Η συγκινητική ομιλία του πρώην πρύτανη του Πολυτεχνείου Κρήτης, Βασίλης Διγαλάκη, απόγονου τριών εκτελεσθέντων
Το καθιερωμένο ετήσιο μνημόσυνο των πεσόντων υπέρ πίστης και πατρίδας στο Κυρτωμάδο τελέστηκε σήμερα το πρωί στα Χανιά στον Ι.Ν. Αγίου Ιωάννη Καλυβίτη.
Πολίτες και φορείς τίμησαν τη μνήμη των 23 εκτελεσθέντων ανδρών στην περιοχή από τους Ναζί κατακτητές στις 2 Ιουνίου του 1941.
Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας τελέστη επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων στο μνημείο πεσόντων της περιοχής.
Ομιλητής στην εκδήλωση μνήμης ήταν ο πρώην πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης, Βασίλης Διγαλάκης, απόγονος τριών από τους 23 εκτελεσθέντες στο Κυρτομάδω, των αδερφών Διγαλάκη.
Αναλυτικά ο κ. Διγαλάκης ανέφερε στην ομιλία του:
“Βρισκόμαστε σήμερα εδώ για να τιμήσουμε τη μνήμη των προγόνων μας, παραμονή της 78ης επετείου ενός τραγικού γεγονότος για τον Κυρτωμάδο. Ενός γεγονότος που έβαψε μαύρη την ημέρα της 2ας Ιουνίου του 1941 σε αυτό εδώ το μικρό χωριό των 30, τότε, σπιτιών. Εγώ στέκομαι μπροστά σας με την ιδιότητα του εγγονού και ανιψιού τριών εκ των εικοσιτριών εκτελεσθέντων, των αδελφών Διγαλάκη. Μα πάνω από όλα, σας απευθύνομαι ως εγγονός μιας γυναίκας που βίωσε τις θηριωδίες που έλαβαν χώρα το 41’ και ύστερα έδειξε αξιοθαύμαστη δύναμη. Πάσχισε για να μαθευτεί η αλήθεια και να μείνει ζωντανή ανά τις γενιές και φρόντισε να αποδοθούν οι απαραίτητες ευθύνες στους μεν και οι αρμόζουσες τιμές στους δε. Προς τιμήν της γιαγιάς μου, λοιπόν, της Ανδρονίκης Διγαλάκη – τότε δασκάλας του χωριού – η οποία για χρόνια εκφωνούσε τον επιμνημόσυνο αυτόν λόγο μπροστά στο ηρώο του Λεπιδέ, δεν μπορώ παρά να δανειστώ κάποια από τα λόγια της για να σας εξιστορήσω τα γεγονότα, όπως τα βίωσε εκείνη.
Προτού, όμως, επικεντρωθούμε στα γεγονότα του Λεπιδέ, αξίζει να γίνει μια συνοπτική αναφορά στο γενικό ιστορικό πλαίσιο εκείνης της περιόδου. Η απόφαση να καταληφθεί η Κρήτη από αέρος πάρθηκε από τον Χίτλερ στις 25 Απριλίου του 41’, όποτε και κηρύχθηκε η λεγόμενη επιχείρηση «Ερμής». Είκοσι μέρες αργότερα, ξεκίνησαν οι πρώτοι βομβαρδισμοί και στις 20, πλέον, Μαΐου αεροπορικά γερμανικά τμήματα προσγειώθηκαν κατά μήκος της Κρήτης – το μοναδικό, τότε, ελεύθερο ελληνικό έδαφος. Ο τακτικός ελληνικός στρατός βρέθηκε να υπερασπίζεται το νησί χωρίς επαρκή εκπαίδευση και με σημαντικές ελλείψεις στο πολεμικό υλικό, καθώς τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι σύμμαχοι δεν ανταποκρίθηκαν στα αιτήματα των Κρητών για οπλισμό. Παρά τις δυσμενείς αυτές συνθήκες, ο κρητικός λαός αντιστάθηκε με πέτρες, γεωργικά εργαλεία, κυνηγετικά τουφέκια και γερμανικά όπλα, λάφυρα από τους αλεξιπτωτιστές. Η ηρωική αυτή αντίσταση διήρκεσε δέκα ημέρες, ώσπου στα τέλη Μαΐου οι Γερμανικές δυνάμεις κατέλαβαν σταδιακά ολόκληρη την Κρήτη και ανάγκασαν τους συμμάχους να εκκενώσουν το νησί. Δυστυχώς, βέβαια, η κατάληψη της Κρήτης σήμανε μόνο την αρχή για τις βιαιότητες που έμελλε να ακολουθήσουν και τις ομαδικές σφαγές σε χωριά όπως το Κοντομαρί, τον Αλικιανό και τον Κυρτωμάδο.
Στα χρόνια που ακολούθησαν του πολέμου, οι ωμότητες κατά των κατοίκων των χωριών της Κρήτης απασχόλησαν συγγραφείς και δημοσιογράφους. Συγκεκριμένα, ύστερα από κυβερνητική εντολή, οι συγγραφείς Ν. Καζαντζάκης, Ι. Καλιτσουνάκης και Ι. Κακρίδης γύρισαν το νησί το καλοκαίρι του 45’ συλλέγοντας μαρτυρίες, τις οποίες συνέταξαν σε μια έκθεση. Η έκθεση αυτή, που ενδεχομένως να μην επιτέλεσε ποτέ τον ρόλο της ως τεκμήριο υπέρ των πολεμικών αποζημιώσεων, βρέθηκε χρόνια αργότερα στο προσωπικό αρχείο του Π. Πρεβελάκη και δόθηκε στο Λαογραφικό Μουσείο Ηρακλείου. Μέσα στην έκθεση βρίσκεται – μεταξύ άλλων – και μια σύντομη, αλλά περιεκτική, περιγραφή της εκτέλεσης στον Κυρτωμάδο. Πέραν της κυβερνητικής έρευνας, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και άλλες δημοσιογραφικές μελέτες πάνω στο θέμα, όπως για παράδειγμα αυτή του Β. Μαθιόπουλου, ο οποίος δημοσίευσε το 1980 στο περιοδικό «Ταχυδρόμος», εκτενές φωτογραφικό υλικό από την εκτέλεση στο Κοντομαρί. Το φωτογραφικό αυτό υλικό, κίνησε την προσοχή της γιαγιάς μου, η οποία αναγνώρισε τον εκτελεστή υποσμηναγό αλεξιπτωτιστή Horst Trebes, καθώς ήταν ο ίδιος που είχε ηγηθεί της εκτέλεσης στον Κυρτωμάδο νωρίτερα την ίδια κιόλας μέρα. Η αναγνώριση αυτή αποτέλεσε αφορμή για την ανταλλαγή αλληλογραφίας μεταξύ της οικογένειάς μου και του κ. Μαθιόπουλου. Έτσι, μέσα από ένα γράμμα που έστειλε ο πατέρας μου – επτάχρονο παιδί την ημέρα της εκτέλεσης – μαθαίνουμε τα υποτιθέμενα αίτια πίσω από τις βιαιότητες των Γερμανών.
Κατά τον πατέρα μου, τα αίτια της εκτέλεσης των χωρικών του Κυρτωμάδου είναι τα εξής. Πρώτον η προβολή αντίστασης λίγων ωρών από τους κατοίκους του χωριού την 20η Μαΐου και ο τραυματισμός του πρώτου εκ των δύο εκτελεστών, ανθυπολοχαγού των αλεξιπτωτιστών. Δεύτερον, ο φόνος ενός Γερμανού εκτελεστικού αξιωματικού και του ακολούθου του, κοντά στο Κυρτωμάδο την 24η ή 25η Μαΐου. Αυτοί ήταν οι λόγοι που – λίγες μέρες αργότερα – στοίχισαν την ζωή στους 23 άνδρες του χωριού, καθώς – κατά τις διαταγές – οι εκτελεστές όφειλαν να πάρουν 10 ελληνικές ζωές για κάθε Γερμανό στρατιώτη που σκοτωνόταν.
Έχοντας πλέον πληρέστερη εικόνα για τα τεκταινόμενα των ημερών πριν την εκτέλεση, μπορούμε να στρέψουμε την προσοχή μας στο τι πραγματικά συνέβη εκείνη την Δευτέρα, 2 Ιουνίου του 41’. Όπως σημειώνει ο πατέρας μου στην προαναφερθείσα επιστολή προς τον Β. Μαθιόπουλο, στις 2 Ιουνίου 1941, νωρίς το πρωί, το χωριό περικυκλώθηκε από αλεξιπτωτιστές. Με το χάραμα της ημέρας άρχισε η σύλληψη όλου του πληθυσμού του χωριού – από μωρά μέχρι γέροντες. Αφού συγκεντρώθηκαν όλοι σε κεντρικό σημείο, οδηγήθηκαν στο δυτικό άκρο του χωριού, στο σημείο όπου είχε τραυματιστεί ο αρχηγός των εκτελεστών – το χέρι του ήταν σε γύψο. Το σημείο αυτό ήταν υπό τις κάννες τριών οπλοπολυβόλων σε τρία περιφερικά σημεία. Αμέσως άρχισε ο διαχωρισμός των ανδρών από όλους τους άλλους. Μετά τον διαχωρισμό αυτό, έγινε επιλογή επτά ανδρών με κριτήριο την εν γένει εμφάνισή τους. Οι επτά άνδρες οδηγήθηκαν ακριβώς στο χείλος ενός ρυακιού. Ακριβώς απέναντί τους, όλος ο πληθυσμός του χωριού περί τα 15 μέτρα. Ενδιάμεσα παρατάχθηκε το εκτελεστικό απόσπασμα. Τότε ακριβώς που φάνηκαν σαφώς οι προθέσεις των Γερμανών, η δασκάλα Μαλινδρέτου Αικατερίνη είπε στον εκτελεστή ότι στους επτά μελλοθάνατους οι τρεις είναι αδέλφια (αδελφοί Διγαλάκη) και αυτός απάντησε, «τόσο το καλύτερο». Μετά από αυτό οι επτά άνδρες διατάχθηκαν γονατιστοί και ο επικεφαλής μπροστά στο αποσβολωμένο πλήθος έδωσε τα παραγγέλματα στο απόσπασμα και εκτελέστηκαν οι επτά. Μετά την ομοβροντία και τον χαμό που επακολούθησε, οι εκτελεστές με απόλυτη ψυχραιμία έδωσαν τις χαριστικές βολές. Όλοι οι υπόλοιποι άνδρες οδηγήθηκαν στο ίδιο σημείο της πρώτης εκτέλεσης και εκτελέστηκαν με ριπές πυροβόλων και χαριστικές βολές. Η ταφή έγινε από δύο δεκαεφτάχρονα παιδιά.
Πέραν όμως από την αντικειμενική περιγραφή των συμβάντων, το καταλληλότερο άτομο που θα μπορούσε να μας μεταφέρει τον πόνο και την φρίκη εκείνης της ημέρας είναι η γιαγιά μου. Η οποία αφού έχασε με την Μικρασιατική καταστροφή το πρώτο της σπίτι, αφιέρωσε τη ζωή της και το έργο της στον νέο τόπο που την δέχτηκε, τον Κυρτωμάδο. Ως δασκάλα στο εξατάξιο δημοτικό σχολείο του χωριού μόρφωσε γενιές μαθητών. Ως ιδρυτικό μέλος του Πολιτιστικού και Μορφωτικού Συλλόγου Αγιάς Κυρτωμάδου συντέλεσε στη μόρφωση και τη χειραφέτηση των γυναικών της κοινότητας και την διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων. Ως πληγείσα από τη φρικτή τραγωδία που μνημονεύουμε σήμερα, επικοινώνησε με υπουργούς, δημοσιογράφους και συγγραφείς, πρωτοστάτησε στην προσπάθεια ανέγερσης μνημείου των εκτελεσθέντων και κατονόμασε τον επικεφαλής των στυγνών εκτελεστών. Μα το κυριότερο, με τις ομιλίες της φρόντισε να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη αυτών που χάθηκαν και να μεταλαμπαδεύσει την ιστορία του χωριού στις επόμενες γενιές. Έτσι, λοιπόν, και εγώ, θα σας διαβάσω ένα ποίημα της , το οποίο και είναι χαραγμένο μέσα στον τύμβο του ηρώου σε εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα.
Τι κι ‘αν σας πήρε την πνοή του Γερμανού το βόλι,
Εσείς δεν εδακρύσατε δε λύγισε η ψυχή σας.
Άξια κορμιά, λεβέντικα, παιδιά της Κρήτης όλοι,
Αγέρωχα, περήφανα, στήσατε για τιμή σας,
Άγιο βωμό που πάνω του υπέροχη θυσία,
Σαν θείο ολοκαύτωμα νειάτα εικοσιτρία,
Στου Λεπιδέ τα χώματα θα γράψ’ η Ιστορία,
Για της πατρίδος την τιμή και την ελευθερία,
Την δόξα αγκαλιάσατε και την αθανασία.
Αντί επιλόγου, σας παραθέτω τα λόγια του πατέρα μου, για τις επιπτώσεις που είχε η εκτέλεση σε ένα επτάχρονο παιδί που είδε τον πατέρα του να σκοτώνεται μπροστά στα μάτια του.
«Το γεγονός αυτό που έζησα σε ηλικία 7 ετών σε συνδυασμό ότι στους επτά που εκτελέστηκαν ήταν ο πατέρας μου και οι δύο αδελφοί του ήταν κάτι που δεν θα ξεχάσω όσο ζω. Ήταν το φοβερότερο γεγονός για μένα. Πολλές φορές σκέφθηκα ότι ο άνθρωπος μπορεί να είναι το αγριότερο από όλα τα ζώα. Ίσως να έχω άδικο.»
Πριν κλείσω, είναι χρέος μου να αναφερθώ στα ονόματα των εκτελεσθέντων, οι οποίοι ας σημειωθεί πως ήταν από 18 έως 50 ετών. Κατά αλφαβητική σειρά:
Ανάογλου Αναστάσιος
Αναστασιάδης Χρήστος
Αρτσιδάκης Μιχαήλ
Γουδής Σταύρος
Διγαλάκης Βασίλειος
Διγαλάκης Εμμανουήλ
Διγαλάκης Ιωάννης
Κατσούλης Αλέξανδρος
Κουτσογιαννάκης Γεώργιος
Λεκάκης Νικόλαος
Μαλινδρέτος Λάμπης
Μανουσογιαννάκης Γεώργιος
Νύχτας Ιωάννης
Πενταράκης Γεώργιος
Σαρτζετάκης Θεοφάνης
Σεϊμένης Δημήτριος
Σηφαλάκης Αναστάσιος
Σταματάκης Νικόλαος
Τζαμπαζάκης Ματθαίος
Τσιραντωνάκης Ανδρέας
Φουράκης Χρήστος
Φραγγεδάκης Νικόλαος
Χαμηλοθώρης Μάνθος”
