Το σημερινό μου άρθρο είναι διαφορετικό από όσα άλλα έχω γράψει. Δεν είναι τόσο στόχος μου να ενημερώσω, όσο να προβληματίσω και να ωθήσω τους αναγνώστες να αναλογιστούν κάποια πράγματα για τη ζωή τους. Ίσως φανεί απαισιόδοξο, ίσως φανεί στενάχωρο, ωστόσο νομίζω είναι καλύτερα να βιώσει κάποιος αυτά τα συναισθήματα διαβάζοντας ένα κείμενο παρά στην πραγματικότητα.
Θεματικό κέντρο του κειμένου, λοιπόν, είναι μία ανθρώπινη τάση, τόσο ισχυρή, που κανείς δεν την αντιλαμβάνεται στον εαυτό του, και τόσο γελοία, που όλοι την αντιλαμβάνονται στους άλλους. Η τάση να βλέπουμε το δέντρο χάνοντας το δάσος, να αναλωνόμαστε σε ανούσια και ανόητα πράγματα και να σπαταλάμε τον πολύτιμο χρόνο μας άδικα. Η οποία εξηγείται με πράγματα που συχνά αναφέρω, όπως η γνωστική οικονομία (η προσπάθεια για ελαχιστοποίηση της ενέργειας για την επεξεργασία μίας πληροφορίας) και οι άμυνες του εγώ (ασυνείδητες γνωστικές διεργασίες που τροποποιούν έντονα στρεσογόνες εμπειρίες). Έχει τόσες εκφάνσεις, αυτή η τάση, στις ζωές μας. Μα όλες μπορούν να γίνουν αντιληπτές μέσω ενός κοινού ερωτήματος. «Κι αν ήταν αυτή η τελευταία μέρα;»
Κι αν ήταν αυτή η τελευταία μέρα σου, θα έκανες τελικά όσα κάνεις σήμερα; Που αφιερώνεις χρόνο, προσπάθεια, αφοσίωση. Αξίζουν τελικά όσα κάνεις στην καθημερινότητά σου ή αποτελούν άσκοπες σπατάλες πολύτιμου χρόνου υπό τον μανδύα μιας ψευδαίσθησης αιωνιότητας; Έχουν ουσία οι δραστηριότητές σου ή ζεις μία ζωή στην οποία κυριαρχεί η περιθωριοποίηση των σημαντικών υπό την πίεση των επειγόντων; Μια ζωή που, για παράδειγμα, τρέχεις όλη μέρα σε δουλειές κι υποχρεώσεις και δεν βλέπεις καθόλου τους ανθρώπους σου; Μία ζωή που έχεις γεμίσει με πράγματα δευτερευούσης σημασίας, πιστεύοντας ότι μπορείς να κατακτήσεις αυτά και μετά να έχεις κι ένα ολόκληρο δεύτερο μέλλον για τα σημαντικά; Αλήθεια, έχεις σκεφτεί ποτέ ποια είναι τελικά αυτά τα σημαντικά; Ποιες είναι αυτές οι δραστηριότητες στις οποίες θα αφιέρωνες τον, όχι πια ανεξάντλητο, χρόνο σου, αν ήξερες ότι διανύεις τις τελευταίες σου 24 ώρες σε αυτή τη γη;
Κι αν ήταν αυτή η τελευταία μέρα σου, θα υπέμενες όσα αποδέχεσαι τώρα; Τόσες καταστάσεις, που βιώνεις καθημερινά;. Μια δουλειά, μια σχέση, ένας τόπος διαμονής. Θα τις αποδεχόσουν, γνωρίζοντας ότι δεν είναι σκαλί για μία επόμενη κατάσταση, μία εξέλιξη, αλλά το τελευταίο σημείο της διαδρομής; Έχουν ουσία οι καταστάσεις αυτές; Οδηγούν κάπου; Σου προσφέρουν κάτι, έστω και μικρό, αυτές οι ίδιες, ή αναλώνεις την πολύτιμη ύπαρξή σου σε μικρά περιμένοντας μεγάλα ενδεχομένως δεν έρθουν και ποτέ; Κι αλήθεια, έχοντας περπατήσει κάποιους δρόμους, μπαίνεις ποτέ στη διαδικασία να επαναξιολογήσεις αν όντως οδηγούν εκεί που νόμιζες όταν πρωτοαποφάσισες να τους διαβείς;
Κι αν ήταν αυτή η τελευταία φορά που βλέπεις τους αγαπημένους σου, θα τους φερόσουν και πάλι παρομοίως; Τα τυχόν πείσματα, οι τυχόν εγωισμοί, οι τυχόν ανωριμότητες, με τις οποίες εμποτίζεις τις σχέσεις σου με αυτά τα άτομα, αξίζουν τελικά τον κόπο; Θα ένιωθες εντάξει με τη συμπεριφορά σου, απέναντι στους ανθρώπους σου, αν για κάποιο λόγο δεν τους ξαναέβλεπες ποτέ; Θα θεωρούσες ότι υπήρξες σωστός και δίκαιος απέναντί τους, ή θα ζούσες την υπόλοιπη ζωή σου με τύψεις, για σφάλματα μικρά ή μεγάλα, για τα οποία δεν είχες ποτέ την ευκαιρία (ή την είχες και την πέταξες), να ζητήσεις συγγνώμη;
Διαφορετικό κείμενο αυτό, ιδιαίτερο. Και ζητώ συγγνώμη αν σας ψυχοπλάκωσα. Ωστόσο έχω καταλάβει ότι μονάχα υπό το πρίσμα του «δεν υπάρχει χρόνος», βλέπουν οι άνθρωποι καθαρά, τι αξίζει και τι όχι, τι είναι σωστό και τι λάθος. Οι περισσότεροι ζούμε τη ζωή μας με μια ψευδαίσθηση, ότι έχουμε χρόνο, οπότε δεν θεωρούμε τραγικό να κάνουμε κάποιο λάθος ή να τον σπαταλήσουμε σε κάτι, γιατί θα υπάρχουν μετέπειτα περιθώρια διόρθωσης. Και ότι έχουν κι οι αγαπημένοι μας χρόνο, οπότε και να τους αδικήσουμε κάποτε δεν πειράζει τόσο, γιατί θα μπορέσουμε να απολογηθούμε και να εξιλεωθούμε μελλοντικά. Κι αυτή η ψευδαίσθηση είναι βέβαια μια χρήσιμη άμυνα, καθώς θα μας ήταν δυσβάσταχτο να έχουμε επίγνωση της φθαρτότητας της φύσης μας. Η αλήθεια είναι όμως ότι ποτέ δεν ξέρουμε τι επιφυλάσσει το μέλλον και πότε θα είναι η τελευταία φορά που θα δούμε τον ήλιο ή κάποιον αγαπημένο. Καθίστε και προσπαθήστε να το αναλογιστείτε για 20 δευτερόλεπτα. Τρομακτικό ε; Μην σκάτε, σας έχω τη λύση. Πάρτε όλο το φόβο που μπορεί να νιώσετε με αυτή τη σκέψη και μετουσιώστε τον σε κάτι γόνιμο, διοχετεύστε τον σε μία προσπάθεια. Στην προσπάθεια να κατανοήσετε τι από όσα κάνετε ή/και βιώνετε είναι λάθος ή/και ανούσιο και να περιορίσετε όσο το δυνατόν αυτά που δεν θα κάνατε ή/και βιώνατε, αν ξέρατε ότι σήμερα είναι η τελευταία μέρα.
Ο Γιώργος Σφακιανάκης είναι ψυχολόγος