Μία από τις βασικότερες παραμέτρους μίας ποιοτικής ζωής είναι η ασφάλεια. Οι άνθρωποι την επιζητούμε, αφιερώνοντας πολύ χρόνο και προσπάθεια στη διαμόρφωση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος διαβίωσης, που θα καλύπτει τις ανάγκες μας και θα ελαχιστοποιεί τους κινδύνους. Και, στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας (με εξαίρεση την περίοδο 15-25, περίπου, όπου ο άνθρωπος συνήθως επιχειρεί να δοκιμάσει πράγματα και να χτίσει μία νέα, δική του, ζωή), προσκολλώμαστε στις ζώνες ασφάλειας (που αφορούν όλο το φάσμα της δραστηριότητάς μας, όχι μόνο χωρικά περιβάλλοντα), παρουσιάζοντας ανθεκτικότητα και δυσκαμψία στις αλλαγές. Μία πρακτική που, όσο λογικά βοηθάει την επιβίωση, τόσο εντυπωσιακά παρεμποδίζει την εξέλιξή μας.

Η βάση της ανάγκης δημιουργίας ζωνών ασφάλειας και της παραμονής σε αυτές, είναι ένα πολύ γνωστό συναίσθημα. Ο φόβος. Ένα συναίσθημα από τα γενικά «αδικημένα», καθώς θεωρούνται κακά, επειδή η εμπειρία τους μας δυσαρεστεί. Όλα όμως τα συναισθήματα χρησιμεύουν. Τι θα μας απέτρεπε από το να πατάμε το γκάζι στο τέρμα, από το να περπατάμε στην άκρη ενός γκρεμού, από το να πλησιάσουμε ένα άγριο ζώο, κι από τόσες ακόμα συμπεριφορές που θα έθεταν τη ζωή μας σε κίνδυνο, αν δεν φοβόμασταν;

Ο φόβος λοιπόν, παρότι δυσάρεστος, είναι γενικά χρήσιμος. Ο λόγος που λέω «γενικά», όμως, κι όχι πάντα, αφορά μία διάκρισή του. Υπάρχουν, κατ’ εμέ, δύο είδη φόβου. Το πρώτο είδος έχει βιολογικό υπόστρωμα. Δηλαδή, αφορά απώλεια σωματικής ευεξίας, ακεραιότητας, ή και της ίδιας της ζωής, αντικατοπτρίζοντας την αρχική σκοπιμότητα του φόβου. Αφορά παραδείγματα όπως τα προαναφερθέντα, όπου απειλείται άμεσα ή δυνητικά η σωματική ακεραιότητα. Η δημιουργία άμεσου φόβου (για κάτι που όντως συμβαίνει, πχ την καταδίωξη από ένα άγριο ζώο) ανεβάζει τους παλμούς – την εγρήγορση και θέτει σε λειτουργία την αντίδραση «πάλης ή φυγής» (fight or flight). Πολύ σύντομα, το άτομο κάνει μία γρήγορη εκτίμηση της κατάστασης, αποφασίζοντας αν έχει περισσότερες πιθανότητες να εξασφαλίσει τη σωματική του ακεραιότητα μένοντας και πολεμώντας ή επιχειρώντας να διαφύγει. Η ύπαρξη δυνητικού φόβου (για κάτι που ίσως συμβεί, πχ ένα τρακάρισμα) μας κινητοποιεί να λάβουμε μέτρα αποτροπής της επώδυνης κατάστασης. Αυτός ο «βιολογικής φύσεως» φόβος οδήγησε τους ανθρώπους στη δημιουργία ζωνών ασφάλειας (comfort zones, όπως είναι ευρύτερα γνωστές στα αγγλικά), όπως η δημιουργία σπιτιών, συνοικισμών με άλλα άτομα, εδραίωσης συγκεκριμένων τρόπων εύρεσης τροφής, οι οποίες θα μεγιστοποιούσαν την ποιότητα ζωής και θα ελαχιστοποιούσαν τους κινδύνους,

Όλα τα συναισθήματα, έχουν τις ρίζες τους στις πρωτόγονες μορφές ανθρώπων, που έζησαν πριν δισεκατομμύρια χρόνια. Ωστόσο, όπως είναι ευκολονόητο, οι συνθήκες κι ο τρόπος ζωής μας έχουν αλλάξει πολύ έκτοτε. Και ο φόβος, συγκεκριμένα, ο οποίος αρχικά εξυπηρετούσε στη διαφύλαξη της σωματικής μας ακεραιότητας-επιβίωσης, έχει πλέον αποκτήσει και μια νέα έκφανση. Που δεν έχει βιολογική βάση, αλλά κοινωνική. Φόβοι όπως το να μιλήσουμε μπροστά σε κόσμο, σε ένα άτομο που μας αρέσει, να αλλάξουμε εργοδότη, και οι αντίστοιχες ζώνες ασφάλειας, δεν έχουν βιολογικά αίτια. Για αυτό άλλωστε δεν αφορούν όλους τους ανθρώπους. Είναι φόβοι κοινωνικής προέλευσης, βασιζόμενοι σε παράγοντες όπως ιδέες – πρότυπα καλλιεργημένα από την κοινωνία ή σε πλήγματα στον εγωισμό μας, που, επίσης, υφίσταται κυρίως κοινωνικά. Νιώθουμε αποτυχημένοι όταν δεν μπορούμε κάτι που άλλοι μπορούν. Θεωρούμε την αποτυχία όχι μάθημα, αλλά συμφορά, γιατί αυτό καλλιεργεί η κοινωνία. Παράλληλα, βέβαια, υπάρχουν κι άλλοι φόβοι, που έχουν και βιολογική, και κοινωνική βάση, όπως η συναναστροφή με ξένους κι η μετακόμιση σε μία νέα πόλη.

Οι κοινωνικής βάσης φόβοι έχουν βέβαια επίσης λογική, αλλά είναι περισσότερο βλαβεροί, γιατί παρεμποδίζουν την εξέλιξη, χωρίς να είναι απαραίτητοι για την επιβίωση. Αν δεν δοκιμάσουμε πράγματα που φοβόμαστε για κοινωνικούς λόγους, θα ζήσουμε μία ζωή με ταβάνι, κύκλο γύρω από κάποια σημεία αναφοράς. Δεν θα εξελιχθούμε, δεν θα μάθουμε (όσο μπορούμε), δεν θα πετύχουμε ανώτερους στόχους. Αν, πάλι, τα δοκιμάσουμε; Στην καλύτερη περίπτωση, θα πετύχουμε κάτι νέο, που δεν θα βρίσκαμε ποτέ στις ζώνες ασφάλειας μας. Στη χειρότερη, θα αποτύχουμε, αλλά, αν είμαστε αρκετά έξυπνοι, θα πάρουμε εφόδια για το μέλλον. Ό,τι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό. Μα, σε κάθε περίπτωση, το μόνο σίγουρο, είναι ότι, έχοντας δοκιμάσει αυτό το κάτι καινούριο, το κάτι διαφορετικό, (σχεδόν) πάντα θα ανακαλύπτουμε έκπληκτοι ότι ο φόβος ήταν, τελικά, ένας «μεγενθυντικός φακός», που το έκανε να δείχνει πολύ μεγαλύτερο και δυσκολότερο. Κι αυτό από μόνο του, η επιβολή πάνω στο φόβο, είναι επίσης μία μεγάλη νίκη, ένα μαγικό συναίσθημα. Σας το προτείνω ανεπιφύλακτα, λοιπόν, σπάστε αυτού του είδους τις ζώνες ασφάλειας (με μέτρο, πάντα) και ζήστε μία πλήρη ζωή, χωρίς ανούσια σύνορα. Πολύ συχνά, ένα μικρό, πρώτο βήμα, είναι αρκετό.

*Ο Γεώργιος Σφακιανάκης είναι ψυχολόγος

Ακολουθήστε το flashnews.gr στο Google News και την σελίδα μας στο Facebook