οι πρόγονοι του Σαλή – που ήρθαν από την Αφρική για να κάνουν τις χαμαλοδουλειές.

Ήταν κατά κάποιος τρόπο το λούμπεν προλεταριάτο της εποχής εκείνης. Ήρθαν ως σκλάβοι ή ως υπηρέτες των πιο “ταπεινών” εργασιών. Η συνοικία είχε και δικό της τζαμί το οποίο γκρεμίστηκε στους βομβαρδισμούς και τα τελευταία του υπολείμματα καταστράφηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ’80.

 Άποψη του Κουμ Καπί

Σπλάντζια

Το κλειδί

Είναι χτισμένο σε μια νέα οικοδομική γραμμή. Η πλατεία της Σπλάντζιας υπάρχει από τα χρόνια της ενετοκρατίας, αλλά η παλιά οικοδομική γραμμή βρισκόταν λίγο βορειότερα, έκρυβε δηλαδή το σημερινό μιναρέ. Με τους βομβαρδισμούς όμως, γκρεμίστηκε όλη αυτή η πλευρά των κτιρίων με αποτέλεσμα να μείνουν ερείπια. Τη  δεκαετία του ‘60 χτίστηκαν τα νέα αυτά κτίρια που υπάρχουν και σήμερα και αποτελούν τη νότια πλευρά της πλατείας. Αυτή η νέα οικοδομική γραμμή οριοθετεί τη θέση του καφε «Κλειδί»