Ο Ντοστογιέφσκυ θεωρούσε εικόνα ενός λαού σε μια περίοδο της ιστορίας του την εικόνα της νεολαίας του. Η κρίση πανικού των νέων μαθητών μας , ισχυρίζομαι, ότι αντανακλά τη δική μας κρίση ταυτότητας, αξιών και «πανικού» ακόμη.
Αυτά μου ήρθαν στο νου, καθώς διάβαζα αυτές τις ημέρες για τις διαδιδόμενες και πολλαπλασιαζόμενες «κρίσεις πανικού» στα εξεταστικά κέντρα της Ελλάδας. Έβλεπα τα σχόλια των ρεπόρτερ και αναρωτιόμουν γιατί εξαιρούν τον ηθικό αυτουργό από τα μηνύματά τους; Τα παιδιά, οι μαθητές πανικοβλήθηκαν μπροστά στο μη αναμενόμενο θέμα, στη άσκηση που δεν μπορούσαν να λύσουν, στην πίεση που παρατεινόταν και δεν την άντεξαν. Δηλαδή, προετοιμάστηκαν λιγότερο ή περισσότερο για την εξεταστική δοκιμασία, αλλά την κρίσιμη ώρα της μάχης αδυνατούσαν να ανταποκριθούν, (αν και οι περισσότεροι δήλωσαν ότι επιθυμούν να εξεταστούν στις επαναληπτικές εξετάσεις του Ιουνίου, που έχουν διασφαλιστεί σήμερα, διεκδίκηση μακροχρόνια και ονειρική άλλων εποχών.)
Το γεγονός προβληματίζει και πρέπει να προβληματίσει. Ποιος είναι άραγε ο «ηθικός αυτουργός» αυτής της κατάληξης; Ηθικοί αυτουργοί μπορεί να είμαστε εμείς ως γονείς. Καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής ζωής του παιδιού προβάλαμε τη μυθοποιημένη σπουδαιότητα των Πανελληνίων, αδιαφορήσαμε για κάθε στοιχείο της γενικής μόρφωσης, αφού «το σύστημα» απαιτούσε θρησκευτική προσήλωση στη διεκδίκηση μιας περίοπτης θέσης στην τριτοβάθμια. Επιζητήσαμε τμήματα προετοιμασίας αρίστων, διδάξαμε την «περηφάνεια» για την πρωτιά και τη βαθμοθηρία, ως προστάδιο της μελλοντικής προσοντοθηρίας απαξιώνοντας την αξία της γνώσης, προβάλαμε τον ανταγωνισμό και τον αριβισμό ως κύριες στάσεις ζωής. Προσφέραμε στα παιδιά μας «καλούς δασκάλους» και υλικά ανταλλάγματα, τα μεγαλώσαμε με υπερπροστατευτισμό συχνά, αλλά παραλείψαμε να τους δώσουμε συναισθήματα ασφάλειας, αγάπης, αγωγή ευθύνης και αγωνιστικής διεκδίκησης για τη ζωή, αφού τα διαβεβαιώσαμε πως θα έχουν την κάλυψή μας και την αυτοθυσία μας σε κάθε περίπτωση.
Ηθικοί αυτουργοί μπορεί να είμαστε εμείς οι δάσκαλοι. Διδάξαμε με επιμονή, έως και με εμμονή, τα γνωστικά αντικείμενα που μας αναλογούσαν. Βρήκαμε περισπούδαστες διδακτικές μεθόδους και επενδύσαμε το προσφερόμενο προϊόν με τα τελειότερα τεχνολογικά επιτεύγματα του καιρού μας, για να γίνει πιο ενδιαφέρον ακόμη και σε μαθητές χωρίς πραγματική φιλομάθεια και ερευνητική διάθεση. Όταν συναντήσαμε δυσκολία, δεν διστάσαμε να τους προσφέρουμε τεχνικές μάθησης , παπαγαλισμούς και ευφυολογήματα, απομνημονευτικά τεχνάσματα και μεθοδολογίες κατάλληλες, για να καταστήσουν πιο εύπεπτη την ήδη μασημένη πνευματική τροφή. Τους είπαμε ότι έχουμε και τρόπους να γνωρίσουμε τα θέματα των εξετάσεων, κι’ ας μην τους έχουμε, τους τάξαμε δεδομένη τη συναλλαγή με τους αξιολογητές τους, για να εφησυχάσουν, να ναρκώσουμε εκμαυλιστικά τις ανησυχίες τους . «Στρεβλώσεις» αυτά όλα, για να θυμηθώ τον Γ. Μπαμπινιώτη, όχι μόνο της φροντιστηριακής παιδείας αλλά και ενός σχολείου που – επιτρέψτε μου να το πω – «φροντιστηριοποιήθηκε» , για να εξυπηρετήσει άλλους ανόσιους σκοπούς ,πάντως όχι τη μορφωτική και ηθοπλαστική αποστολή του. Όσοι θέλουν να απστασιοποιηθούν από όλα αυτά – είναι απλό – δεν απολαμβάνουν την εύφημον μνείαν της πλεονάζουσας μάζας, των πολλών, άρα, κατά κανόνα, εξαναγκάζονται να προσαρμοστούν και να υπηρετήσουν το επιβληθέν κατεστημένο.
Ηθικοί αυτουργοί μπορεί να είμαστε εμείς ως πολιτεία. Μία πολιτεία που αλλάζει διαρκώς και αυτοαναιρείται, ένα πολιτικό σύστημα που παραπαίει χωρίς αξίες, μια εναλλασσόμενη και εφήμερη ηγεσία, που, χωρίς να έχει επίγνωση της προσωρινότητάς της, απλώς γκρεμίζει αδιάκριτα και υπηρετεί το κατεστημένο του κομματισμού και της αναξιοκρατίας, για να στήσει το «νέο» δικό της μηχανισμό και να αντιπαρατεθεί στους τοπικούς εχθρούς της, τι πρότυπα να δώσει στα νέα παιδιά και τι να τους διδάξει; Την αξιολόγηση των δασκάλων τους την αποτρέπει με πανηγυρισμούς και επιβράβευση όσων μπορούσαν να την φοβούνται, γιατί να μην υποσχεθεί και στους μαθητές τον εύκολο δρόμο της φυγομαχίας; Ανέξοδα και αζήμια για τους ιθύνοντες , γιατί κίνδυνος για τα δικά τους παιδιά δεν υπάρχει. Τα περισσότερα φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία και ήδη επέλεξαν το δρόμου του International Baccalaureat αντί για τις τοπικές πανελλήνιες των «ιθαγενών».
Μάλιστα οι πολιτικοί, αλλά και οι δημοσιογράφοι, άλλοι πλειοδότες της μυθολογικής μεγαλοποίησης της διαδικασίας των πανελληνίων εξετάσεων, αναζητούν τον, κατά Παπανούτσο, «αποδιοπομπαίο τράγο» για να στρέψουν τα βέλη τους. (Για όσους δεν θυμούνται υπενθυμίζω ότι έτσι είχε χαρακτηρίσει από τη δεκαετία του 70 ο γνωστός και πολυγραφότατος εκπαιδευτικός και δοκιμιογράφος τα φροντιστήρια.) Αυτές τις ημέρες, μέσα και στην ατμόσφαιρα που με λαϊκισμό άλλη μία φορά διαμόρφωσαν οι κυβερνώντες και προσωπικά ο Υπουργός Παιδείας, ακούστηκαν πάλι εναγώνιες κραυγές αντιφροντιστηριακού παραληρήματος, σαν επικάλυψη των πραγματικών αιτιών και των γενεσιουργών παραγόντων των ψυχοσυναισθηματικών διαταραχών των εφήβων.
Μάλιστα με παρρησία πάλι μερικοί έδωσαν την προφανή στα μάτια τους λύση: «πονάει κεφάλι; Κόψει κεφάλι». Αν τα παιδιά μας δεν έχουν τη δύναμη να αντιμετωπίσουν τις δοκιμασίες που τους επιβάλλει η εκπαιδευτική διαδικασία, δεν χρειάζεται παρά να κόψουμε τις δοκιμασίες: να κοπούν οι πανελλήνιες. Σε λίγο θα εισηγηθούν, αν δεν εισηγούνται ήδη, να κοπούν εντελώς οι εξετάσεις, να πάψει η αξιολόγηση σε κάθε βαθμίδα και να αφήσουμε τα παιδιά στην τυχαιότητα της επιλογής του μέλλοντός τους. Προφανώς κάτι τέτοιο με βεβαιότητα θα αναπαράγει την υπάρχουσα ανισότητα των ευκαιριών και θα αποτρέπει κάθε διατάραξη της κοινωνικής ιεράρχησης (των ισχυρών και των ανίσχυρων), αφού οι πρώτοι θα μπορούν να πριμοδοτήσουν την παιδεία και την επαγγελματική προώθηση των παιδιών τους όχι με αξιοκρατικά κριτήρια αλλά με εξαγορασμένα, μέσω χρήματος και καταλλήλων γνωριμιών προσόντα. Γιατί οι ισχυροί οικονομικά και κοινωνικά πάντοτε βρίσκουν τη λύση να πολλαπλασιάσουν τα εκπαιδευτικά εφόδια – και όχι μόνο – των γόνων τους. Η εκλαΐκευση της εκπαιδευτικής ενίσχυσης συντελέστηκε, για να θυμηθούμε τον αριστερό, Ανδρέα Μπελεζίνη, με τον πολλαπλασιασμό των φροντιστηρίων και τη δυνατότητα εξασφάλισης διδάκτρων προσιτών στη μεσαία τάξη. Η σημερινή μαινόμενη πολιτική καταπολέμησής τους είναι προφανές πού οδηγεί και ποιους εξυπηρετεί.
Δεν σημαίνουν όμως όλα αυτά ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε για τα προβαλλόμενα κρούσματα ψυχολογικών διαταραχών των νέων ανθρώπων. Δεν μπορεί να εφησυχάζουμε ούτε να αδιαφορούμε.
Ωστόσο οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι μία κοινωνία σε κρίση πανικού μεταδίδει και στη νεολαία της ανάλογα αισθήματα και ανάλογη παθολογία. Και εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα: μέσα στη δύσκολη οικονομικοκοινωνική συγκυρία, εμείς γονείς, δάσκαλοι όλων των φορέων, πολιτεία και κοινωνία οφείλουμε να ετοιμάσουμε τα παιδιά μας για μεγάλους και σκληρούς αγώνες, να τα εφοδιάσουμε με δύναμη και αξίες, με όραμα και κοινωνικές αρετές, που θα επιτρέψουν την αποδοχή των δεδομένων και των αποτελεσμάτων κάθε αξιοκρατικής διαδικασίας• γιατί, οι πανελλήνιες είναι μια τέτοια διαδικασία, που πρέπει να περιφρουρηθεί και να επιβεβαιωθεί, όσο και αν όλοι προσδοκούμε τη μετεξέλιξη και τη βελτίωσή του θεσμού. Να λεχθεί όμως και αυτό: η μετεξέλιξη πρέπει να γίνει με γνώμονα τα πορίσματα ενός πανεκπαιδευτικού διαλόγου και όχι την κυβερνητική αυθαιρεσία ή τις υποδείξεις των οικείων.
Με νέα όμως ή με άλλη εξεταστική διαδικασία, οφείλουμε να πούμε στους νέους μας την αλήθεια: στη ζωή τίποτε δεν προσφέρεται, όλα κατακτώνται, γι’ αυτό θα δώσουν πολλούς αγώνες στη ζωή τους, τους περισσότερους χωρίς εμάς. Μην φυγομαχούν, μην ελπίζουν ότι θα τους αποτρέψουν με ξόρκια. Να είναι έτοιμοι και δυναμικοί, αποφασιστικοί και αισιόδοξοι. Κι’ εμείς ας τους προπονήσουμε και ας τους εφοδιάσουμε κατάλληλα για όλους αυτούς τους αγώνες και ας αναλάβουμε τις δικές μας ευθύνες, γιατί «τα παιδιά μας είναι παιδιά της εποχής μας. Η εποχή μας είναι δική μας κατάκτηση, δική μας ευθύνη, δική μας λογοδοσία, δική μας αλαζονεία και κυρίως δική μας “παιδεία”», για να θυμηθώ τον Τάσο Λιγνάδη.
- Η Στέλλα Αλιγιζάκη, είναι φιλόλογος, ιδ. Φροντιστηρίου «Διαλεκτική»