Με την ενεργοποίηση του θεσμού της «Πρωτοβουλίας Πολιτών» την Κυριακή 1 Απριλίου, οι Βρυξέλλες υποχρεούνται να λαμβάνουν υπόψη σχέδια νόμου που θα προτείνονται από πολίτες της ΕΕ, με την προϋπόθεση να συγκεντρώνουν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο υπογραφές σε επτά χώρες μέλη.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ελπίζει πως το πρόγραμμα θα κάνει πράξη τη συμμετοχική δημοκρατία και θα αντιμετωπίσει το αίσθημα ελλείμματος δημοκρατίας. Από την άλλη πλευρά, οι επικριτές του θεσμού βλέπουν μια κίνηση προσχηματική, η οποία είναι απίθανο να δώσει αποτελέσματα.
Μέχρι σήμερα, η αρμοδιότητα για την πρόταση νόμων ανήκε αποκλειστικά στην Κομισιόν. Στο εξής, η Επιτροπή θα έχει τρεις μήνες περιθώριο για να εξετάσει τις προτάσεις των πολιτών και να τις εγκρίνει ή να τις απορρίψει.
Για την κατάθεση πρότασης απαιτούνται ένα εκατομμύριο υπογραφές, οι οποίες θα πρέπει να προέρχονται από το ένα τέταρτο των κρατών-μελών τουλάχιστον -δηλαδή επτά χώρες-μέλη στην ΕΕ των «27».
Για κάθε επιμέρους χώρα-μέλος απαιτείται ένας συγκεκριμένος αριθμός υπογραφών, ο οποίος ισούται με τον αριθμό των ευρωβουλευτών που εκλέγει η χώρα-μέλος επί τον συντελεστή 750. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, απαιτούνται οι υπογραφές 16.500 πολιτών.
Η Κομισιόν διατηρεί πάντως το δικαίωμα να απορρίπτει προτάσεις που κρίνονται «εκτός αρμοδιοτήτων της ΕΕ», «χωρίς σοβαρότητα», «εμπρηστικές» ή «αντίθετες με τις ευρωπαϊκές αξίες», καθώς και προτάσεις που αντιβαίνουν στις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Συνθήκης.
Με βάση το τελευταίο, αποκλείεται μια ευρεία γκάμα ζητημάτων όπως το μέλλον της Ευρώπης ή οι μακροοικονομικές πολιτικές στην Ευρωζώνη.