Tα πρόσφατα στοιχεία που συγκέντρωσε η Ευρωπαική Επιτροπή Ασφάλειας Πτήσεων (EASA) στην ετήσια έκθεσή της για το 2016, φαντάζουν αισιόδοξα. Φανερώνουν ότι ο αριθμός των ατυχημάτων σταθεροποιείται σε έναν χαμηλό βαθμό. Σε Ευρωπαικό επίπεδο για το ίδιο έτος, παρατηρείται μία φανερή μείωση των ατυχημάτων στην Γενική Αεροπορία, ενώ στα ατυχήματα με μη επανδρωμένα συστήματα-drones, παρατηρείται μία δραματική αύξηση (πάνω από τετρακόσια τοις εκατό)!
Είναι φανερό ότι τα αεροπορικά ατυχήματα συνεχίζουν να τρομάζουν την κοινή γνώμη εξαιτίας του τραγικού αριθμού απωλειών που σχετίζονται, ακόμη και εάν τα τελευταία 50 χρόνια, η διεθνής αεροπορική κοινότητα, έχει θέσει ως πρωταρχικό της στόχο την επαύξηση της αεροπορικής ασφάλειας. Παρατηρείται μάλιστα μία εκρηκτική βελτίωση στην χρήση καινούργιας τεχνολογίας, στην κατάρτιση του προσωπικού και στην διαχείριση των κινδύνων, γεγονός που έχει οδηγήσει σε πραγματικά αξιέπαινες βελτιώσεις.
Η πτήση με αεροπλάνο παραμένει ο ασφαλέστερος τρόπος μετακίνησης;
Παρά την πρόσφατη τραγική απώλεια της πτήσης της EgyptAir, η πτήση παραμένει ως το ασφαλέστερο μέσο μεταφοράς παγκοσμίως. Αυτό αποδεικνύουν πρόδηλα οι έρευνες σχετικά με την αντιστοιχία των ανθρώπινων απωλειών ανά συγκεκριμένη διανυθείσα απόσταση. Σύμφωνα λοιπόν με την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας του Ην.Βασιλείου (CAA), το στατιστικό ποσοστό θνησιμότητας ανά ένα δισεκατομμύριο χιλιομέτρων πτήσεως είναι 0,003, σε σύγκριση με το 0,27 στο σιδηροδρομικό και 2,57 στην μεταφορά με αυτοκίνητο.
Το σημερινό ποσοστό, σίγουρα θα φάνταζε ουτοπικό τριάντα χρόνια πριν, όταν σημειώνονταν περί τις 25-30 απώλειες αεροσκαφών κάθε έτος. Το αποτέλεσμα αυτό, μόνο τυχαίο δεν είναι. Η επένδυση στην μοντέρνα τεχνολογία, ο καλύτερος έλεγχος της εναερίου κυκλοφορίας και η βελτίωση της αεροπορικής εκπαίδευσης, συνετέλεσε στην δημιουργία μιας “κουλτούρας” που πλέον επενδύει περισσότερο στην πρόληψη (proactive culture), παρά στην αντιμετώπιση δυσάρεστων καταστάσεων (reactive culture).
Τι αναφέρουν τα στοιχεία της CAA, EASA και ΙΑΤΑ;
Eίναι περισσότερο από φανερό ότι τα μοιραία αεροπορικά συμβάντα εμφανίζουν σταδιακή μείωση από την δεκαετία του 1950 και μετά. Το γεγονός αυτό θεωρείται ένα αρκετά σημαντικό επίτευγμα, δεδομένης της μαζικής αύξησης των αεροπορικών ταξιδιών. Το έτος 1960, στις Ην. Πολιτείες σημειώθηκαν 40 θανατηφόρα ατυχήματα ανά εκατομμύριο πτήσεων. Τα επόμενα 10 χρόνια, το ποσοστό αυτό μειώθηκε από σαράντα, σε μόλις δύο θανατηφόρα ατυχήματα ανά εκατομμύριο πτήσεων. Στην σημερινή εποχή, το ποσοστό έχει μειωθεί κοντά στο 0,1 θανατηφόρο ατύχημα ανά εκατομμύριο πτήσεων.
Πιό αναλυτικά, για το 2014 το ποσοστό των ατυχημάτων στις αερομεταφορές αντιστοιχούσε σε σχεδόν ένα ατύχημα για κάθε 4,4 εκατομμύρια πτήσεις. Αυτό σαφώς θεωρείται βελτίωση, λαμβάνοντας υπόψη τα ποσοστά του 2013, όπου το ίδιο ποσοστό αντιστοιχούσε σε 2,4 εκατομμύρια πτήσεις. Για το 2015 το ποσοστό ανήλθε σε μία απώλεια αεροσκάφους ανά 3,1 εκατομμύρια πτήσεις. Τα παραπάνω στοιχεία βέβαια εαν τολμήσει να τα συγκρίνει κάποιος με την δεκαετία του 1960, θα διαπιστώσει ότι οι αεροπορικές εταιρείες μετακίνησαν 141 εκατομμύρια επιβάτες, σημειώνοντας 87 απώλειες αεροσκαφών με 1.597 θύματα…
Οι βελτιώσεις στον τομέα της αεροπορικής ασφάλειας φαντάζουν ακόμη πιο εντυπωσιακές, δεδομένης της αύξησης της εναέριας κυκλοφορίας. Το 2014, οι αεροπορικές εταιρείες παγκοσμίως μετακίνησαν 3,3 δισεκατομμύρια επιβάτες. Σύμφωνα με την Διεθνή Ένωση Αεροπορικών μεταφορών (ΙΑΤΑ), σημειώθηκαν 641 θάνατοι και 12 θανατηφόρα ατυχήματα συνολικά για το έτος 2014. Έτσι, ενώ το ποσοστό θνησιμότητας το 2014 αυξήθηκε σημαντικά (το 2013 υπήρξαν 210 θάνατοι, έναντι 641 του 2014), το 2015 επήλθε μείωση στον αριθμό των ανθρώπινων απωλειών σε 150, εξακολουθώντας σύμφωνα με τα στοιχεία της EASA, το ποσοστό αυτό να βρίσκεται στο χαμηλότερο ποσοστό στην ιστορία της.
H αποδοχή της νέας τεχνολογία συνδέεται με την μείωση των ατυχημάτων;
Το πραγματικά εντυπωσιακό ρεκόρ ασφάλειας της αεροπορικής βιομηχανίας τις τελευταίες δεκαετίες ανατανακλά σε μεγάλο βαθμό τις τεχνολογικές εξελίξεις που εισήχθησαν και τέθηκαν σε εφαρμογή το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Τα αεροσκάφη με εμβολοφόρο κινητήρα που κυριαρχούσαν παγκοσμίως στον αεροπορικό στόλο το 1960, είχαν ποσοστό 27,2 ατυχημάτων ανά εκατομμύριο πτήσεων.
Η δεύτερη γενιά αεροσκαφών κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 προς τις αρχές της δεκαετίας του 1970 -η οποία περιελάμβανε τα τζέτ Boeing 727 και το DC-9- είχε ποσοστό ατυχημάτων 2,8 ανά εκατομμύριο πτήσεων. Στις μέρες μας, τα μοντέρνα αεροσκάφη σημειώνουν μέσο ποσοστό 1,5 ατυχήματα ανά εκατομμύριο πτήσεων.
Η επόμενη γενιά μεταφορικών αεροσκαφών: Νέα δομικά υλικά και δορυφορική ναυσιπλοοία
Ο σχεδιασμός των αεροσκαφών στο προσεχές μέλλον μπορεί να χρειαστεί να αλλάξει με δραστικό τρόπο, ειδικά εαν το κόστος των καυσίμων αυξηθεί. Είναι φανερό ότι την περίοδο που διανύουμε, το δεύτερο εξάμηνο του 2016 οι τιμές των καυσίμων είναι εξαίρετικά χαμηλές , όμως αυτό δεν θα είναι μόνιμο. Η αύξηση των τιμών θα επιφέρει την αναζήτηση νέων μορφών πρόωσης, όπως αεροσκάφη ηλεκτρικά, υβριδικά ή κινούμενα με ηλιακή ενέργεια.
Θα επιφέρει επίσης ριζοσπαστική νέα σχεδίαση στο σκάφος, καθώς και νέες τεχνικές πτήσεων, όπως η υποβοηθούμενη απογείωση. Όσον αφορά τα ηλεκτρονικά συστήματα, η επικράτηση των έγχρωμων γυάλινων οθονών στα cockpit, η εκτεταμένη χρήση συστημάτων με ηλεκτρονικές διόδους χωρίς μηχανικούς συνδέσμους και η πλήρης επικράτηση του συστήματος αυτόματης προσγείωσης χωρίς οπτική επαφή με τον διάδρομο προσγείωσης, θα είναι γεγονός.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και η άποψη ότι η εισαγωγή της πλήρης αυτοματοποίησης στον θάλαμο διακυβέρνησης θα αποδυναμώσει σταδιακά την ευχέρεια σωστής εκτίμησης και ανάληψης της διακυβέρνησης του αεροσκάφους σε μία κατάσταση ανάγκης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το δυστύχημα με το Airbus 330 της Air France (FL447) το 2009, με θύματα 228 επιβάτες.
Ενώ το πλήρωμα είχε διαθέσιμες πληροφορίες από τα εφεδρικά συστήματα που λειτουργούσαν όταν τα κύρια συστήματα είχαν αναξιόπιστες ενδείξεις, το πλήρωμα δεν μπόρεσε να τις διαχειριστεί με κατάλληλο τρόπο,. Αυτή λοιπόν η πλήρης αυτοματοποίηση θα πρέπει να εφαρμοσθεί μεν, αλλά με τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα, όπως με επιπλέον εκπαίδευση σε απρόβλεπτα σενάρια σε εξομειωτή αλλά και με απλούστερη μετάδοση της εκάστοτε πληροφορίας στους χειριστές.
Η εισαγωγή της Ανθρώπινης Απόδοσης εντός της Αεροπορικής Εκπαίδευσης
Ενώ όπως αναφέρθηκε προηγουμένως η τεχνολογία έχει συνεισφέρει σημαντικά στο ιστορικό ασφάλειας της αεροπορικής βιομηχανίας, εντούτοις τα μεγάλα άλματα στα συστήματα διαχείρισης της ασφάλειας και στην ανάλυση της ανθρώπινης απόδοσης και συμπεριφοράς συνέβαλαν με τον ίδιο σημαντικό τρόπο.
Όλες οι έρευνες σχετικές με την ανθρώπινη επίδραση καταδεικνύουν ότι τα αεροπορικά ατυχήματα είναι τελικά μια αλυσίδα γεγονότων, που σχεδόν πάντα εμπεριέχουν ένα στοιχείο ανθρώπινου σφάλματος. Ωστόσο, η νοοτροπία ασφάλειας στον τομέα των αερομεταφορών, έχει μεταβληθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Καταλύτης στην αλλαγή αυτή θεωρείται η σύγχρονη εφαρμοσμένη αεροπορική εκπαίδευση που επιβάλλει την εφαρμογή των κανόνων με έναν “ευλαβικό” τρόπο. Επιπλέον, η οποιαδήποτε λοξοδρόμηση στην εφαρμογή των κανόνων, γίνεται πλέον αντιληπτή στους προσομειωτές πτήσεων και στα έμπειρα μάτια των εκεί εκπαιδευτών.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί ως σημαντική εξέλιξη τις τελευταίες δεκαετίες, την εκπαίδευση στην διαχείριση και την συνεργασία των ιπτάμενων πληρωμάτων, με σκοπό την εξάλειψη του λάθους (Crew Resource Management). Για τον σκοπό αυτό αρχίζουν και καταγράφονται τόσο οι συνομιλίες όσο και εικόνες μέσα από τον θάλαμο διακυβέρνησης. Επιπλέον εικόνα της βελτιωμένης ασφάλειας που αποτυπώνεται με θετικό πρόσημο στις στατιστικές, είναι η αντανάκλαση της διαχείρισης κινδύνου στην αεροπορική βιομηχανία. Η εξαιρετική ικανότητα δηλαδή που έχει αναπτύξει η αεροπορία, στον εντοπισμό προβλημάτων, πριν αυτά γίνουν αιτία αεροπορικής τραγωδίας.
Οι συχνές επιθεωρήσεις και έλεγχοι που εκτελούνται στα αεροσκάφη είναι σαφέστερα αποτελεσματικότεροι. Με την ίδια φιλοσοφία, ο προσεκτικός σχεδιασμός, τα αλλεπάλληλα test και οι ποιοτικοί έλεγχοι στην κατασκευή δομικών μερών, συντελούν στον περιορισμό εμφάνισης ανεπιθύμητων καταστάσεων.
Ποιο το μέλλον στην ασφάλεια πτήσεων στις αερομεταφορές;
Είναι γνωστό ότι σύμμαχος του ρίσκου είναι η αλλαγή. Οι αλλαγές λοιπόν που προωθούνται στις κατασκευές των σύνθετων υλικών (composite materials), όπως επίσης και στην μεταφορά των εξαιρετικά εύφλεκτων μπαταριών λιθίου (όπως σε μεγάλη ποσότητα μεταφερόταν στην πτήση ΜΗ370), είναι μία σημαντική πρόκληση.
Ενώ δηλαδή το ποσοστό των ατυχημάτων βελτιώθηκε μέσα στο 2015, παραμένουν κάποιες επιφυλάξεις που σχετίζονται με την διατήρηση των παρατηρούμενων επιδόσεων ασφάλειας και στο μέλλον.
Η IATA επισημαίνει ότι δεδομένης της αναμενόμενης αύξησης των αεροπορικών ταξιδιών, εάν δεν υπάρξει βελτίωση σε θέματα ασφάλειας, οι απώλειες αεροσκαφών στατιστικά θα διπλασιαστούν. Σημαντικό αρωγό για την βελτίωση αυτή, θεωρεί την ανάλυση όλο και περισσότερων δεδομένων με σκοπό την πρόληψη.
Τα δεδομένα τα οποία έχουν αρχίσει ήδη να συλλέγονται από τις περίπου 28-35 εκατομμύρια πτήσεις κάθε χρόνο, θεωρείται ότι είναι ένας παράγοντας “κλειδί” στην μελλοντική αύξηση της ασφάλειας των πτήσεων.
Σε μία επιγραμματική ερώτηση, τελικά κάποιος αξίζει να διερωτηθεί: “Ποιός είναι ο τελικός σκοπός για τους ανθρώπους της αεροπορίας; H απάντηση είναι πάντα η ίδια: Η καλύτερη και συντομότερη διαχείριση του ρίσκου. Άλλωστε τα λόγια του πρωτεργάτη της qεροπορίας Wilbur Wright, σε γράμμα στον πατέρα του τον Σεπτέμβριο του 1900 ήταν προφητικά: “Πετώντας, κατάλαβα ότι η απροσεξία και η υπερεμπιστοσύνη είναι αρκετά πιό επικίνδυνα από την συνειδητή αποδοχή του ρίσκου ”
