«Πολιτικοί όροι που ευτελίζει το πολιτικό κατεστημένο»
Η Ετυμολογική αναζήτηση της λέξης «ευθύνη» οδηγεί στην αρχαία Ελληνική λέξη «εύθυνα» που σήμαινε την υποχρέωση όσων ασκούσαν δημόσια λειτουργήματα να λογοδοτούν για ό,τι έπρατταν ή παρέλειπαν να πράξουν. Για εκφραστικές ανάγκες του ανθρώπου με την πάροδο του χρόνου, ή έννοια της λέξης διευρύνεται και σήμερα δηλώνει την υποχρέωση, για αναγνώριση και αποδοχή των συνεπειών αλλά και του κόστους που συνεπάγονται οι πράξεις και οι παραλήψεις μας.
Παράγωγο της «ευθύνης» η «υπευθυνότητα» με ουσιαστική όμως εννοιολογική διαφορά, καθώς ξεπερνά την τυπική υποχρέωση της αναγνώρισης και αποδοχής της ευθύνης και αναφέρεται στην συνειδητή αξιολόγηση των συνεπειών της ευθύνης και μάλιστα χωρίς το στοιχείο του εξαναγκασμού. Συνειδητή αξιολόγηση που καθιστά την «υπευθυνότητα» αρετή και όσους χαρακτηρίζονται με αυτή ενάρετους.
Η ετυμολογική αναζήτηση, ανέδειξε ακόμη και τις καταπληκτικές δυνατότητες της Ελληνικής γλώσσας, να συνδέσει εννοιολογικά την υποχρέωση της λογοδοσίας (ευθύνη), με την ενσυνείδητη αξιολόγηση των συνεπειών της (υπευθυνότητα) και να ορίσει τους πολιτικούς ρόλους δύο βασικών συντελεστών της δημοκρατίας. Της συμπολίτευσης να λογοδοτεί, με την έμπρακτη ανάληψη της πολιτικής ευθύνης, των πράξεων και παραλείψεων της και της αντιπολίτευσης, να αντιπολιτεύεται ελέγχοντας και αξιολογώντας τις ευθύνες της συμπολίτευσης με υπευθυνότητα (αρετή).
Ρόλους, που ευτελίζει προκλητικά το πολιτικό κατεστημένο.
Σε όλα τα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα, κοινοβουλευτικά ή προεδρικά η διάκριση της ευθύνης σε πολιτική και ποινική ορίζει δύο διακριτούς μεταξύ τους, θεσμούς τόσο ως προς το σκοπό που επιδιώκουν, όσο και ως προς τη διαδικασία.
Η πολιτική ευθύνη:
–Αφορά στις πράξεις και παραλείψεις των μελών της κυβέρνησης που ελέγχονται από την βουλή με τα μέσα του κοινοβουλευτικού ελέγχου.
–Εδράζεται σε ένα πλέγμα συνταγματικών διατάξεων και ειδικότερα στο αρ. 82 του ισχύοντος Συντάγματος, όπου καθιερώνεται η συλλογική λειτουργία της κυβέρνησης, στο αρ. 85, που αφορά τη συλλογική πολιτική ευθύνη και στο αρ. 84 που ρυθμίζει την πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης ή κατά μέλους της.
–Συνιστά νομικο-πολιτικό ζήτημα που βρίσκεται στο προσκήνιο λόγω κυρίως των σκανδάλων που πλήττουν την πολιτική ζωή και της αίσθησης περί ατιμωρησίας των πολιτικών προσώπων, που υπάρχει διάχυτη.
Η ποινική ευθύνη αφορά στη διάπραξη αξιόποινων πράξεων πολιτικών προσώπων και διερευνάται καταρχήν από τις δικαστικές αρχές και στη συνέχεια από την βουλή με την ειδική διαδικασία που προβλέπει το κατάπτυστο άρθρο 86 του Συντάγματος και ο εκτελεστικός νόμος 3126/2003, περί της κατ’ επίφαση ευθύνης των υπουργών.
Πολιτική ευθύνη φέρουν, όσοι κατά τον λόγο της αρμοδιότητας τους, έχουν πολιτική άποψη και διακριτική ευχέρεια πολιτικών χειρισμών. Δηλαδή τα πολιτικά πρόσωπα, όργανα και οι φορείς του πολιτικού κατεστημένου, στον τομέα και στο χώρο που ασκούν πολιτικά λειτουργήματα. Όμως, άσκηση των λειτουργημάτων χωρίς το λαό, ως εκλογικό σώμα, δεν νοείται και εύλογα ανακύπτει το ερώτημα:
«Ο λαός, ως εκλογικό σώμα, που εκλέγει αυτούς που ασκούν τα πολιτικά λειτουργήματα, δεν φέρει πολιτικές ευθύνες ..;»
Εμπεριστατωμένη νομική απάντηση στο ερώτημα δεν επιτρέπουν τα περιορισμένα όρια του άρθρου, ούτε οι νομικές γνώσεις του υποφαινόμενου, που εκφράζει προσωπική άποψη.
Η ευθύνη των πολιτών, δεν είναι πολιτική αν και έχουν πολιτική άποψη αλλά όχι και ευχέρεια πολιτικών χειρισμών, τις συνέπειες των οποίων όμως επωμίζονται.
Ο λαός φυσικά και εκλέγει αυτούς που ασκούν τα πολιτικά λειτουργήματα, αλλά δεν τους επιλέγει. Επιλέγονται από τους αρχηγούς των πολιτικών κομμάτων, τα κόμματα και τους μηχανισμούς τους. Η επιλογή και όχι η εκλογή, ως πολιτική πράξη, είναι αυτή που καθιστά τον πολίτη υπεύθυνο των επιλογών του και κατά συνέπεια τον λαό συμμέτοχο στην πολιτική ευθύνη αυτών που επιλέγει και όχι εκείνων, που εκλέγει αλλά επιλέγουν άλλοι. Αλήθεια..! τι ευθύνη φέρει ο λαός για κάποιον που εκλέγει αλλά έχουν επιλέξει άλλοι και τελικά αποδεικνύεται καταχραστής και πολιτικός απατεώνας;
Ο λαός ως εκλογικό σώμα, δεν φέρει πολιτικές ευθύνες, αλλά η ψήφος του συνιστά απόδοση πολιτικής ευθύνης, που είναι συνυφασμένη με την έννοια του πολιτικού κόστους, ή του πολιτικού οφέλους από την άσκηση της εξουσίας.
Προκαλεί φυσικά τις δημοκρατικές ευαισθησίες η προβαλλόμενη άποψη ότι, ο λαός με την ψήφο του, δίδει εντολή στους πολιτικούς να ενεργούν κατά συνείδηση και επομένως, εφόσον υπάρχει εκ των προτέρων νομιμοποίηση των πράξεων τους από το εκλογικό σώμα, οποιαδήποτε μορφή αναγνώρισης ευθύνης δεν είναι νοητή.
Ο λαός, με την ψήφο του ως εκλογικό σώμα, δίδει πράγματι εντολή στους πολιτικούς να πράττουν κατά συνείδηση. Η εντολή όμως, δεν συνεπάγεται καμία νομιμοποίηση εκ των προτέρων των πράξεων τους, αφού η κατά συνείδηση πολιτική πράξη, που πρέπει να είναι κατά τεκμήριο ηθική, δεν είναι πάντα και νόμιμη. (Θυμίζουν κάτι οι υποθέσεις εξοπλισμών, Βατοπεδίου, Siemens,Μνημόνια, και πρόσφατα της Novartis..;) Η αναφορά σε εκ των προτέρων νομιμοποίηση των πολιτικών πράξεων, αποτελεί μάλλον ευσεβείς πόθους πολιτικών, στο πνεύμα και το γράμμα της εκ των υστέρων παραγραφής των κακουργηματικών τους πράξεων, που έτσι επιβεβαιώνουν πανηγυρικά ότι το πρόβλημα του άρθρου 86 του Συντάγματος περί ευθύνης υπουργών δεν είναι νομικο-πολιτικό, αλλά ο απόλυτος ευτελισμός, χωρίς ντροπή και όρια, των θεσμών της δημοκρατίας από τους ασκούντες πολιτική εξουσία.
Οι πολίτες ως «κοινωνία πολιτών» ασφαλώς και έχουν ευθύνες των ατομικών και των συλλογικών τους επιλογών, η απόδοσης των οποίων γίνεται στα πλαίσια της συλλογικής συνείδησης και ευθύνης, καθώς καταλογισμός ατομικών ευθυνών για τις πολιτικο-ιδεολογικές πεποιθήσεις του πολίτη δεν συνάδει με τις δημοκρατικές αρχές και αξίες. Οφείλουμε όμως, να επισημάνουμε τις ασθενικές επιδόσεις της Ελληνικής κοινωνίας στην καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης αλλά και τη συνέπεια της στη έννοια της συλλογικής υπευθυνότητας, που όχι μόνο δεν έχει γίνει αντιληπτή, αλλά και δαιμονοποιείται, θυσιαζόμενη στο βωμό της προστασίας μίας νοσηρής αντίληψης περί ατομικότητας. Η συλλογική- κοινωνική-υπευθυνότητα ξεφεύγει από τα στενά πλαίσια της άμεσης και προσωπικής ευθύνης. Ασφαλώς δεν στοχεύει σε ενοχοποίηση του πολίτη, καταδικάζοντας τον ως «φταίχτη».
Απεναντίας, στοχεύει να τον βοηθήσει προκειμένου να κατανοήσει τη δυναμική της υπευθυνότητας και να αντιληφθεί τον ευρύτερο διαδραστικό του ρόλο, στη ζωή της κοινωνίας των πολιτών.
Η ανάληψη πολιτικής ευθύνης, που δυστυχώς, δεν έδεσε με τους ιδεολογικούς κώδικες του πολιτικού μας κατεστημένου, αποτελεί έκφραση της υπευθυνότητας που πρέπει να χαρακτηρίζει σε ατομικό επίπεδο τα πολιτικά πρόσωπα, και σε συλλογικό τους πολιτικούς θεσμούς, τις οργανώσεις και τα κόμματα, για τις πράξεις και τις παραλείψεις τους έναντι του λαού, εκ μέρους του οποίου ασκούν την εξουσία και από τον οποίο αντλούν τη νομιμότητά τους.
Στη σημερινή πολιτική κρίση, του πολιτικού κατεστημένου γενικότερα, και του κοινοβουλευτικού συστήματος ειδικότερα, η πολιτική ευθύνη έχει αποδυναμωθεί σε σημαντικό βαθμό. Υπάρχουν μάλιστα περιπτώσεις, όπου παρά την ανάληψη δημόσια πολιτικής ευθύνης, δεν ακολούθησε καμία απολύτων πολιτική συνέπεια ή κύρωση, επιβεβαιώνοντας την επικρατούσα άποψη ότι η πολιτική ευθύνη στερείται συνεπειών. Η επικρατούσα αντίληψη στο δημόσιο λόγο είναι ότι, η πολιτική ευθύνη δεν είναι ένας κατοχυρωμένος δημοκρατικός θεσμός ανάληψης και καταλογισμού των συνεπειών των πολιτικών πράξεων, αλλά μία υπεκφυγή σε σχέση με τις άλλες μορφές ποινικής, αστικής και πειθαρχικής ευθύνης. Το γεγονός μάλιστα ότι, η ανάληψη και ο καταλογισμός της πολιτικής ευθύνης των πολιτικών δεν έχει θεσμοθετηθεί και συναρτάται με τις δημοκρατικές ευαισθησίες και αντιλήψεις του κάθε πολιτικού προσώπου, υποβαθμίζει τον πολιτικό μας πολιτισμό.
Την έννοια της πολιτικής ευθύνης, που είναι μάλιστα άμεσα σχετιζόμενη με τη διαχρονική κακοδαιμονία που ταλανίζει τη χώρα μας προσδιόρισε πολύ εύστοχα ο Κορνήλιος Καστοριάδης σε συνέντευξή που δημοσιεύτηκε το 1994 και μεταξύ άλλων αναφέρει:
{…Μιλάμε για ιστορική και πολιτική ευθύνη. Ο ελληνικός λαός δεν μπόρεσε έως τώρα να δημιουργήσει μια στοιχειώδη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική κοινωνία, στην οποία, ως ένα μίνιμουμ να θεσμοθετηθούν και να κατοχυρωθούν στην πράξη τα δημοκρατικά δικαιώματα τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων. Πράγματι, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματα του. Και η ευθύνη, για την οποία μίλησα, εκφράζεται με την ανευθυνότητα της παροιμιώδους φράσης: «Εγώ θα διορθώσω το ρωμέικο;». Ναι, κύριε, εσύ θα διορθώσεις το ρωμέικο, στο χώρο και στον τομέα που βρίσκεσαι..}(Sic)
- Ο Μανώλης Κομπολάκης είναι τ. Ειδικός Σύμβουλος Νομάρχη E-mail: [email protected]