Έχουν περάσει σχεδόν επτά δεκαετίες από την ημέρα που ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών Robert Schuman, παρουσίασε τις ιδέες του για την πολιτική συνεργασία και συνεννόηση μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών, την ιστορική διακήρυξή του για τη “δημιουργία της Ενωμένης Ευρώπης”, στις 9 Μαΐου του 1950.
Από τότε, η ημερομηνία αυτή έχει αποκτήσει υψηλό συμβολισμό και αναφέρεται ως η “Ημέρα της Ευρώπης”. Μερικά χρόνια μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η κεντρική ιδέα του εξέχοντος Γάλλου πολιτικού ήταν, η από κοινού εξυπηρέτηση των συμφερόντων των ευρωπαϊκών λαών, προκειμένου να καταστεί αδιανόητος ένας νέος πόλεμος στην Ευρώπη.
Σήμερα, η συγκυρία δεν είναι εύκολη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διέρχεται τη σημαντικότερη κρίση της ιστορίας της, κρίση όχι μόνο οικονομική, αλλά και κρίση ιδεολογική και αξιών. Η παρατεινόμενη ύφεση και η μείωση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας, η συμπίεση του εισοδήματος των μεσαίων τάξεων στην Ευρώπη, η υψηλή ανεργία σε πολλές χώρες της ΕΕ και εσχάτως οι μαζικές προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές, έχουν δημιουργήσει κεντρόφυγες τάσεις, με αποτέλεσμα να μορφοποιούνται – περισσότερο από ποτέ – πολιτικές τάσεις οπισθοδρόμησης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και αμφισβήτησης του οικοδομήματος.
Κατά συνέπεια, φαίνεται πως η κύρια αντίθεση που διαγράφεται στην Ευρώπη, είναι μεταξύ αυτών που πιστεύουν στη συνέχιση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και αυτών που εκφράζονται ανοιχτά υπέρ της επιστροφής σε μια Ευρώπη των εθνών και των κρατών. Η φιλοευρωπαϊκή αντίληψη στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και η πίστη στην ενωμένη Ευρώπη έχει μειωθεί, όπως καταδεικνύουν οι πρόσφατες μετρήσεις της κοινής γνώμης. Η ευρωπαϊκή πολιτική δημοκρατία, το μοντέλο της ανοικτής κοινωνίας, η κατοχύρωση της πολυπολιτισμικής κοινωνίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αντιμετωπίζουν πλέον πολλές προκλήσεις και απειλές. Τα παραπάνω αποτελούν μία συμπαγή ιδεολογική ενότητα που υπερβαίνει κατά πολύ την έννοια του κοσμοπολιτισμού. Σήμερα, στην περιδίνηση που έχει δημιουργήσει το μεταναστευτικό και προσφυγικό ρεύμα, φαίνεται καθημερινά ότι τίποτα δεν είναι κατοχυρωμένο και προφανές. Η ανερχόμενη ξενοφοβία και ο ρατσισμός είναι ένα “ιδεολογικό οικοσύστημα” που ευνοεί την περιχαράκωση, τους αποκλεισμούς, τη διάσπαση, ακόμα και τα κηρύγματα μίσους που υποδαυλίζουν διάφοροι “πολιτικοί καθοδηγητές”. Το πιο ανησυχητικό και πρωτοφανές είναι ότι οι τάσεις αυτές εκδηλώνονται πλέον, με συμπαγείς πολιτικές συμπεριφορές σε ορισμένες κυβερνήσεις και ορισμένες πολιτικές δυνάμεις στην Ευρώπη.
Μετά από 70 χρόνια ύπαρξης και λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, για πρώτη φορά καταγράφονται δημόσια τοποθετήσεις και απόψεις πολιτικών, που στην καλύτερη περίπτωση εκφράζονται κατά των ευρωπαϊκών Συνθηκών για μία “όλο και πιο στενή Ένωση” και στη χειρότερη, εκδηλώνονται ανοιχτά κατά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και ορισμένες φορές κατά του συστήματος της κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης. Οι τάσεις αυτές καταγράφονται κυρίως – αλλά όχι αποκλειστικώς – σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης που συμπεριελήφθησαν στην τελευταία μεγάλη διεύρυνση της ΕΕ. Ουδείς μπορούσε να φανταστεί την περίοδο εκείνη, ότι ένα υπολογίσιμο μέρος ορισμένων ευρωπαϊκών κοινωνιών, με θρυαλλίδα το μεταναστευτικό – προσφυγικό ζήτημα, σήμερα, θα υιοθετούσαν θέσεις επαναφοράς στους εθνικισμούς, στους διαχωρισμούς και στα αντιευρωπαϊκά αντανακλαστικά.
Προφανώς ο αντιευρωπαϊσμός που δυστυχώς καταγράφεται σήμερα, δεν αποτελεί ένα πλειοψηφικό ιδεολογικό ρεύμα. Είναι όμως θορυβώδης, όπως όλες οι μειοψηφίες και ενέχει έναν σημαντικό κίνδυνο: το γεγονός ότι ορισμένες πολιτικές δυνάμεις εξυπηρετώντας βραχυπρόθεσμους ιδιοτελείς στόχους και επιδιώξεις, υιοθετούν εθνικιστικό και λαϊκιστικό λόγο και εκπέμπουν υποδόρια μηνύματα αντιευρωπαϊσμού και διάσπασης υποδαυλίζοντας τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.
Παρατηρώντας τη δημόσια συζήτηση σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαπιστώνουμε, ότι πολλά ζητήματα που θεωρούντο κεκτημένα ή και “ταμπού”, σήμερα αμφισβητούνται ανοιχτά και τίθενται εν αμφιβόλω, ως προς την ουσιαστική τους αξία και περιεχόμενο: το κοινό νόμισμα, η Συνθήκη του Σένγκεν, που είναι δύο συγκεκριμένα σημαντικά επιτεύγματα στα οποία στηρίζεται το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, σήμερα δείχνουν να απειλούνται μέσα στην ίδια την Ένωση. Οι συζητήσεις για επανεθνικοποίηση διαφόρων κοινοτικών πολιτικών και η αναζήτηση μιας δήθεν καλύτερης αποτελεσματικότητας σε εθνικό επίπεδο, προσχηματικά προβάλλονται ως οι λύσεις, στα οικονομικά και άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη. Η επαναφορά των στερεοτύπων, απειλεί ακόμη περισσότερο την όποια εσωτερική συνοχή της Ένωσης, ενώ είναι ξεκάθαρο ότι η επιθετικότητα του ισλαμικού εξτρεμισμού απειλεί το ίδιο το σύστημα αξιών της ευρωπαϊκής ανοιχτής κοινωνίας και βάλλει κατά του δυτικού τρόπου ζωής.
Από την άλλη πλευρά όμως, είναι εμφανές ότι παρά τη δύσκολη συγκυρία και περιρρέουσα ατμόσφαιρα, η πλειοψηφία των ευρωπαίων πολιτών και πολιτικών είναι προσηλωμένη στην ευρωπαϊκή συνεργασία και στη συνέχιση της προσπάθειας για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ίσως με μειωμένο ενθουσιασμό, αλλά πάντως με στέρεα πεποίθηση ότι η απάντηση στα σημερινά προβλήματα είναι “περισσότερη Ευρώπη”, περισσότερη αλληλεγγύη και συνεργασία για την υπέρβαση των σημερινών προβλημάτων που διάφοροι “καθοδηγητές” θέλουν να εμφανίζουν ως αδιέξοδα. Η ιστορία της ευρωπαϊκής οικοδόμησης και της Ευρώπης ευρύτερα, έχει αποδείξει ότι υπερβαίνει τις κρίσεις και βρίσκει πάντοτε τις λύσεις. Η ιστορία όμως διδάσκει, ότι απέναντι στους διαλυτικούς εθνικισμούς και στον πόλεμο, η απάντηση των δημοκρατικών κοινωνιών είναι η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η ανεκτικότητα στη διαφορετικότητα, η καλώς εννοούμενη “ένωση συμφερόντων” και κυρίως η προσήλωση στις κοινές ανθρώπινες ευρωπαϊκές αξίες. Καθόσον, αν ξεχάσουμε το παρελθόν, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε το παρόν και σίγουρα δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε το μέλλον.
Με αφορμή λοιπόν τον εορτασμό της Ημέρας της Ευρώπης, το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα και η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, διοργανώνουν ένα διήμερο εκδηλώσεων στα Χανιά, το οποίο θα ξεκινήσει την Παρασκευή 13 Μαΐου 2016, στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων. Οι εκδηλώσεις καλύπτουν ευρύ φάσμα ευρωπαϊκής θεματολογίας, (ενημέρωση για ευρωπαϊκά προγράμματα, πρωτοβουλίες και δράσεις κινητικότητας στην εκπαίδευση, την έρευνα και την εργασία, βιωματικές δράσεις για την οδική ασφάλεια, διάλογος με τη νεολαία κλπ.), ενώ σημαντική θα είναι και η ημερίδα για τις συμπράξεις ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και τις ευκαιρίες και δυνατότητες της Περιφέρειας Κρήτης, να επωφεληθεί από τις ευρωπαϊκές πολιτικές και κυρίως από το επενδυτικό σχέδιο του Προέδρου Γιούνκερ. Επίσης, θα πραγματοποιηθεί ενημερωτικό σεμινάριο για τον Τύπο και τα ΜΜΕ της Κρήτης. Ευρωβουλευτές και πολιτικοί, στελέχη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εμπειρογνώμονες και άλλοι εκλεκτοί ομιλητές, θα προσφέρουν γνώση και χρήσιμες πληροφορίες στους φορείς και τους πολίτες της Κρήτης και θα αναδείξουν το περιεχόμενο και τα μηνύματα της 9ης Μαΐου – Ημέρα της Ευρώπης.
Ο Λεωνίδας Αντωνακόπουλος είναι επικεφαλής του Γραφείου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα