Για το σχέδιο χρήσεων των Ενετικών Τειχών που έχει υποβάλλει ήδη ο Δήμος Ηρακλείου στην Εφορεία Αρχαιοτήτων ενημερώθηκε σήμερα ο Υπουργός Πολιτισμού κ. Αριστείδης Μπαλτάς από το Δήμαρχο Ηρακλείου κ. Βασίλη Λαμπρινό και τον Αντιδήμαρχο Πολεοδομίας κ. Γιάννη Αναστασάκη σε συνάντηση που είχαν στο Υπουργείο.
Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σε πολύ καλό κλίμα και δόθηκε η δυνατότητα στο Δήμαρχο και τον Αντιδήμαρχο να παρουσιάσουν τη φιλοσοφία και τις αρχές που διέπουν την πρόταση αξιοποίησης του συνόλου του οχυρωματικού περιβόλου προς όφελος του Μνημείου και των πολιτών.
Ακολουθεί η ενημέρωση που έγινε στον υπουργό:
“Ενημέρωση για το «Master plan χρήσεων της ζώνης της Ενετικής Οχύρωσης Ηρακλείου Κρήτης»
Το παρόν τεύχος που σας διαβιβάζετε συνοδευόμενο από δύο σχέδια (σχέδιο υφιστάμενης κατάστασης και σχέδιο πρότασης χρήσεων) αποτελεί την πρόταση για μια συνολική θεώρηση των χρήσεων επί του συνόλου της ενετικής οχύρωσης.
Γενικά στοιχεία για το μνημείο: Η ιστορία της πόλης του Ηρακλείου συνδέεται άρρηκτα με αυτήν των οχυρώσεων. Τα ενετικά τείχη αποτελούν το κυρίαρχο στοιχείο – μνημείο, το οποίο σηματοδοτεί και οριοθετεί την Παλαιά Πόλη αποτελώντας χαρακτηριστικό δείγμα της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής του 15ου αιώνα και της εξέλιξης της με χερσαίο, παραθαλάσσιο τμήμα και εξωτερικά οχυρά. Η κατασκευή των τειχών άρχισε το 2ο ήμισυ του 16ου αιώνα για να ολοκληρωθεί το 17ο με χαρακτηριστικά τους καρδιόσχημους προμαχώνες με τους επιπρομαχώνες (ΖΑΝΕ, ΒΙΤΟΥΡΙ, ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ), τα ευθύγραμμα τμήματα, την τάφρο, τις χαμηλές πλατείες με τις κανονιοθυρίδες, τις θολοσκεπείς στρατιωτικές στοές, και τις μνημειώδεις αστικές πύλες.
Τα τείχη καταλαμβάνουν μια έκταση περίπου 350 στρεμ. και αποτελούνται από το χερσαίο και το θαλάσσιο τμήμα. Το πρώτο εκτείνεται σε μήκος στην εξωτερική του γραμμή, 4.630 μ. Το μήκος του παραλιακού τμήματος ανέρχεται στα 1.950 μ. Η Τάφρος, η οποία έχει πλάτος 35- 60 μ., δεν είναι παντού εμφανώς διαχωρισμένη, ενώ διασπάται η συνέχειά της λόγω της ύπαρξης των οδικών αξόνων από και προς την παλαιά πόλη. Σήμερα η τάφρος φιλοξένει διάφορες χρήσεις όπως αναψυχή, παιδικές χαρές, αγροκήπιο, αθλητικές εγκαταστάσεις κ.α.
Τα διασωζόμενα τμήματα της βασικής κατασκευής των ενετικών οχυρώσεων, μαζί με τα νεώτερα τμήματα που γεφυρώνουν τα ρήγματα, σήμερα παρέχουν τη δυνατότητα για ένα συνεχή περίπατο, σε ένα επίπεδο υψηλότερο από αυτό της πόλης, ο οποίος ξεκινώντας από το ενετικό λιμάνι και τον προμαχώνα της Σαμπιονάρα, στη συνέχεια αφού περάσει από τους προμαχώνες Βιτούρι, Ιησού, Μαρτινέγκο, Βηθλεέμ, Παντοκράτορα, καταλήγει δυτικά στον προμαχώνα του Αγ. Ανδρέα.
Ιστορικό:
Ο Δήμος Ηρακλείου θεωρεί χρέος του την ανάληψη κάθε ενέργειας και πρωτοβουλίας με γνώμονα την προστασία και την ανάδειξη ενός τόσο σημαντικού για την πόλη μας μνημείου όπως είναι οι Ενετικές Οχυρώσεις.
Η κήρυξη των Ενετικών Τειχών ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο έγινε το 1931, σύμφωνα με το ΠΔ 8-6-1931 (ΦΕΚ 159/τ.Α/13-6-1931) ενώ το 1965 ο Δήμος Ηρακλείου «…. χαρακτηρίστηκε ως ωργανωμένος αρχαιολογικός τόπος …. λόγω …. των αξιόλογων αρχαιολογικών ευρημάτων και σπουδαίων ιστορικών μνημείων …» (ΥΑ 6525 / 7-5-1965 ΦΕΚ 360/τ.Β/1965).
Το 1981 αποχαρακτηρίστηκαν οι εξωτερικοί προμαχώνες (του Αγ. Δημητρίου – Ανάληψης, Ακαδημίας κ.ά) σύμφωνα με την υπ’ αρ. ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ38/52868/1318/10-9-81 Απόφαση (ΦΕΚ 568/τ.Β/16-9-1981), όμως το 2012 με την Υ.Α. ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Β1/Φ38/22270/651 (ΦΕΚ 92/τ.ΑΑΠ/27-3-2012), εγκρίθηκε η κήρυξη και οριοθέτηση ως αρχαιολογικού χώρου τμήματος της πόλης (το τμήμα εντός των Ενετικών τειχών), τα Ενετικά τείχη με την τάφρο καθώς και τη ζώνη των εξωτερικών προμαχώνων.
Αναφορικά με το ρόλο του Δήμου: με την απόφαση με αρ. πρ. ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Β1/Φ38/45768/1949/20-05-2009 έληξε η παραχώρηση του Μνημείου και των Νεωρίων στο Δήμο Ηρακλείου και σύμφωνα με την απόφαση καλούνταν ο Δήμος σε συνεργασία με την τοπική Εφορεία να συντάξει ολοκληρωμένη μελέτη χρήσεων των τειχών, της Τάφρου και των Νεωρίων η οποία και θα υποβαλλόταν προς έγκριση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Από το 2014 έληξε η ισχύς της «Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ ΥΠΠΟ-ΥΠΕΧΩΔΕ-ΤΑΠ και Δήμου Ηρακλείου για την αναστήλωση των ενετικών τειχών του Χάνδακα και την αναβάθμιση της Παλιάς πόλης του Ηρακλείου».
Παρόλα αυτά ο Δήμος, εν μέσω γενικότερης οικονομικής κρίσης, καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες με διττό στόχο, την προστασία και διάσωση του συνόλου του οχυρωματικού μεσαιωνικού περιβόλου του Χάνδακα αφενός αλλά και την προβολή του μέσα από συμβατές προς το χαρακτήρα του μνημείου χρήσεις. Συνεχίζει να φροντίζει με όσα μέσα διαθέτει, το Μνημείο, να προγραμματίζει έργα και να επικαιροποιεί μελέτες προκειμένου να ενταχθούν σε χρηματοδοτικά προγράμματα, για να αποκτήσει το Μνημείο τη θέση που του αρμόζει και να διεκδικεί την εγγραφή του στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Προς αυτήν την κατεύθυνση έχουν ήδη υλοποιηθεί μεταξύ άλλων τα εξής: και πρόκειται να δρομολογηθούν προς υλοποίηση:
Α. μια σειρά έργων στατικής αποκατάστασης του Μνημείου όπως:
• Στο ευθύγραμμο τμήμα του προμαχώνα Βιτούρι
• στον προμαχώνα Μαρτινέγκο,
• στην Πύλη του Παντοκράτορα,
• στην Πύλη του Ιησού
Β. παρεμβάσεις με στόχο την αξιοποίησή του όπως :
• η διαμόρφωση του συνόλου του ευθυγράμμου τμήματος της οχύρωσης από τον προμαχώνα Ιησού έως τον προμαχώνα Αγ. Ανδρέα
• η διαμόρφωση του μεγαλύτερου τμήματος της τάφρου
• η διαμόρφωση αστικών πυλών όπως: της Πύλης του Αγ. Γεωργίου σε εκθεσιακό χώρο, της Πύλης Ιησού σε εκθεσιακό χώρο για τον Νίκο Καζαντζάκη
• η διαμόρφωση στρατιωτικών πυλών – στοών όπως: η στοά Μακάσι του Προμαχώνα Μαρτινέγκο για το Μουσείο Μνήμης της πόλης, η νότια χαμηλή πλατεία του Προμαχώνα Βηθλεέμ για τη λειτουργία του θερινού δημοτικού κινηματογράφου
• η αποκατάσταση όλων των χαμηλών πλατειών και στοών του ενετικού περιβόλου
• η διαμόρφωση του κ.χ. της πύλης Σαμπιονάρα
• παράλληλα λειτουργούν τμήμα της τάφρου, ιδιοκτησίας Δήμου Ηρακλείου, ως ανοικτό Θέατρο – «Κηποθέατρο Νίκου Καζαντζάκη» και η δυτική χαμηλή πλατεία του προμαχώνα Ιησού – Μικρό Κηποθέατρο «Μάνου Χατζιδάκι»
Γ. Άυλες Δράσεις:
Υλοποιούνται μια σειρά από «Άυλες δράσεις» με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του πολίτη με τη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, με ξεναγήσεις σε μαθητές και σε πολίτες που ενδιαφέρονται να μάθουν για το μνημείο και την ιστορία του, με το ενεργό δίκτυο εθελοντικών οργανώσεων και κοινωνικών ομάδων που διοργανώνουν δράσεις πάνω στο μνημείο και την τάφρο για τον ευπρεπισμό του.
Σε συνέχεια των παραπάνω και προς την ολοκλήρωση των παρεμβάσεων εκπονούνται ή και δρομολογούνται:
• η επικαιροποίηση μελετών στατικής αποκατάστασης του τείχους στο ευθύγραμμο τμήμα από τον ημιπρομαχώνα του Αγ. Φραγκίσκου μέχρι τον προμαχώνα Σαμπιονάρα, στο παραθαλάσσιο τμήμα της ενετικής οχύρωσης
• η μελέτη ανάσχεσης του κυματισμού για την προστασία όλου του παράκτιου μετώπου της πόλης από τον Κούλε μέχρι το Παγκρήτιο Στάδιο
• η μελέτη γεφύρωσης στον Άγιο Ανδρέα
Ως αποτέλεσμα είναι η αλλαγή στην αντίληψη που έχει ο σημερινός κάτοικος και ο επισκέπτης της πόλης μας για το σημαντικό αυτό μνημείο. Μια αντίληψη που πλέον έχει αποκτήσει ένα «βιωματικό χαρακτήρα», γεγονός που αντανακλάται, ως ένα βαθμό, στην επαφή και σχέση του πολίτη με το μνημείο.
Σκοπός της μελέτης ορισμού χρήσεων στη ζώνη των Ενετικών Τειχών Ηρακλείου είναι:
• η ανάδειξη – αξιοποίηση αυτής με τη διαμόρφωση ενός ιστορικού – αρχαιολογικού περιπάτου γνωριμίας με το μνημείο
• η εξασφάλιση της καλής κατάστασης διατήρησης του μνημείου με τη συμβολή των πόρων που θα προέρχονται από χρήσεις που εντάσσονται σ’ αυτή,
• η ανάδειξη των επιμέρους στοιχείων (ιστορικών, κατασκευαστικών, αρχιτεκτονικών, μορφολογικών)
• η δημιουργία ενός περιηγητικού – φυσιολατρικού περιπάτου γνωριμίας με την παλαιά πόλη, την οικιστική της ανάπτυξη, με τις θέες προς την θάλασσα και την ενδοχώρα σε διάφορες χρονικές περιόδους της και τέλος
• ως απλή φυσιολατρική ανάγκη (περίπατο, τρέξιμο, φυσική άσκηση).
Αυτό επιτυγχάνεται με τις εξής προτεινόμενες χρήσεις – δράσεις:
• τη δημιουργία ιστορικού, αρχαιολογικού, περιηγητικού, φυσιολατρικού, αθλητικού αλλά και πολιτιστικού περιπάτου στην περίμετρο των τειχών με διαμόρφωση ειδικού μονοπατιού και σήμανση
• τη δημιουργία περιπάτου και ποδηλατόδρομου εξωτερικά της τάφρου με ανεμπόδιστη θέα και εξασφάλιση της συνέχειας κατά το μέγιστο δυνατό, για την καλύτερη αντίληψη της ενότητας ενός τόσο μεγάλου και αξιόλογου έργου, όπως είναι ο οχυρωματικός περίβολος που περιβάλλει την πόλη
• τη δημιουργία ικανών χώρων στάσης – θέασης – ενημέρωσης σχετικά με το μνημείο και την πόλη, αναψυχής και φύλαξης σε επιλεγμένα σημεία επί του ενετικού περιβόλου και την τάφρο
• τη δημιουργία ψηφιακών εφαρμογών για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πολίτη σε επιλεγμένα σημεία θέασης επί του ενετικού περιβόλου, όπως στον προμαχώνα Μαρτινέγκο και στον προμαχώνα Παντοκράτορα
• την καλύτερη διάταξη των αθλητικών χώρων και διατήρηση των κατασκευών εκείνων που δεν προσβάλλουν το μνημείο και τον περιβάλλοντα χώρο του
• την ανάδειξη και λειτουργική αξιοποίηση των χαμηλών πλατειών που μέχρι σήμερα δεν έχουν αναδειχθεί (χαμηλή πλατεία προμαχώνα Βιτούρι, ανατολική χαμηλή πλατεία προμαχώνα Ιησού, βόρεια χαμηλή πλατεία προμαχώνα Παντοκράτορα)
• τη φιλοξενία πολιτιστικών χρήσεων σε χώρους που ακόμη δεν έχουν αξιοποιηθεί (ενδεικτικά αναφέρουμε τη δημιουργία μόνιμης έκθεσης – Μουσείου σχετικά με την ιστορία της πόλης στην πύλη Παντοκράτορα, δημιουργία υπαίθριας γλυπτοθήκης σε τμήμα της τάφρου του προμαχώνα Βηθλεέμ, Μουσείο Μάχης Κρήτης στο Μακάσι, Μουσείο για τον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο στη χαμηλή πλ. του προμαχώνα Βηθλεέμ κ.ά., χαμηλή πλ. προμαχώνα Βιτούρι για πολιτιστικές εκδηλώσεις)
• την ανάδειξη των οικόσημων και άλλων ανάγλυφων
• την αξιοποίηση και εμπλουτισμό του πρασίνου των τειχών και της τάφρου και τη δημιουργία νέων χώρων πρασίνου, πάρκων κ.α. («Γεωπονικού Κήπου» και την απομάκρυνση του φυτωρίου του Δήμου, τη δημιουργία Πάρκου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και πάρκου πανίδας Κρήτης στο χώρο του πρώην «Ζωολογικού Κήπου», την οργάνωση έκθεσης χλωρίδας με ενδημικά φυτά της Κρήτης για εκπαίδευση / προβολή σε επισκέπτες / και πώληση – διάδοσή τους).
• την ανάδειξη – αξιοποίηση των «μικρών πευκοδασών» που βρίσκονται στους προμαχώνες Ιησού και Βιττούρι
• την αναμόρφωση του «πάρκου Γεωργιάδη» σε πάρκο καλλιτεχνικής κηποτεχνίας παράλληλα με την οργάνωση ετήσιας έκθεσης με συμμετοχή κυρίως των δημοτών
• την αξιοποίηση των υπόγειων υδάτων της Τάφρου
• τον ευπρεπισμό της φύτευσης στο σύνολο του μνημείου με τη σύνταξη ειδικής μελέτης που αφορά στις φυτοτεχνικές παρεμβάσεις
• με δράσεις για την αγωγή, συνειδητοποίηση και εκπαίδευση των κατοίκων και κύρια της νεολαίας σε ζητήματα όπως: περιβαλλοντική συμπεριφορά, αντίληψη της ιστορικής συνέχειας, κ.α.
• τη μετακίνηση Περιπτέρων, πινακίδων (οδικών, διαφημιστικών κ.λ.π.) και κάδων απορριμμάτων τα οποία αποτελούν οπτικά εμπόδια στην αναγνώριση της ενότητας της εικόνας του μνημείου, υποβαθμίζοντάς το αισθητικά.
• Χώροι στάθμευσης:
Αναφορικά με τη χρήση και τη «λειτουργία υπαίθριων χώρων στάθμευσης στην περιοχή της τάφρου των ενετικών τειχών και σε κοινόχρηστους γειτονικούς χώρους» έχει αποφανθεί το Υπουργείο Πολιτισμού με την υπ΄αριθμό ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΒΜΑ/ΤΑΧΜΑΕ/ 256289/139182/9246/3936/26-2-2014 απόφασή του. Πρόταση του Δήμου είναι να επανεξεταστεί το θέμα των χώρων στάθμευσης σε σχέση με τη σωστή λειτουργία και χρήση του Μνημείου και των πολιτιστικών χώρων με την έκδοση ειδικού εισιτηρίου, λαμβάνοντας υπόψη στη λειτουργία των χώρων στάθμευσης τη μη πρόκληση «άμεσης και έμμεσης βλάβης» στο μνημείο.
Η χωροθέτηση χρήσεων είναι αναγκαία αφού συμβάλλει καθοριστικά όχι μονάχα στην ανάδειξη του μνημείου αλλά και στη διαφύλαξή του από ασύμβατες χρήσεις και βανδαλισμούς. Προάγει δε την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού για μια ιστορική περίοδο ιδιαίτερα σημαντική για την πόλη μας και για την Κρήτη γενικότερα που μέχρι σήμερα δεν έχει προβληθεί όσο πρέπει.
Είναι αυτονόητο ότι για την καλή κατάσταση διατήρησης του μνημειακού συνόλου είναι απαραίτητο να θεσμοθετηθεί ένας Φορέας διαχείρισης του Μνημείου με συντονιστή τον Δήμο Ηρακλείου ώστε να αντιμετωπίζονται άμεσα και αποτελεσματικά όλα τα θέματα που αφορούν στο Μνημείο (εργασίες συντήρησης από ειδικό εργατοτεχνικό προσωπικό, καθαριότητα, φύλαξη, έλεγχος χρήσεων κ.ά.) ώστε αφενός να εξασφαλίζεται η ασφάλεια των επισκεπτών και αφετέρου η διατήρηση του μνημείου κατά τον καλύτερο τρόπο για τις επόμενες γενιές. Οι πόροι για την εξασφάλιση της συντήρησης του μνημείου μπορούν να προέλθουν από τις χρήσεις από τις οποίες προκύπτουν έσοδα.”