Τίτλος με τρία συστατικά, καθένα με τη δική του βαρύτητα. Μια ιδιαίτερη μορφή εκπαίδευσης σε μια χώρα που νοσεί (γενικά) και προσπαθεί να αντιμετωπίσει (ειδικά) έναν “αόρατο εχθρό”…
Η πανδημία του κορονοϊού ενεργοποίησε και στην Ελλάδα πρωτόγνωρα μέτρα όπως, απαγόρευση συναθροίσεων, περιορισμό κατ’ οίκον, κλείσιμο επιχειρήσεων, κλείσιμο σχολείων. Ειδικά για αυτό το τελευταίο, προτείνεται ως λύση η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση.
Είναι όντως μια, έστω προσωρινή λύση; Και αν ναι, πως;
Η συγκεκριμένη μορφή εκπαίδευσης έχει πολύ μακριά ιστορία. Για την ακρίβεια ξεκίνησε στον 18ο αιώνα και άρχισε να εξελίσσεται κατά τον 19ο, παράλληλα με τη ανάπτυξη των ταχυδρομείων και των επικοινωνιών αλλά και της τυπογραφίας που έδωσαν την δυνατότητα για μαθήματα “δι’ αλληλογραφίας”.
Από τότε μέχρι σήμερα η διαδρομή είναι μακριά, πλούσια, και πάντα συνδεδεμένη με την εξέλιξη της τεχνολογίας των επικοινωνιών. Η δια βίου εκπαίδευση έχει πλέον αποκτήσει ιδιαίτερη δυναμική [1], μέσα από εξ αποστάσεως μαθήματα (π.χ. Coursera, Mathesis…) επιμορφώσεις διαφόρων κατηγοριών (π.χ. Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, επιμορφώσεις σε ΤΠΕ…) αλλά και την λειτουργία Ανοικτών Πανεπιστημίων που λειτουργούν από απόσταση όπως για παράδειγμα το Βρεταννικό ή το Ελληνικό (…και δεκάδες άλλα ανά τον κόσμο). Και βέβαια, έχει αναπτυχθεί σχετικό θεωρητικό υπόβαθρο και “σχολές” [2] που εστιάζουν σε διαφορετικούς τρόπους και χαρακτηριστικά υλοποίησης της εξΑΕ (αυτονομία, αλληλεπίδραση, σύγχρονη, ασύγχρονη), ανάλογα με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, τις κοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες, τις υποδομές, τις χρονικές απαιτήσεις.
Όπως ίσως διαφαίνεται από τα προηγούμενα, η συγκεκριμένη μορφή εκπαίδευσης διαφέρει από την παραδοσιακή δια ζώσης διδασκαλία. H διαφορά δεν είναι μόνο στο προφανές “δια ζώσης” και “εξ αποστάσεως”. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά που γενικά θα μπορούσαμε να τα κατηγοριοποιήσουμε σε μεθοδολογικά, (π.χ. εκπαιδευτής με ρόλο συμβουλευτικό, εκπαιδευόμενος που αυτενεργεί), δεξιοτήτων (π.χ. χρήση ΤΠΕ) χαρακτηριστικά υποδομών (γρήγορο internet, επαρκείς server, τεχνολογικές υποδομές). Έτσι, αν θεωρήσουμε ότι για μία επιτυχημένη δια ζώσης διδασκαλία το μίνιμουμ είναι ένας Δάσκαλος (το “Δ” έχει σημασία…) και ένας μαθητής, για μία αποτελεσματική εξ αποστάσεως διδασκαλία χρειάζονται περισσότερα. Και βέβαια, μία κακοσχεδιασμένη διδακτική προσέγγιση δεν μπορεί να “σωθεί” από τα τεχνολογικά “στολίδια” που θα της προστεθούν, εντός ή εκτός της φυσικής τάξης [3].
Η “εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση” (εξΑΕ) σαφέστατα μπορεί να κρατήσει ζωντανή την σχολική διαδικασία, στις δεδομένες συνθήκες. Έχει δοκιμαστεί σε βάθος χρόνου, έχει θεωρητικό και ερευνητικό υπόβαθρο, εφαρμόζεται ήδη σε αρκετούς τομείς με καταγεγραμμένα και αποτιμημένα αποτελέσματα και στην σημερινή εποχή μπορεί να υποστηριχθεί τεχνολογικά με μικρό κόστος.
Η τεχνολογία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξΑΕ. Θεωρώντας ως αποτελεσματικό ένα ισορροπημένο μοντέλο σύγχρονων και ασύγχρονων διαδικασιών, το (τεχνολογικό) περιβάλλον της έχει δύο βασικά συστατικά: Την εικονική τάξη (e-class) [4] και την τηλεδιάσκεψη [5].
Στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο υπάρχουν ήδη οι πλατφόρμες e-Class και e-Me, ενώ για την τηλεδιάσκεψη η BigBlueButton (αναβαθμισμένα πρόσφατα). Ψηφιακά “εργαλεία” από τον κόσμο του ελεύθερου/ανοικτού λογισμικού, με εκπαιδευτικό προσανατολισμό. Σύμφωνα με ανακοίνωση του ΠΣΔ [6], οι υπάρχουσα υποδομή μπορεί να καλύψει το μαθητικό δυναμικό της Γ’ Λυκείου της χώρας ενώ με την κατάλληλη αναβάθμιση θα μπορέσει να εξυπηρετήσει και τις υπόλοιπες τάξεις. Την απαραίτητη υποστήριξη την αναλαμβάνει το ίδιο το δίκτυο (όπου παρεμπιπτόντως οι άνθρωποι κινήθηκαν ταχύτατα).
Επιπλέον, με δεδομένη την παγκόσμια μορφή του προβλήματος, έχουν δραστηριοποιηθεί και εμπορικές εταιρίες (cisco, google, microsoft) οι οποίες έχουν προσφέρει τα προϊόντα τους στο Υπουργείο Παιδείας (τουλάχιστον για όσο διαρκεί η κρίση).
Οι συνθήκες που ζούμε είναι έκτακτης ανάγκης. Ο χρόνος αντίδρασης είναι περιορισμένος και χρειάζονται άμεσες λύσεις. Άρα τελικά, εφαρμόζουμε στα σχολεία μας την εξΑΕ …“αύριο”; Δικαιολογούνται στον εκπαιδευτικό τομέα τέτοιες λύσεις συνοπτικών διαδικασιών;
Ναι, αν το ζητούμενο είναι να “βγεί” τυπικά η ύλη των πανελληνίων (να τις πάλι μπροστά μας…)
Ναι, αν το ζητούμενο είναι η επικοινωνιακή διαχείριση του προβλήματος.
Ναι, αν το ζητούμενο είναι η μετάθεση της ευθύνης (πιθανής αποτυχίας).
Στην Ελλάδα η σχετική εμπειρία, τουλάχιστον στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι πολύ μικρή και περιορίζεται σε δραστηριότητες μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων (π.χ. ERASMUS, eTwinning) ή κάποιων δραστηριοτήτων που διοργανώνονται από παιδαγωγικά τμήματα Πανεπιστημίων (π.χ “Οδυσσέας”, Επιμορφώσεις Β’ Επιπέδου). Η δημιουργία υποδομών και η κατανομή του εξοπλισμού στα σχολεία έχει γίνει χωρίς συνέχεια και σοβαρό προγραμματισμό. Ως αποτέλεσμα, τα ποσά που έχουν επενδυθεί έχουν δυσανάλογα μικρό αποτύπωμα στις σχολικές μονάδες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπ/σης [7]. Η επιμόρφωση σε τέτοιου είδους διαδικασίες είναι πολύ περιορισμένη και ουσιαστικά θεωρείται μη απαραίτητη όταν, το μοναδικό μαθησιακό ζητούμενο είναι η βαθμολογική επίδοση των μαθητών και η επιτυχία στις πανελλήνιες. Προσωπικά, δεν θεωρώ ότι χρειάζεται επιμόρφωση στον εκπαιδευτικό για να λύνει ασκήσεις…
Η εμπειρία [8] έχει δείξει ότι η απλή μεταφορά του δια ζώσης μαθήματος στην εξ αποστάσεως εκπαιδευτική διαδικασία, έχει φτωχά μαθησιακά αποτελέσματα. Το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να είναι κατάλληλα διαμορφωμένο ώστε να μπορεί να υποστηρίξει αυτήν τη μορφή διδασκαλίας. Έτσι, χρειάζεται μετασχηματισμός της διδακτικής μεθόδου, αναδιοργάνωση των σχεδίων μαθήματος και τουλάχιστον τροποποίηση του υπάρχοντος υλικού.
Παράλληλα είναι απαραίτητη η εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών από πλευράς τάξης η οποία μεταφέρεται στο οικογενειακό περιβάλλον. Είναι σίγουρο ότι όλα αυτά θα γίνουν …”αύριο”;
Η επιλογές του υπουργείου για την υλοποίηση είναι, το περιβάλλον τηλεδιασκέψεων webex (cisco) και οι πλατφόρμες e-me και e-class (open-source). Το φορτίο βέβαια έχει πέσει στο ΠΣΔ καθώς, αφενός πρέπει να διαχειριστεί την έκδοση σχολικού e-mail για όλο τον μαθητικό πληθυσμό της Ελλάδας [9], και αφετέρου να φιλοξενήσει όλο το μαθητικό δυναμικό της χώρας χωρίς, μέχρι τώρα τουλάχιστον να έχει γίνει η αναβάθμιση που είχε ζητήσει. Η συγκέντρωση τεράστιου (αναλογικά) όγκου χρηστών της υπηρεσίας στην περιορισμένη πρωινή χρονική ζώνη (γιατί;) απλά προκάλεσε κατάρρευση του συστήματος. Και βέβαια η συγκεκριμένη διαδικασία απαξιώνεται ήδη καθώς τουλάχιστον τεχνικά, δεν λειτουργεί. Την αποτυχία θα τη χρεωθούν οι εκπαιδευτικοί που δεν μεταμορφώθηκαν σε μία νύχτα σε εξ αποστάσεως εκπαιδευτές και βέβαια το σχολικό δίκτυο που δεν μπόρεσε να μεταφέρει έναν ελέφαντα πάνω σε ένα πατίνι.
Η κουλτούρα των “like” και των αναρτήσεων στα social media σε στυλ “εγώ ξέρω”, σηκώνει πάλι τα μανίκια. “Όχι στην τηλεκπαίδευση” οι μεν. “Φτύστε τους” οι δε.
Δυστυχώς, το σχολείο μας δεν εκπαιδεύει αλλά προπονεί τους μαθητές και καθρεπτίζει μία κοινωνία ανταγωνιστική και α-συνεργατική (ας μου επιτραπεί ο όρος), όπου η “ατομική ευθύνη” ανήκει πάντα “στον άλλο”.
Θα ήταν ευτύχημα, οι δεδομένες συνθήκες να αποτελέσουν μία νέα πρόκληση για την εκπαίδευση [10]. Κατ’ αρχήν, να συντονιστούν κεντρικά δομές και φορείς με σχετική εμπειρία (Πανεπιστήμια, Επιμορφωτές Β’ Επιπέδου, ΙΤΥΕ Διόφαντος κλπ) ώστε να υλοποιήσουν ταχύρρυθμα επιμορφωτικά σεμινάρια εκπαιδευτικών [11]. Προφανώς δεν αναφερόμαστε σε πλήρη επιμόρφωση, ίσως για ένα διάστημα 2-3 εβδομάδων. Ταυτόχρονα, στο διάστημα αυτό να γίνουν οι απαραίτητες αναβαθμίσεις και τροποποιήσεις στο σχολικό δίκτυο και το υπάρχον διδακτικό υλικό ώστε να μπουν τα πρώτα κομμάτια του παζλ στη θέση τους. Να υποστηριχθούν οι υπάρχουσες δημόσιες δομές καθώς με οδυνηρό τρόπο συνειδητοποιούμε την σημασία τους.
Αν είχε ήδη ξεκινήσει αυτό, τώρα θα πατούσαμε αλλιώς στα πόδια μας (εκπαιδευτικά τουλάχιστον). Όμως για άλλη μια φορά “το κάρο μπαίνει μπροστά από τον γάιδαρο…”
Θα κλείσω με μια κοινή διαπίστωση όσων έχουν εμπλακεί με τέτοιας μορφής εκπαιδευτική διαδικασία. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχει συγκεκριμένο ρόλο και στόχευση, δεν έχει σύνορα χωρικά, χρονικά, προσωπικά, ξεπερνάει εμπόδια. Αλλά…
Δεν αντικαθιστά την δια ζώσης διδασκαλία. Την πρόσωπο με πρόσωπο συνομιλία, την “δια ζώσης επικοινωνία”, την ανθρώπινη επαφή χωρίς διαμεσολαβητές. Άλλωστε αυτό είναι το ζωντανό μοντέλο, το οποίο προσομοιώνουν οι εικονικές υλοποιήσεις!
Νίκος Αναστασάκης
Φυσικός ΔΕ, υπεύθυνος ΕΚΦΕ Χανίων
Παραπομπές
[1] Δεν είναι τυχαίο ότι για την φετινή μας εκδήλωση “Γιορτάζοντας τις Φυσικές Επιστήμες στα Χανιά” είχαμε επιλέξει ως θεματολογία των ομιλιών την εκπαίδευση από απόσταση και τις προοπτικές της.
[2] D.Keegan, B.Holmberg
[3] Σύμφωνα και με εισήγηση του Π.Αναστασιάδη (καθ. Παν.Κρήτης/ΠΤΔΕ-ΕΔΙΒΕΑ) στα επιμορφωτικά σεμινάρια εκπαιδευτικών για την εξΑΕ.
[4] Εδώ φιλοξενείται το υλικό των μαθημάτων κατάλληλα σχεδιασμένο, οι δραστηριότητες, οι συζητήσεις κλπ.
[5] Για την σύγχρονη επικοινωνία των εκπαιδευτικών με τις τάξεις
[6]“Ελεύθερο και Ανοιχτό Λογισμικό για τις ανάγκες της τηλεκπαίδευσης των σχολείων”, ιστοσελίδα της ΕΛ/ΛΑΚ 17/03/2020
[7] Ενδεικτικά αναφέρουμε την δαπάνη του εξοπλισμού με netbooks στα Γυμνάσια χωρίς να υπάρχει καμία αναδιάρθρωση και αναδιοργάνωση της διδακτικής μεθόδου, το υπέρογκο κόστος των διαδραστικών πινάκων σε σχέση με το μαθησιακό αποτέλεσμα…
[8] Π.Αναστασιάδης, Γ.Γκιόσιος, Α.Λιοναράκης, B.Holmberg, D.Keegan, C.Spencer κ.α…
[9] Θα χρησιμοποιείται υποχρεωτικά και στην πλατφόρμα της τηλεδιάσκεψης της cisco
[10] Γ.Καμπουράκη, “Νέα πρόκληση για την εκπαίδευση” εφ. “Πατρίς” 20/3/2020
[11] Σε μια σχετική πρωτοβουλία του τμήματος ΕΔΙΒΕΑ του Πανεπιστημίου Κρήτης (18-24/3/2020), η ανταπόκριση των εκπαιδευτικών ήταν πολλαπλάσια του αρχικού προγραμματισμού ο οποίος χρειάστηκε πλήρη αναδιάρθρωση για να ανταπεξέλθει στον αριθμό των αιτήσεων.