Ένας δημοφιλής αστικός μύθος που πλανάται επίμονα είναι ότι ,δήθεν,το – άκης στα κρητικά επίθετα το επέβαλλαν οι Τούρκοι .
Η θεωρία αυτή,δηλαδή ότι το – ακης ειναι Τουρκική προσθήκη για να υποτιμήσουν τους Κρητικούς,να τους μειώσουν , οπως θα λέγαμε σήμερα Λιοντάρι – Λιονταράκι
-Αλλη θεωρία είναι ότι τα Κρητικα επιθετα προσφατα (σχετικα) γυρισαν σε – ακης. Παλιοτερα ηταν ακριβως το αντιθετο (υπερθετικα) π.χ. Σηφακας ,Μανούσακας κλπ και όχι Σηφακάκης η Μανουσάκης .Κατα πάσα πιθανότητα στην ορεινη Κρητη και ιδιαίτερα στα Σφακιά, θα συναντήσεις πολλά υπερθετικά επίθετα, σε αντίθεση με το υπόλοιπο νησί, τονίζοντας έτσι την καταγωγή τους από τοπικούς Καπεταναίους των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων της Μεγαλονήσου …
Ο ΜΥΘΟΣ ΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΥΠΟΣΤΑΤΟΣ: Επισήμως οι Τούρκοι δεν είχαν επώνυμα. Μονάχα κατά τα τέλη του 19ου αι μ.Χ που άρχισε η συστηματική καταγραφή επωνύμων, έγινε κατάχρηση του – άκης, όχι πάντως περισσότερο απ’ότι τα – άτος, – άκος, -πούλος, – όγλου ( – ίδης – άδης), – ίτσης ( – ιτσας, – ιτζας, – ιτζης), – έλης, – ούτσος κλπ, σε άλλες ελληνικές περιοχές.
Ο ΣΤΕΦΑΝΑΚΗΣ της Κρήτης γίνεται ΣΤΕΦΑΝΑΚΟΣ στην Μάνη, ΣΤΕΦΑΝΕΑΣ στην Καλαμάτα, ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ στην Αχαϊα ,ΣΤΕΦΑΝΑΤΟΣ στην Κεφαλονιά ,ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ στον Πόντο, ΣΤΕΦΑΝΟΥΔΗΣ στον Έβρο, ΣΤΕΦΑΝΕΛΗΣ στην Μυτιλήνη ,αλλά και ΣΤΕΦΑΝΩΦ στην Βουλγαρία και Ρωσία ,ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΤΣ στην ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ και ΣΤΕΦΑΝΟΦΣΚΙ στη Πολωνία κλπκλπ…
ΑΡΑ ΚΑΜΜΙΑ ΠΡΟΘΕΣΗ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗΣ των ανθρώπων αυτών ,γιατί αν ίσχυε θα αφορούσε η «υποτίμηση»όλα τα Βαλκάνια , άλλά όλα τα παραπάνω ονόματα σημαίνουν ο ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ, υποδηλώνοντας ταυτόχρονα την καταγωγή του.
Όπως και για το αμερικάνικο επίθετο ΤΖΟΝΣΟΝ ,που σημαίνει ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ,δηλαδή ο γιός του ΓΙΆΝΝΗ δεν υπήρχε,προφανώς , τάση υποτίμησης του …ΤΖΟΝ!!!
ΑΡΑ Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΒΑΣΙΚΑ ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΙ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ,ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΝΑ ΜΑΘΕΙ ΑΠΟ ΠΟΥ ΚΡΑΤΑΕΙ Η ΣΚΟΥΦΙΑ ΕΣΤΩ ΚΑΠΟΙΩΝ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ ,ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΣΠΕΡΜΙΑ ΧΙΛΙΑΔΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΑΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΤΟΥ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ.
Με αυτό το σκεπτικό άρχισε, στην Κρήτη,η μετάλλαξη οικογενειακών επιθέτων στα δημόσια αρχεία, π.χ το Δάνδολος σε Δανδουλάκης, το Χαβαλές σε Χαβαλεδάκης, το Ραΐσης ( ρεΐς = πλοίαρχος, καπετάνιος καραβιού ) σε Ραϊσάκης, το Μαρούλης σε Μαρουλάκης, το Ρόκας σε Ροκάκης, το Μαράθης σε Μαραθάκης, το Λαμπάθης σε Λαμπαθάκης, το Καρδάμης σε Καρδαμάκης, το Καρπούζης σε Καρπουζάκης, το Μπάμιας σε Μπαμιεδάκης, το Μανούσος σε Μανουσάκης, το Αλυγίζος σε Αλυγιζάκης το Ροσμαρής σε Ροσμαράκης κτλ.
Βέβαια, η φυτική ετυμολογία του Ροσμαράκης είναι λίγο αμφίβολη, λόγω του ότι υφίστανται επώνυμα, όπως π.χ. Τερεζάκης, Ροσμαράκης, Μαρνελάκης και Ζαμπετάκης, που ενδεχομένως προέρχονται από ονόματα απογόνων αριστοκρατισσών από τη Δύση: Αντίστοιχα: Τερέζα Θηρεσία, Ροσμαρή Ροζ Μαρί, Ροδώ Μαρία, Μαρνέλα Μαρινέλλα – Μαρίνα, Ζαμπέτα Ελιζαμπέτα Ελίζαμπετ Ελισσάμπεθ ,οίκος Ελίσσας.
Σε κάποιες περιοχές της Μεγαλονήσου, π.χ στα ριζίτικα χωριά (στο νομό Χανίων, εξού και ριζίτες & ριζίτικα τραγούδια ), στην επαρχία Σφακίων, τον ορεινό τομέα του νομού Ρεθύμνης, σημειώθηκε έντονη αντίθεση ενάντια στην επίσημη καταχώρηση των επωνύμων με καταλήξεις -άκης, επειδή είχε διατηρηθεί στη συλλογική μνήμη ότι το να μεταδίδεται το επώνυμο απαράλλακτο, και χωρίς υποκοριστικά, από τον πατέρα στα παιδιά, αποτελεί χαρακτηριστικό αριστοκρατικής καταγωγής, δηλαδή Ευγενίας. Οπότε, με νωπό στη συλλογική μνήμη το κύρος των Αρχοντορωμαίων, ιδιαίτερα εκείνων που υπερηφανεύοντο για την Βυζαντινή η Ενετική καταγωγή τους ,οι κάτοικοι συγκεκριμένων περιοχών αντιστάθηκαν μαζικά στην ομογενοποίηση του -άκης, που έφερναν οι καλαμαράδες, κυρίως κατά την εποχή της Κρητικής Πολιτείας ([1878 – 1889], [1896] 1898 – 1908 [1η Δεκέμβρη 1913]).
Πάντως, και πολλοί Μουσουλμάνοι Κρητικοί επίσης αναπτύσσουν παρατσούκλια κι επώνυμα με -άκης, ενώ αρκετοί από αυτούς τα διατηρούν επίσημα μέχρι σήμερα, π.χ στην Κω και στη Ρόδο. Ο περιβόητος Ιμπραήμ Αληδάκης (18ος αι), και ακόμα οι: Δελημπασάκης (ντελί- μπασί = επικεφαλής των τρελών, οθωμανικού σώματος ατάκτων), Τσαουσάκης (τσαούς = λοχίας), Μεϊμαράκης (μεϊμάρ = αρχιτέκτονας), Μεϊντανάκης (μεϊντάνι = πλατεία), Χαϊδαράκης, κλπ, αποτελούν Ρωμιούς ελληνόφωνους Μουσουλμάνους όλοι.
Το – άκης πρωτοεμφανίστηκε στη Ρωμανία κατά το 10ο αι μ.Χ., απ’όταν μαρτυρείται π.χ. η ύπαρξη του αριστοκρατικού οίκου των Ροδοκανάκηδων στην Κωνσταντινούπολη, που ήταν εξέλιξη της κατάληξης –ακιος( ισαάκιος ,σταυράκιος κλπ)Πάντως η χρήση αυτής της κατάληξης για αιώνες θα παραμείνει σπάνια, αλλά και αμφίβολη όπως στην περίπτωση του Χορτάκιος – Χορτάτσης – Χορτάτζης, του ομώνυμου οίκου.
Ευρεία χρήση της κατάληξης – άκης θα σημειωθεί για πρώτη φορά κατά τους 15ο – 17ο αι στη Λακωνία, π.χ Γρηγοράκης, Δαβάκης, Καπετανάκης,Πετροπουλάκης,Τζανετάκης (μικρός Τζανέτος μικρός Τζανής ή Ζανής = δημοφιλής φραγκογενής εκδοχή του Γιάννης, εκ του Jean) και Τρουπάκης, απ’ όπου θα διαδοθεί με αργό ρυθμό και στην Κρήτη, όπου καταγράφονται ονομαστά παραδείγματα, πριν κατακτήσουν οι Τούρκοι το νησί, και πριν οι Μανιάτες το γυρίσουν σε -άκος …
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επαγγελματικά επώνυμα με – άκης, που υποδηλώνουν και με τι δουλειές καταπιάνονταν οι πρόγονοί μας, όπως π.χ Βουλουμπασάκης (Μπουλουμπασάκης= μπουλούκ -μπασί = δεκανέας σε ασκέρι οθωμανικό), Σαρτζετάκης (σαρτζέτος ,σερτζέντε = λοχίας σε στρατό ιταλόφωνου κράτους), Βιτσαξάκης (Μπιτσαξάκης, μπιτσαξή = μαχαιράς, τουρκιστί), Δερμιτζάκης (Ντερμιτζάκης =ντεμιρτζή = σιδεράς, όπως και Δεμίρης= Σιδέρης).
Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι υπάρχουν κι επώνυμα που έχουν εντελώς τυχαία την κατάληξη -άκης, όπως το Μανιάκης εκ του ελληνιστικού & μεσαιωνικού (ο) μανιάκης, ήτοι το περιδέραιο – διακριτικό βαθμού για τους αξιωματικούς του Ιππικού. Επίσης, προέκυψε και το Μαζαράκης , (ΜΑΓΙΑΡΟΣ=ΟΥΓΓΡΟΣ),το Μενεγάκης εκ του ιταλικού Μενεγάτσιο (Menegazzo), το Μουζάκης εκ της ΑρβανΊτικης φάρας Μουζάκη(ευφορος τόπος), και το Ταγκαλάκης εκ του τουρκικού Ταγκαλάκ ( οπλίτης σε άτακτο σώμα, βλαξ).
Απο την συχνή της χρήση ή κατάληξη – ακης στα επώνυμα συνδέεται αυτόματα στην σκέψη μας με την Κρήτη. π.χ – Καζαντζάκης,Χατζιδάκης,Θεοδωράκης,κλπ.
Ομως υπάρχει όμως μια σωρεία ΓΝΉΣΙΩΝ επωνύμων Κρητικών, που μεγαλούργησαν στην Κρήτη και έξω από αυτή, αλλά δεν τελειώνουν σε – ακης.
(Πρόκειται,κατά κανόνα ,για οικογένειες ,όπως τονίσαμε παραπάνω,που θεωρούντο απόγονοι Βυζαντινών η Ενετών.)
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ,ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΣ,ΧΑΛΗΣ,ΚΟΠΑΚΑΣ,ΚΟΠΑΣΗΣ,ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ,ΠΟΛΕΝΤΑΣ,ΚΑΡΑΒΙΤΗΣ,ΚΑΟΥΔΗΣ,,ΒΟΛΑΝΗΣ,ΝΤΟΥΡΟΥΝΤΟΥΣ,,ΓΙΑΝΝΑΡΗΣ,ΣΑΡΡΗΣ,ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ,ΜΑΝΤΑΚΑΣ,ΠΕΝΤΑΡΗΣ,ΚΡΙΑΡΑΣ,ΓΑΒΑΛΑΣ,ΜΕΛΙΣΣΙΝΟΣ,ΛΙΤΙΝΑΣ,ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ,ΒΛΑΣΤΟΣ,ΣΚΟΡΔΙΛΗΣ,ΔΑΦΝΟΜΗΛΗΣ,ΟΥΡΑΝΟΣ,ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ,ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ,ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ,ΣΟΛΩΜΟΣ,ΚΟΡΝΑΡΟΣ,ΣΜΠΩΚΟΣ,ΣΚΟΥΛΑΣ,ΒΡΕΝΤΖΟΣ,ΜΠΑΓΚΕΡΗΣ,ΣΠΑΧΗΣ,ΜΕΜΟΣ,ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ,ΚΟΥΤΑΝΤΟΣ,ΜΑΡΗΣ,ΚΟΘΡΗΣ,ΞΥΛΟΥΡΗΣ,ΔΡΑΜΟΥΝΤΑΝΗΣ,ΜΑΝΟΥΡΑΣ,ΒΙΤΩΡΟΣ,ΣΟΥΛΤΑΤΟΣ,ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ,ΧΑΙΡΕΤΗΣ,ΠΛΕΥΡΗΣ,ΜΟΑΤΣΟΣ,ΠΑΤΤΑΚΟΣ,ΜΗΛΙΑΡΑΣ,ΚΟΚΚΙΝΗΣ,ΚΛΩΝΤΖΑΣ,ΒΓΟΝΤΖΑΣ,ΚΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ,ΣΟΥΛΤΑΤΟΣ,ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ,ΚΟΝΙΟΣ,ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΗΣ,ΛΕΜΟΝΙΑΣ,ΚΑΤΣΙΑΣ,ΚΟΖΥΡΗΣ,ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΣ,ΚΑΦΑΤΟΣ,ΣΓΟΥΡΟΣ,ΜΠΑΝΤΟΥΒΑΣ,ΠΕΤΡΑΚΟΓΙΩΡΓΗΣ,ΠΙΤΣΙΔΙΑΝΟΣ,ΧΝΑΡΗΣ,ΜΑΡΟΥΣΗΣ,ΤΡΙΓΩΝΗΣ,ΜΑΝΩΛΙΟΥΔΗΣ,ΚΟΚΚΙΝΟΣ,ΚΑΚΛΗΣ,,ΜΑΝΙΑΣ,ΣΚΟΡΔΑΛΟΣ,ΚΛΑΔΟΣ,ΚΑΒΑΛΟΣ,ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ,ΣΥΛΛΙΓΑΡΔΟΣ,ΧΑΡΟΝΙΤΗΣ,ΝΤΑΓΙΑΝΤΑΣ,ΣΜΑΡΑΓΔΗΣ,ΠΛΟΥΜΗΣ,ΠΑΡΑΣΥΡΗΣ,ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ,ΝΥΧΤΑΡΗΣ,ΠΑΝΤΕΡΗΣ,ΦΘΕΝΟΣ,ΧΑΡΟΥΛΗΣ,ΚΟΥΒΙΔΗΣ,ΠΛΟΥΜΙΔΗΣ,ΦΛΟΥΡΗΣ,ΜΑΡΚΑΤΑΤΟΣ,ΚΟΚΟΣΑΛΗΣ,ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΣ,ΚΑΡΕΛΗΣ,ΚΑΛΟΜΕΝΟΠΟΥΛΟΣ,ΣΕΡΕΠΕΤΣΗΣ,κλπκλπ
Πέραν βέβαια των παραπάνω επιθέτων που δεν λήγουν σε –ΑΚΗΣ, στην Κρήτη υπάρχουν,βέβαια, εκατοντάδες επίθετα πολιτών Μικρασιατικής αλλά και Νησιώτικης Καταγωγής (Κάρπαθος, Ρόδος, Κως, Μήλος, Κάλυμνος, Σύμη κλπ) που δεν λήγουν, επίσης, σε –ΑΚΗΣ.