1. Πώς μπορούν να τροποποιηθούν τα μέσα και οι πρωτοβουλίες πολιτικής της ΕΕ, έτσι ώστε να συμβάλλουν καλύτερα στους στόχους της στρατηγικής της για τη βιομηχανική πολιτική;

Η βιομηχανία και ειδικά η μεταποίηση εμφανίζουν μια τάση συρρίκνωσης λόγω της μετάβασης προς μια οικονομία υπηρεσιών στις ανεπτυγμένες χώρες. Η τάση αυτή αν και είναι μακροχρόνια επιταχύνθηκε με την κρίση. Είναι κρίσιμο η Ευρωπαϊκή Ένωση να εξετάσει το σύνολο των παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη της βιομηχανίας και όχι απλά την βιομηχανική πολιτική. Η παρέμβαση μόνο μέσω της τελευταίας δεν επαρκεί για να αντισταθμίσει τις αρνητικές επιπτώσεις άλλων πολιτικών και ειδικά της ρυθμιστικής και φορολογικής πολιτικής. Μετά από δεκαετίες απουσίας ενεργού βιομηχανικής πολιτικής, η αντιστροφή των τάσεων αποβιομηχάνισης απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια σε όλα τα επίπεδα (ευρωπαϊκό, εθνικό και διαπεριφερειακό), και αυξημένη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. 

Τα διαρθρωτικά ταμεία θα πρέπει να επανεξετάσουν τις προτεραιότητες που έχουν θέσει στην κατεύθυνση ενδυνάμωσης της παρέμβασης τους για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας της καινοτομίας και της ουσιαστικής κατάρτισης του ανθρωπίνου δυναμικού σε νέες δεξιότητες. Ο νέος προσανατολισμός θα πρέπει να αποτυπώνεται στις κατανομές των πόρων στην τρέχουσα και στην επόμενη προγραμματική περίοδο και στη δομή των προγραμμάτων. Παράλληλα, θα πρέπει να διαμορφωθούν νέα διευρωπαϊκά προγράμματα συνεργασίας κλαδικού προσανατολισμού τα οποία να ενισχύουν την συνεργασία στο εσωτερικό των κλάδων (διασυνοριακές αλυσίδες αξίας) την ανταλλαγή εμπειριών και την ανάληψη κοινών υποστηρικτικών και επενδυτικών δράσεων. 

Επίσης, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα πρέπει να αναπτύξει περαιτέρω τα εργαλεία χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και να ενισχύσει την παρουσία της σε 
χώρες και περιφέρειες που χαρακτηρίζονται από βιομηχανική υστέρηση. Η EBRD θα μπορούσε να διαδραματίσει συμπληρωματικό ρόλο. Θα πρέπει ταυτόχρονα να εξεταστεί η περίπτωση μετεξέλιξης του European Fund for Strategic Investments (EFSI) σε ένα ευρωπαϊκό φορέα κατά τα πρότυπα του International Finance Corporation με παρουσία σε εθνικό και επιλεκτικά σε περιφερειακό επίπεδο. 

Τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να  αναπτύξει μια σύγχρονη υποδομή οικονομικής διπλωματίας, με την ενίσχυση της παρουσίας της σε τρίτες χώρες και την παροχή στήριξης στις επιχειρήσεις και ειδικά στις ΜΜΕ σε ότι αφορά στην πρόσβαση στην αγορά αλλά και στην προστασία των πατεντών και γενικά των πνευματικών δικαιωμάτων. Για την επίτευξη μιας πιο αποτελεσματικής παρέμβασης είναι σκόπιμο να αναπτυχθεί η συνεργασία και με τις εθνικές αρχές των κρατών μελών που έχουν ήδη εδραιωμένες δομές οικονομικής διπλωματίας σε τρίτες χώρες.  

2. Θα πρέπει να προβλεφθούν στοχευμένες τομεακές πρωτοβουλίες, π.χ. για σημαντικούς τομείς που βρίσκονται ενώπιον αλλαγών ή που διαθέτουν μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης;

Αναμφισβήτητα η βιομηχανική πολιτική θα πρέπει να έχει κλαδική διάσταση η οποία όμως να εκφράζεται με ευελιξία και να προσαρμόζεται περιοδικά στις τάσεις που παρατηρούνται σε κάθε προγραμματική περίοδο.  Οι πρωτοβουλίες στήριξης είναι απαραίτητες κυρίως σε τομείς που δέχονται αυξημένες ανταγωνιστικές πιέσεις για την προσαρμογή τους στις νέες συνθήκες. Οι πρωτοβουλίες αυτές θα πρέπει να αναληφθούν σε ευρωπαϊκό (και όχι σε εθνικό) επίπεδο και να υλοποιούνται μέσω πολυετών χρηματοδοτικών προγραμμάτων. Η υλοποίηση των παρεμβάσεων θα πρέπει να γίνεται από κατάλληλους ενδιάμεσους φορείς όπως στο JESSICA.  

3. Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των τοπικών και περιφερειακών αρχών στην ανάπτυξη και εφαρμογή της στρατηγικής βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ; 

Η πραγματικότητα είναι ότι σε χώρες και σε περιφέρειες που βρίσκονται σε παρατεταμένη κρίση, απαιτούνται πρόσθετες υποστηρικτικές ενέργειες για την ενίσχυση της βιομηχανικής ανάκαμψης. Η κατάσταση που επικρατεί στις περιφέρειες αυτές, χαρακτηρίζεται από αποδιάρθρωση του παραγωγικού ιστού, χαμηλό ηθικό των επιχειρηματιών που αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα πολλαπλές προκλήσεις και άρα περιορισμένη ροπή για την ανάληψη νέων κινδύνων, αδύναμο και μη ευέλικτο τραπεζικό σύστημα καθώς και περιορισμένη εμπειρία της λειτουργίας των νέων χρηματοδοτικών εργαλείων. Υπό τις συνθήκες αυτές απαιτείται ενεργή διαχείριση της βιομηχανικής μετάβασης και της αλλαγής επιχειρηματικών προτύπων. Διαπιστώνεται ότι υπάρχει απουσία αποτελεσματικών μηχανισμών στήριξης σε αποκεντρωμένο επίπεδο, ειδικά συμβουλευτικών υπηρεσιών για ΜΜΕ. Επίσης δεν έχει επιλυθεί το θέμα της κατανομής των αρμοδιοτήτων μεταξύ εθνικών και περιφερειακών αρχών, με αποτέλεσμα πολλές απαραίτητες συνοδευτικές ενέργειες να μην υλοποιούνται. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μια περιφέρεια με διαπιστωμένο υψηλό επίπεδο ερευνητικών φορέων δεν έχει δημιουργηθεί μεταπτυχιακό πρόγραμμα διοίκησης επιχειρήσεων (Master of Business Administration), που θα συνέβαλε στη δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος για την αξιοποίηση καινοτομιών και την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας.   

Οι περιφέρειες θα πρέπει να δημιουργήσουν υπηρεσίες έρευνας και στήριξης της επιχειρηματικότητας με τεχνική βοήθεια από τα διαρθρωτικά ταμεία. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να ενισχυθούν εξειδικευμένοι μηχανισμοί όπως αναπτυξιακοί οργανισμοί, θερμοκοιτίδες και επιταχυντές κλαδικού προσανατολισμού με την άμεση εμπλοκή και του ιδιωτικού τομέα αξιοποιώντας τις καλές ευρωπαϊκές πρακτικές διοίκησης των φορέων αυτών. Θα ήταν σκόπιμο να δημιουργηθούν κέντρα καινοτομίας (innovation hubs) με αποστολή την αξιολόγηση και ενθάρρυνση της επιχειρηματικής αξιοποίησης των καινοτομιών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να υιοθετήσει περιορισμένο αριθμό περιφερειών με αδύναμα βιομηχανικά οικοσυστήματα και να δημιουργήσει επιτόπιες task forces σε αυτές για τον εντοπισμό των κενών σε πολιτικές και μηχανισμούς και τη στήριξη της βιομηχανικής μετάβασης.

4. Τι θα πρέπει να χαρακτηρίζει μία εδαφική ή τοποκεντρική προσέγγιση για τη βιομηχανική πολιτική;

Πόσο σημαντική είναι η διαπεριφερειακή συνεργασία των περιφερειακών καινοτόμων οικοσυστημάτων; Για να αναπτυχθεί οικονομία που θα είναι λειτουργική, συνεργατική ή κυκλική, πόση έμφαση θα πρέπει να δοθεί σε μέτρα και πρωτοβουλίες από μια μακρόπνοη βιομηχανική πολιτική;

Οι περιφέρειες έχουν διαμορφώσει μια στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης η οποία αποτελεί βασική συνιστώσα μιας περιφερειακής βιομηχανικής πολιτικής. Όμως, οι διαθέσιμοι πόροι είναι περιορισμένοι, οι σχετικές διαδικασίες χρονοβόρες και η τεχνική στήριξη περιορισμένη. Τα περιφερειακά συστήματα καινοτομίας είναι αδύναμα και οι διασυνδέσεις μεταξύ επιχειρήσεων και ερευνητικών φορέων δεν έχουν επαρκώς αναπτυχθεί. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην ανάλυση των συγκεκριμένων βιομηχανικών οικοσυστημάτων με ανάδειξη του ρόλου των υφιστάμενων δικτύων και των cluster. Οι χρηματοδοτήσεις θα πρέπει να κατανέμονται με βάση τις συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων και την δυναμική των κλάδων και να μην διασπείρονται οριζόντια χωρίς προσανατολισμό. Η κλαδική προσέγγιση θα καθορίσει και τον χαρακτήρα των διαπεριφερειακών συνεργασιών ανάλογα με την δομή της αλυσίδας αξίας και τον προσανατολισμό των ερευνητικών ιδρυμάτων. Σε μεγάλο βαθμό μια τέτοια τάση είναι αναπόφευκτη, καθώς η επιχειρηματική και ερευνητική δραστηριότητα είναι διεθνοποιημένη. 

5. Είναι αδικαιολόγητα περιοριστικοί οι κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις;

Πώς θα έπρεπε να προσαρμοστούν, ώστε οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές να μπορούν να παρέχουν τη στήριξη που χρειάζεται για την προώθηση της βιομηχανικής καινοτομίας εντός των περιφερειακών οικοσυστημάτων; 
Καταρχήν η όλη διαδικασία ελέγχου περί κρατικών ενισχύσεων έχει καταστεί υπερβολικά γραφειοκρατική και παρεμβατική με ισχυρή νομικίστικη λογική και θα πρέπει να αναθεωρηθεί αφενός στην κατεύθυνση της απλοποίησης και αφετέρου στην ενίσχυση της ευελιξίας ειδικά για θέματα καινοτομίας, αλλά και κατά περίπτωση στην ειδική μεταχείριση περιφερειών ή κλάδων που βρίσκονται σε παρατεταμένη κρίση ή στην περίπτωση προϊόντων που απαιτούν σημαντικούς πόρους για την ανάπτυξη τους. Βασικό εργαλείο ενίσχυσης της τοπικής βιομηχανίας είναι η ευελιξία του κανονιστικού πλαισίου δημοσίων προμηθειών για προμήθειες έως κάποιο όριο, έτσι ώστε να ενισχύονται τοπικές επιχειρήσεις που επενδύουν σε ανάπτυξη καινοτομιών για περιορισμένο χρόνο (π.χ. έως 3 έτη).

Προς την ίδια κατεύθυνση θα μπορούσαν να θεσπιστούν όροι για υποχρεωτική εγχώρια βιομηχανική συμμετοχή σε κρατικές προμήθειες που αφορούν σε Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Βασική προϋπόθεση για την υιοθέτηση αυτών των μοντέλων η διασφάλιση της διαφάνειας με την διαμόρφωση σαφών κριτηρίων αξιολόγησης και επιλογής. Τέλος, ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να εξετάσει την δυνατότητα κάλυψης αναγκών του σε πειραματικό στάδιο με την χρηματοδότηση πιλοτικών εφαρμογών και την ενθάρρυνση της καινοτομίας σε περιφερειακό επίπεδο. Οι ευκαιρίες αυτές θα πρέπει να δοθούν κατά προτεραιότητα σε τομείς όπως το περιβάλλον στο πλαίσιο της διαδικασίας μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία με την ενίσχυση των τοπικών ερευνητικών και επιχειρηματικών δυνατοτήτων για την κάλυψη των αναγκών που προκύπτουν και που αναπόφευκτα έχουν έντονο τοπικό χαρακτήρα.

Γιάννης Κουράκης 
Τακτικό Μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών

Ακολουθήστε το flashnews.gr στο Google News και την σελίδα μας στο Facebook