Είναι πρόκληση να προσπαθήσεις να περιηγηθείς στη βορειοδυτική Πέλλα: από πού να ξεκινήσεις; Από την πρωτεύουσα Εδεσσα, διάσημη στο πανελλήνιο για τους ορμητικούς της καταρράκτες, ένα φαινόμενο που όμοιό του δε βρίσκεις στην Ελλάδα; Ή μήπως από το Βαρόσι, την παλιά χριστιανική συνοικία της πόλης, που σήμερα διατηρεί αναλλοίωτο το άρωμα περασμένων εποχών στα στενά, λιθόστρωτα καντούνια της;
Η Εδεσσα έχει πολλούς τρόπους για να σε κάνει να ξεχνιέσαι, να περνάς ώρες ατέλειωτες μέσα στα πάρκα της, ακούγοντας πάντα τον ήχο των νερών σαν μόνιμη μελωδική υπόκρουση. Ισως πάλι να πρέπει να βάλεις αφετηρία ακόμη δυτικότερα, προς το Καϊμακτσαλάν, το απέραντο βουνό που υψώνεται μέχρι τα 2.500 μέτρα και διαφεντεύει ολόκληρη τη δυτική Πέλλα.
Εκεί θα βρεις καταφύγιο και στον Παλαιό Αγιο Αθανάσιο, περίπτωση σπάνια στα χρονικά ενός χωριού που εγκαταλείπεται και έπειτα από μιάμιση δεκαετία επιστρέφει στο προσκήνιο πιο δυναμικά από ποτέ, αυτή τη φορά ως τουριστικός προορισμός πρώτης γραμμής. Από ψηλά θα δεις και τη λίμνη Βεγορίτιδα, μοιρασμένη ανάμεσα σε Πέλλα και Φλώρινα, να χαρίζει τις χίλιες ομορφιές της απλόχερα, χωρίς διακρίσεις. Κι έπειτα να συνεχίσεις προς βορράν, προς την Αλμωπία και την πρωτεύουσα Αριδαία. Ή μήπως είναι κι αυτή άλλη μια αφετηρία; Δεν έχει σημασία. Ο κάμπος της Αλμωπίας, απέραντος, γεμάτος χρώματα που αλλάζουν αμέτρητες φορές μέσα στη μέρα, είναι το ίδιο φιλόξενος απ\’ όπου κι αν ξεκινήσεις το ταξίδι σου.
Στο Λουτράκι, τα θερμά νερά που καταφτάνουν ασταμάτητα από τα σπλάχνα των βουνών, αναζωογονούν σώμα και πνεύμα, διώχνουν σκέψεις ενοχλητικές και ατελείωτες έννοιες και στρώνουν ένα χαλί ευεξίας και ανάτασης. Και η περιήγηση συνεχίζεται προς τα χωριά του κάμπου, από το Γαρέφι και τους Προμάχους μέχρι τη Φούστανη, το Αετοχώρι και τον Αρχάγγελο, εκεί στη σκιά της Τζένας, της επιβλητικής κορυφής του όρους Βόρας. Στο μοναστήρι του Αρχαγγέλου, τόπος προσκυνήματος και περισυλλογής, αρχίζεις να μαζεύεις στον νου σου ένα ένα όλα όσα είδες σ\’ αυτό το ταξίδι στην Εδεσσα και την Αλμωπία. Και μετρώντας τα, να τα βρίσκεις όλο και περισσότερα· γεμάτη εικόνες είναι άλλωστε η βορειοδυτική Πέλλα, πώς να τις χορτάσεις όλες;
Στη σκιά του Κάρανου
Καταρράκτες… Εδεσσας! Οι λέξεις πάνε μαζί, δεν μπορείς να διανοηθείς τη μία χωρίς την άλλη. Οι καταρράκτες έκαναν διάσημο το όνομα της πόλης κι εκείνη έφτιαξε για χάρη τους ένα μαγευτικό περιβάλλον, για να μπορούν τα νερά να τρέχουν ανενόχλητα κι ορμητικά. Ετσι όπως πρέπει…
Τα βράχια της πλαγιάς εδώ «κόβουν» τον καταρράκτη στα δύο, δημιουργώντας δύο δίδυμους καταρράκτες. Θα ξανανέβεις πάλι από τα ίδια σκαλοπάτια, για να μπεις στο μικρό αλλά εντυπωσιακό Σπήλαιο των Καταρρακτών, πίσω ακριβώς από τον Κάρανο. Πρόκειται για μια στενή στοά μήκους λίγων μέτρων (περίπου 20), όπου θα δεις περίεργους σχηματισμούς στα βράχια, γέννημα κι αυτοί του αέναου παιχνιδίσματος του νερού με την πέτρα. Τέλος, ό,τι ώρα κι αν έρθεις στον Κάρανο, θυμήσου πως πρέπει να επιστρέψεις κατά το βραδάκι. Περίπου στις επτάμισι το απόγευμα ο καταρράκτης φωτίζεται με εναλλασσόμενα χρώματα, πράσινο, κόκκινο, πορτοκαλί, μοβ, μπλε, που τονίζουν ακόμη περισσότερο αυτό το θαύμα της φύσης…
Ο Πίου, ο Περικλής και η Ασπασία…
Τηλ. Δημοτικού Ενυδρείου-Ερπεταρίου: 23810-28626. Ωράριο λειτουργίας: 1/11-31/3 11:00 – 16:00
Από τον Μέγα Αλέξανδρο έως τον Χο Τσι Μινχ!
Κάτω ακριβώς από τον κοφτό βράχο, εκεί που υψώνεται ο Ψηλός Βράχος και το Βαρόσι, απλώνεται σήμερα ο Λόγγος. Εδώ βρισκόταν η αρχαία πόλη της Εδεσσας, ή Κάτω Πόλη, ο πυρήνας της αρχαίας Εδεσσας που γνώρισε τα χρόνια της ακμής της κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους, πριν καταστραφεί από επιδρομές γύρω στον 6ο μ.Χ. αι. Ενα τμήμα από τα ψηλά τείχη που προστάτευαν την Κάτω Πόλη στέκει ακόμα, ενώ η αρχαία πολιτεία μόλις πριν λίγα χρόνια, με τις συστηματικές ανασκαφές, άρχισε να αποκαλύπτει ένα ένα τα μυστικά της.
Το πιο εντυπωσιακό σημείο στον χώρο σήμερα είναι ασφαλώς η σειρά με τις κιονοστοιχίες στον –όπως πιστεύεται– κεντρικό μαρμαροστρωμένο δρόμο. Από εδώ θα δεις την Ανω Πόλη της Εδεσσας, από το σημερινό Βαρόσι μέχρι και τη δυτική πλευρά της πόλης, να απλώνεται κατά μήκος του απότομου βράχου, ενώ προχωρώντας στον δρόμο με τις κολόνες θα διακρίνεις από μακριά ακόμη και τον Κάρανο. Θα δεις ακόμη σκόρπιες επιγραφές, που φέρουν χαραγμένο το όνομα «Εδεσσα», τμήματα κτιρίων, αρχαίους τάφους ενώ αξίζει να θυμάσαι πως τα πιο παλιά ευρήματα στον χώρο ανάγονται πολύ πίσω στον χρόνο, περίπου στην εποχή του χαλκού και του σιδήρου. Λίγο παραπέρα, υπάρχουν τα «Λουτρά του Μεγάλου Αλεξάνδρου», χώρος όπου ανακαλύφθηκε ρωμαϊκή αποικία. Οι αρχαιολόγοι, ωστόσο, συνεχίζουν ακόμη τις εργασίες τους στον Λόγγο, μιας και έχει ανασκαφεί ένα μικρό μόνο μέρος από την αρχαία πολιτεία της Εδεσσας.
Βυζαντινά χνάρια Δίπλα ακριβώς από τον αρχαιολογικό χώρο του Λόγγου θα δεις την Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας, γυναικείο μοναστήρι που σήμερα φιλοξενεί επτά μοναχές. Αξίζει τον κόπο να χτυπήσεις την πόρτα του για να δεις από κοντά και τη θαυματουργή –όπως θεωρείται– εικόνα της Αγίας Τριάδας. Καθώς θα επιστρέφεις στην Ανω Πόλη της Εδεσσας και το Βαρόσι, θα περάσεις σίγουρα και από την Παλαιά Μητρόπολη, το πιο σημαντικό βυζαντινό μνημείο της πόλης, μαζί με τον παρακείμενο ναό των Πέτρου και Παύλου. Είναι απορίας άξιο πώς κατάφερε να διασωθεί ο ναός, αν σκεφτείς πως η Εδεσσα χτυπήθηκε πολλές φορές ανελέητα από επιδρομείς και κατακτητές. Τούτη, ωστόσο, η τρίκλιτη βασιλική του 14ου αι., γλίτωσε από το κακό, έστω κι αν χρειάστηκε να… αλλάξει το όνομά της για να τα καταφέρει.
Ο ναός, βλέπεις, ήταν αρχικά αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, όπως μαρτυρά και η κτητορική επιγραφή του 14ου αι. Οταν, όμως, ο Σουλτάνος στα 1600 έβγαλε διαταγή να γίνουν τζαμί όλες οι εκκλησίες που λέγονταν Αγία Σοφία, οι Εδεσσαίοι την μετονόμασαν σε Κοίμηση, και ο ναός παρέμεινε χριστιανικός. Σήμερα στη Μονή εκτελούνται εργασίες αποκατάστασης στο εσωτερικό και στις τοιχογραφίες.
Ο «εθνάρχης» του Βιετνάμ
Δεν βγαίνει από τις σελίδες ιστορικού μυθιστορήματος, είναι ιστορικό γεγονός, που μέχρι τώρα δεν γνώριζε σχεδόν κανείς. Ο Χο Τσι Μινχ, ο «εθνάρχης» του Βιετνάμ και θριαμβευτής του διαβόητου πολέμου, είχε υπηρετήσει στην Εδεσσα ως στρατιώτης του γαλλικού στρατού κατά τον Α\’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ολόκληρη η Ινδοκίνα αποτελούσε ακόμα γαλλική αποικία. Μαζί με τους συναδέλφους του, μάλιστα, φύτεψαν στην Εδεσσα ένα δέντρο άγνωστο στην Ελλάδα, ονόματι Gingko Biloba, που ευδοκιμεί στην Ινδοκίνα· το δέντρο βρήκε κατάλληλες συνθήκες στο πλούσιο σε νερά περιβάλλον της πόλης, θέριεψε, και σήμερα υψώνεται ακόμα, πελώριο και υποβλητικό, στην αυλή του ΚΑΠΗ Εδεσσας, δίπλα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη.
Ευρωπαϊκό άρωμα παράδοσης
Η Εδεσσα χρωστάει (εν πολλοίς) την ύπαρξή της στο νερό· μια βόλτα στο παρόν, ωστόσο, σου αποκαλύπτει ένα πρόσωπο μοντέρνο από τη μια, παραδοσιακό από την άλλη, μα πάντα φροντισμένο και περιποιημένο, όπως αρμόζει σε μια πόλη ευρωπαϊκή αλλά και άκρως μακεδονίτικη! Χτισμένη στο «φρύδι» ενός απότομου λόφου, η Εδεσσα μοιάζει απρόσιτη καθώς την πλησιάζεις από τη νότια πλευρά της, ερχόμενος από Γιαννιτσά και Πέλλα.
Να μια περίπτωση, λοιπόν, που η πρώτη εντύπωση… απατεί! Η πρωτεύουσα του Νομού Πέλλας είναι μια πόλη ανθρώπινη, ζωντανή, περιποιημένη, με τα πάρκα και τις πλατείες της, με τους δρόμους που τη διασχίζουν απ\’ άκρη σ\’ άκρη, με ένα άρωμα «ευρωπαϊκό» θα το έλεγες. Κρατάει κι αυτή την ιστορία της από τα βάθη των αιώνων, χρειάστηκε ωστόσο να δαμαστεί η δύναμη του νερού για να αρχίσει η πόλη να αναπτύσσεται και να βγαίνει στο προσκήνιο. Τα πρώτα υδροκίνητα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας έκαναν την εμφάνισή τους περίπου στα 1895, αξιοποιώντας τα πλούσια νερά της περιοχής. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τα εργοστάσια της Εδεσσας δούλευαν μερόνυχτα χάρη στο νερό και η πόλη απέκτησε το προσωνύμιο «Μάντσεστερ της Ανατολής». Εντάξει, ο τοπικός Εδεσσαϊκός ποτέ δεν έγινε… Γιουνάιτεντ, η πόλη ωστόσο έζησε χρόνια ευημερίας.
Επειτα τα χρόνια άλλαξαν, τα εργοστάσια έκλεισαν, η Εδεσσα έμεινε ωστόσο ως «πόλη των νερών» και μέχρι σήμερα μοιράζει την καθημερινότητά της ανάμεσα στο πράσινο των δέντρων της και το γαλάζιο των νερών της. Τα νερά του ποταμού Εδεσσαίου, λίγο πριν χυθούν στους καταρράκτες, διασχίζουν την πόλη. Σχεδόν παντού στην Εδεσσα θα περάσεις από κανάλια και μικρά γεφυράκια, σχεδόν παντού θα ακούς τον ήχο των νερών, άλλοτε κελαρυστό και ήρεμο, κι άλλοτε ορμητικό και ασυγκράτητο. Και μ\’ αυτή τη «μουσική υπόκρουση» θα κάνεις το σεργιάνι σου στην πόλη. Θα δεις το βυζαντινό γεφύρι στο πάρκο Κιουπρί, στο κέντρο περίπου της πόλης, το ρολόι της πόλης δίπλα στον (υπό ανακαίνιση) Φιλοπρόοδο Σύλλογο Μέγας Αλέξανδρος, αλλά και το παλιό τζαμί λίγο δυτικότερα, το μοναδικό σωζόμενο μουσουλμανικό μνημείο της πόλης.
Επειτα θα διασχίσεις τη λεωφόρο Εγνατίας, τη Δημοκρατίας, την 28ης Οκτωβρίου, μία (στην ουσία) λεωφόρο που θα σε φέρει από τη νότια προς τη βόρεια έξοδο της πόλης (ή και αντίστροφα), σε μια βόλτα μέσα από το πολυσύχναστο κέντρο της Εδεσσας. Στο πάρκο των Μικρών Καταρρακτών, το «Στενό» όπως λέγεται, θα βρεις μερικά από τα πιο πολυσύχναστα καφέ της πόλης, σημείο συνάντησης και διασκέδασης της νεολαίας. Πριν συνεχίσεις προς την παραδοσιακή συνοικία του Βαροσίου, αξίζει να σταθείς στον Ψηλό Βράχο, και από εκεί να αντικρίσεις ολόκληρο τον κάμπο να απλώνεται στα πόδια της Εδεσσας, μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι…
Είναι το πιο αυθεντικό κομμάτι της Εδεσσας, η συνοικία που στα στενά της δρομάκια αποτυπώνεται σε μεγάλο βαθμό το πώς ήταν η παλιά πόλη πριν από κάμποσες δεκαετίες. Είναι το Βαρόσι, όπως λεγόταν η παλιά χριστιανική γειτονιά στις πόλεις με «ανάμεικτο» θρησκευτικά πληθυσμό. Το Βαρόσι είναι χτισμένο στην ανατολική πλευρά της Εδεσσας, δίπλα ακριβώς στο πάρκο Καταρρακτών, μακριά ωστόσο από το πολύβουο κέντρο της πόλης. Με απεριόριστη θέα στον κάμπο, προσφέρει ένα σεργιάνι στις μακεδονίτικες γειτονιές άλλων, περασμένων εποχών. Στο Βαρόσι δε θα βρεις μαγαζιά και καφέ, θα δεις όμως πολλά διώροφα αρχοντόσπιτα, κάποια εκ των οποίων αποκαταστάθηκαν χάρη σε σχετικές μελέτες ανάπλασης και αποτελούν σήμερα πολυτελείς ξενώνες· κάποια άλλα περιμένουν ακόμη την αξιοποίησή τους, διατηρώντας ωστόσο την αρχοντιά τους. Τα καλοφτιαγμένα σαχνισιά τους, που προεξέχουν από τον δεύτερο όροφο, είναι από τα καλύτερα δείγματα παραδοσιακής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής.
Καϊμακτσαλάν: Ο μεγαλοπρεπής αφράτος γίγαντας
Δεν είναι απλά το τρίτο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας. Ο επιβλητικός Βόρας ή Καϊμακτσαλάν είναι το βόρειο σύνορο της Πέλλας, ένας μεγαλόπρεπος γίγαντας που το φθινόπωρο γεμίζει χιλιάδες χρώματα στις κατάφυτες πλαγιές του και που το χειμώνα (και όχι μόνο!) μετατρέπεται σε αγαπημένο θέρετρο χάρη στο χιονοδρομικό του κέντρο…
Στο Καϊμακτσαλάν θα έρθεις όλες τις εποχές του χρόνου. Θα έρθεις φυσικά τον χειμώνα, γιατί το χιονοδρομικό του κέντρο είναι –όπως καυχιόνται όλο καμάρι οι ντόπιοι– «το πρώτο που πιάνει χιόνι στην Ελλάδα και το τελευταίο που το χάνει»: η χιονόπτωση συνήθως ξεκινάει εδώ από τον Νοέμβριο και το λευκό πάπλωμα δεν εγκαταλείπει το βουνό μέχρι και τον Μάιο. Και μάλιστα πρόκειται για χιόνι καλής ποιότητας, αφράτο: «καϊμάκ» άλλωστε θα πει «αφρός, κρέμα» στα τουρκικά. Θα έρθεις επίσης το φθινόπωρο αλλά και την άνοιξη, για να δεις με τα ίδια σου τα μάτια τα χρώματα που αλλάζουν οι φυλλωσιές στις αμέτρητες οξιές, στις πλαγιές του Βόρα. Να δεις και τα τρεχούμενα νερά που φτάνουν μέχρι τη Ζέρβη και την Αρνισσα. Θα έρθεις όμως και το καλοκαίρι, ίσως για να έχεις περισσότερες πιθανότητες να χορτάσεις και την απαράμιλλη θέα από εδώ ψηλά. Το Καϊμακτσαλάν ή όρος Βόρας μπήκε δυναμικά στον τουριστικό χάρτη όταν φτιάχτηκε και λειτούργησε για πρώτη φορά στις πλαγιές του το χιονοδρομικό κέντρο, το 1995.
Και σαν κύμα ζωής συμπαρέσυρε μαζί του και τα κοντινά χωριά, με κορυφαίο παράδειγμα τον Παλαιό Αγιο Αθανάσιο, ένα χωριό που κάποτε εγκαταλείφθηκε ολότελα και έπειτα ξανάνιωσε χάρη στους χειμερινούς επισκέπτες, για να φτάσει να θεωρείται σήμερα ένα από τα κορυφαία χειμερινά (και όχι μόνο) θέρετρα στη χώρα. Για αρχάριους και ερασιτέχνες Το χιονοδρομικό κέντρο βρίσκεται σε απόσταση περίπου 15\’ από τον Παλαιό Αγιο Αθανάσιο, και θα φτάσεις έπειτα από μια φιδογυριστή διαδρομή στις πλαγιές του Βόρα.
Οι τοπικές αρχές προσπαθούν να κρατούν πάντα ανοιχτό το δρόμο, αν και κάποιες λακκούβες κάνουν πού και πού την εμφάνισή τους στο οδόστρωμα. Το κέντρο απλώνεται σήμερα στη νοτιοανατολική πλευρά του βουνού, σε υψόμετρο που ξεκινά στα 2.050 μ. και φτάνει έως και 2.480 μ. και φημίζεται για τη μεγάλη διάρκεια του χιονιού. Διαθέτει συνολικά 14 πίστες διεθνών προδιαγραφών καθώς και 13 αναβατήρες. Μάλιστα, τα 2.480 μ. είναι το υψηλότερο σημείο στην Ελλάδα όπου μπορεί να βρεθεί σκιερ με αναβατήρα.
Στο χώρο γύρω από το κεντρικό καταφύγιο με το καφέ, υπάρχουν ακόμη χώροι στάθμευσης, σχολές σκι και κατάστημα ενοικίασης εξοπλισμού. Ακόμα κι αν δεν έχεις μεγάλη εμπιστοσύνη στις ικανότητες σου ως σκιερ, θα μάθεις τα μυστικά του αθλήματος απο τους έμπειρους δασκάλους που εργάζονται στο χιονοδρομικό και έπειτα… όρεξη να \’χεις! Για να φτάσεις μέχρι το χιονοδρομικό του Βόρα, εκτός από τον δρόμο που περνά από τον Νέο και τον Παλαιό Αγιο Αθανάσιο, υπάρχει άλλη μια διαδρομή που ξεκινά από το Λουτράκι Αλμωπίας. Η χρονική διαφορά ανάμεσα στις δύο διαδρομές δεν είναι μεγάλη, είναι καλύτερα ωστόσο να προτιμήσεις την «κλασική» διαδρομή από τη νότια πλευρά, για να αποφύγεις τυχόν κλειστό δρόμο.
Μια ανάσα από τον ουρανό
Χωριά της λίμνης και του κερασιού
Από τα κερασοχώρια του κάμπου των Βοδενών στις απότομες πλαγιές του επιβλητικού Βόρα. Το σεργιάνι στα χωριά της Εδεσσας έχει χρώμα και άρωμα από κεράσι, έχει παραλίμνιο σεργιάνι, έχει ρίζες στα χρόνια των πολέμων, έχει ένα χωριό-φάντασμα, αλλά και βραδιές με τσίπουρο και γλυκό του κουταλιού.
Τα πιο πολλά χωριά και πόλεις της Πέλλας θα τα γνωρίσεις με δύο ονόματα: το παλιό θα έλκει την καταγωγή του από τα χρόνια της συμβίωσης διαφορετικών πληθυσμών, αλλά και το καινούριο, που στην πραγματικότητα ωστόσο έχει συνήθως ρίζες ακόμη αρχαιότερες. Ετσι και στον κάμπο των Βοδενών, όπως λεγόταν παλιότερα η ίδια η Εδεσσα, τα όμορφα χωριά της συστήνονται και ξανασυστήνονται, χωρίς ποτέ να αλλάζει η ουσία. Από τα μεγαλύτερα κεφαλοχώρια της Εδεσσας, και έδρα του παλιού δήμου Βεγορίτιδας, είναι η Αρνισσα, περίπου 21 χλμ. από την Εδεσσα. Οστροβο την έλεγαν παλιότερα, «νησί» δηλαδή, μέχρι το 1926 που το χωριό απέκτησε ξανά το παλιό του όνομα. Χτισμένη στην βορειότερη όχθη της λίμνης Βεγορίτιδας, η Αρνισσα βρέθηκε πολλές φορές στο «μάτι του κυκλώνα».
Οπως εκείνο το Νοέμβρη του 1912, όταν μετατράπηκε σε θέρετρο των Ελλήνων και Τούρκων, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Πολύ πρόσφατα, μάλιστα, έγιναν και τα αποκαλυπτήρια του μνημείου για τη Μάχη της Αρνισσας. Σήμερα η Αρνισσα δεν είναι πια έδρα δήμου, οι περισσότεροι επισκέπτες του χιονοδρομικού, μάλιστα, δεν περνούν καν από το χωριό. Κι όμως, το χωριό έχει να προσφέρει πράγματα. Θα δεις τον παλιό τούρκικο μιναρέ, ό,τι έχει απομείνει δηλαδή απο τα δύο τζαμιά που υπήρχαν κάποτε εδώ. Θα πας και στις όχθες της λίμνης, εκεί στις καλαμιές, για να δεις το πρωινό, το μεσημέρι, το ηλιοβασίλεμα και όλες γενικά της ώρες της ημέρας πλάι στα νερά της λίμνης. Το παλιό καφέ μέσα στη λίμνη μπορεί να μη λειτουργεί πια, δίνει ωστόσο με τον τρόπο του μια ατμοσφαιρική νότα στο τοπίο. Και βέβαια θα επισκεφτείς τον δραστήριο γυναικείο συνεταιρισμό, για να δοκιμάσεις παραδοσιακά γλυκά του κουταλιού.
Χρειάζεται να σου πούμε ποια γεύση; Στα κερασοχώρια της Εδεσσας βρίσκεσαι… Λίγα μόλις χιλιόμετρα νοτιότερα (10 χλμ. από την Αρνισσα), στην ανατολική όχθη της Βεγορίτιδας, θα βρεις το χωριό Περαία, με το πλούσιο λαογραφικό μουσείο και το θαυματουργό -όπως θεωρείταιεκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων. Βόρεια της Αρνισσας, θα περάσεις από τα μικρά χωριουδάκια της Ζέρβης και της Παναγίτσας. Ανάμεσά τους απλώνεται η έκταση του Ανεμοδρομίου ΜακεδονίαςΘράκης, αξίζει ωστόσο να κάνεις μια βόλτα και στα δύο αυτά χωριά.
Στην Παναγίτσα (το παλιό Οσλοβο) θα δεις και τις τεχνητές λιμνούλες που έφτιαξαν οι κάτοικοι για να συγκεντρώνουν το νερό της βροχής ενώ θα συνομιλήσεις και με ανθρώπους που θυμούνται ακόμη τα χρόνια της προσφυγιάς,, καθώς η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων είναι πρόσφυγες που ήρθαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών το \’22 και το \’24. Συνεχίζοντας προς τα ανατολικά και με κατεύθυνση προς την Εδεσσα, κάνε μια μικρή παράκαμψη για να περάσεις από τον Αγρα, το παλιό χωριό Φιλόκαστρο που άλλαξε το όνομά του για να τιμήσει τον Μακεδονομάχο και ποιητή Τέλλο Αγρα.
Παλιά Ξανθόγεια
Φαντάσου ένα χωριό-φάντασμα που «ζωντανεύει» μονάχα όταν χτυπάει η χωρ καμπάνα της εκκλησιάς του. Είναι τα Παλιά Ξανθόγεια, μόλις 2 χλμ. από τον ά καινούριο οικισμό των Ξανθογείων (και 23 χλμ. από την Εδεσσα), ένα χωριό που είχε την ίδια μοίρα με τον Αγιο Αθανάσιο, όχι όμως και την ίδια τύχη. Χτισμένο σε ένα μάλλον «κλειστό» περιβάλλον, ανάμεσα στις πλαγιές των λόφων, το χωριό εγκαταλείφθηκε σταδιακά μετά την δεκαετία του \’50 και οι κάτοικοί του μετέφεραν τις περιουσίες τους στον νέο οικισμό. Και το χωριό ερήμωσε, τα πέτρινα σπίτια του με τη μακεδονίτικη αρχιτεκτονική άρχισαν να ξεφτίζουν, και οι δρόμοι χορτάριασαν σε σημείο που σήμερα νομίζεις πως δεν υπάρχει τρόπος να «μπεις» στο χωριό. Αρκεί, ωστόσο, να κατέβεις μέχρι την παλιά εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, με την εντυπωσιακή στέγη της, κι από κει να ανηφορίσεις προσεκτικά προς τα σπίτια. Ο κατάφυτος δρόμος θα σε φέρει στα καλντερίμια του χωριού και τον χώρο όπου κάποτε βρισκόταν η πλατεία.
Παλαιός Αγιος Αθανάσιος
Σαν χειμωνιάτικο παραμύθι
Ο Παλαιός Αγιος Αθανάσιος είναι από μόνος του μια ξεχωριστή, ιδιαίτερη περίπτωση. Αν ερχόσουν στο χωριό εκεί στις αρχές της δεκαετίας του \’70 θα συναντούσες έναν παραδοσιακό ορεινό οικισμό, με τους λιγοστούς του κατοίκους να ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και να «παλεύουν» να κρατήσουν το χωριό στη ζωή. Τότε το χωριό λεγόταν ακόμα Αγιος Αθανάσιος (ακόμα παλιότερα λεγόταν «Τσέγανη»). Περίπου στα μέσα του \’70, ωστόσο, πάρθηκε η απόφαση να εγκαταλειφθεί το χωριό και οι κάτοικοι να κατέβουν λίγο χαμηλότερα και να φτιάξουν τα σπίτια τους και τις καινούριες τους ζωές στον οικισμό που σήμερα λέγεται Νέος Αγιος Αθανάσιος.
Και ο Παλιός; Ο Παλιός ερήμωσε, και για περίπου είκοσι χρόνια δεν υπήρχαν παρά μια-δυο οικογένειες που ζούσαν στο χωριό. Μέχρι που έγινε το θαύμα. Λίγο πριν την αλλαγή της χιλιετίας, το 1995 αρχίζει να λειτουργεί το χιονοδρομικό κέντρο του Βόρας. Αυτό ήταν. Οι επισκέπτες του χιονοδρομικού δεν δυσκολεύτηκαν να εκτιμήσουν τις αρετές του παλιού χωριού, και οι ντόπιοι άρχισαν σιγά σιγά να επιστρέφουν στα πατρογονικά τους. Αυτή τη φορά όχι για να στήσουν ξανά τα σπιτικά τους, αλλά για να φτιάξουν τις επιχειρήσεις που θα εξυπηρετούσαν τους αμέτρητους επισκέπτες του χιονοδρομικού.
Κάπως έτσι, ο Παλιός Αγιος Αθανάσιος γέμισε από παραδοσιακούς ξενώνες, προσεγμένα εστιατόρια και καταστήματα, απέκτησε ζωή και άρχισε να μπαίνει για τα καλά στον τουριστικό χάρτη της Ελλάδας. Και όπως θα διαπιστώσεις και ιδίοις όμμασι, το αξίζει και με το παραπάνω. Από την πρώτη στιγμή που μπαίνεις στο χωριό σε καλωσορίζει μια ξύλινη «πύλη»· βρίσκεσαι στον κεντρικό πεζόδρομο του χωριού (αν και όλοι οι δρόμοι εδώ είναι πεζόδρομοι) και… μπαίνεις κατευθείαν στο κλίμα. Τα πάντα, δρόμοι, μαγαζιά, πλατεία, ενημερωτικές πινακίδες, όλα, είναι περιποιημένα και προσεγμένα. Τόσο πολύ, μάλιστα, που ίσως σκεφτείς κάποια στιγμή «μήπως δεν είναι αληθινό; Μήπως είναι σκηνικό από ταινία;» Υπερβολή; Κι όμως όχι.
Ο Παλαιός Αγιος Αθανάσιος μοιάζει περισσότερο με αντίστοιχους ορεινούς οικισμούς της κεντρικής Ευρώπης παρά με ελληνικό παραδοσιακό χωριό. Μέχρι και η κυκλοφορία των οχημάτων εδώ έχει προσεχθεί: από άλλο δρόμο θα μπεις στο χωριό κι από άλλο δρόμο θα βγεις, χωρίς μπλεξίματα και ενοχλητικές κόρνες. Ολόκληρος ο οικισμός αποτελείται από ξενώνες και μαγαζιά· μόνιμοι κάτοικοι πλέον δεν υπάρχουν. Κι όμως, το χωριό «σφύζει» από ζωή τα σαββατοκύριακα και τις γιορτές. Τις υπόλοιπες μέρες θα συναντήσεις τόσο κόσμο όσο χρειάζεται για να απολαύσεις τη βόλτα σου στα λιθόστρωτα καλντερίμια και να γεμίσεις τα πνευμόνια σου με καθαρό αέρα. Αξίζει να δεις την εκκλησία της Ανάληψης, του 18ου αι. καθώς και το παλιό σχολείο του χωριού, που δε χρησιμοποιείται πλέον. Το χωριό απέχει περίπου 30 χλμ. από την Εδεσσα και γύρω στα 15 χλμ. από το χιονοδρομικό κέντρο του Καϊμακτσαλάν.
Ιστορίες από το περιβόλι
Παραλίμνια μυστικά
Σήμερα το βάθος της φτάνει περίπου τα 45 μ. και η έκτασή της δεν ξεπερνά τα 40 Km2. Ακόμα κι έτσι, ωστόσο, εξακολουθεί να χαρίζει ατμοσφαιρικές εικόνες εκπληκτικής ομορφιάς, που τις χαίρονται μάλιστα δύο νομοί: η μισή λίμνη, άλλωστε, ορίζεται διοικητικά από τη Φλώρινα και η υπόλοιπη, το βόρειο κομμάτι της,