12 Φεβρουαρίου, 2011 | 13:25

Οροπέδιο Νίδας (1400m)
Οροπέδιο στο κέντρο περίπου του ορεινού όγκου του Ψηλορείτη. To όνομα του προέρχεται από τη συνεκφορά των λέξεων Στην Ίδα. \’Εχει σχήμα περίπου τριγωνικό με το νότιο στενότερο του τμήμα να σχηματίζει το λεγόμενο \”Πόρο της Μηλιάς\” από όπου γίνεται και η πρόσβαση στις νότιες υπώρειες του Ψηλορείτη και την περιοχή της Μεσσαράς. To οροπέδιο εντελώς επίπεδο καλύπτεται από ένα αγριόχορτο την νεβρίδα. Οι ντόπιοι το ονομάζουν χρυσόχορτο. Η περιοχή της Νίδας, σε παλαιότερες εποχές πριν η συστηματική κτηνοτροφία και υλοτομία καταστρέψουν την χλωρίδα του Ψηλορείτη, καλυπτόταν από δάση στα οποία οι μυθολογικές και παραδοσιακές αφηγήσεις τοποθετούν διαφορετικά γεγονότα. Εδώ η θεά Δήμητρα ερωτεύθηκε τον θνητό Ιασίωνα και ο αναγεννησιακός ήρωας Χαρίδημος κυνηγούσε και χαιρόταν τον έρωτά του.

Στην νεώτερη ιστορία στη Νίδα καταφεύγουν σε πολλές επαναστάσεις οι κάτοικοι των γύρω περιοχών και την περίοδο της γερμανικής κατοχής ήταν κέντρο της αντίστασης. Σήμερα η Νίδα είναι μια πλούσια κτηνοτροφική περιοχή με επίκεντρο τα χαρακτηριστικής αρχιτεκτονικής ξερολιθικά Μητάτα τα οποία χρησιμοποιούνται από τους βοσκούς για εποχιακή κατοικία και στεγάζουν τις παραγωγικές τους δραστηριότητες που αφορούν στον πλήρη κύκλο της γαλακτοκομίας.
Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια για μια συνδυασμένη ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Τα Μητάτα αναστηλώθηκαν και ο αρχαιολογικός χώρος του Ιδαίου Άντρου και της Ανάληψης αναδασώνεται.

Τα Μητάτα της Νίδας
Γύρω από το οροπέδιο της Νίδας βρίσκονται τα μητάτα – κτίσματα που φαίνεται να είναι αποτέλεσμα μιας πανάρχαιας κατασκευαστικής παράδοσης. Είναι συγκεντρωμένα συνήθως κατά ομάδες οικογενειών σε αρκετή απόσταση μεταξύ τους.
Πολλές φορές αποτελούν συγκροτήματα με άλλους βοηθητικούς χώρους. Ετυμολογικά η ονομασία αυτών των αρχέγονων ξερολιθικών κατασκευών με θόλο εκφορικού συστήματος, προέρχεται από τη λατινική λέξη METATUM που σήμαινε στρατιωτικό κατάλυμα. Η λέξη πέρασε στους βυζαντινούς με την έννοια του προσωρινού καταλύματος και σχεδόν με την ίδια ερμηνεία διατηρείται σήμερα στην Κρήτη. Η χρονολόγηση των Μητάτων είναι αρκετά δύσκολη, αλλά δεχόμαστε σαν χρόνο κατασκευής ή ανακατασκευής τα ακιδογραφήματα στα ανώφλια, στις παραστάδες και σε διάφορα άλλα σημεία της τοιχοδομής. To πιο παλιό ακιδογράφημα που προσδιορίζει σαν χρόνο κατασκευής το έτος 1841 βρίσκεται στην παραστάδα της εισόδου του μητάτου του Παπά Μιχάλη Σκουλά στην περιοχή Αστριώτικο.

Τα μητάτα είναι κτίσματα τυπολογίας κυκλικής, μορφής θολωτής και χρησιμοποιούνται από τους βοσκούς για κατοικία και αποθήκευση του τυριού. Η κατασκευαστική μέθοδος είναι η ίδια με αυτή των θολωτών μινωικών τάφων. Για την κατασκευή τους δεν χρησιμοποιείται λάσπη ή άλλο συνεκτικό υλικό, αλλά μόνο μεγάλες πέτρες που προέρχονται από τον ίδιο χώρο που βρίσκεται το μητάτο, γι\’ αυτό και η επιλογή του χώρου έχει να κάνει με την παρουσία ή όχι κατάλληλης πέτρας. Πανομοιότυπη με του μινωικού θολωτού τάφου είναι και η είσοδος του μητάτου, χαμηλή (το πολύ 100 εκ.) και ίδιος ο συνήθως ανατολικός προσανατολισμός της.
Η είσοδος του μητάτου αποτελείται από μονόλιθους. To πάχος της τοιχοποιίας του στην βάση φτάνει και τα 150 εκ.
Η συνήθης εσωτερική διάμετρος του μητάτου είναι 4,5 – 7μ.
To εκφορικό σύστημα χρησιμοποιείται για την κατασκευή του θόλου και στην κορυφή υπάρχει πάντα άνοιγμα (περίπου 25 εκ.) για φωτισμό και την έξοδο του καπνού από τη φωτιά που ανάβει στο κέντρο του χώρου. Η εκφορά του θόλου κατά κανόνα ξεκινάει από το ύψος των 100 εκ.
To μητάτο είναι το κύριο κτίσμα του συνόλου των χώρων όπου ορίζεται η κτηνοτροφική δραστηριότητα του βοσκού.
To μητάτο συνήθως συμπληρώνεται με ένα δεύτερο κτίσμα το \”τυροκέλι\”, πανομοιότυπο, με μόνη τη διαφορά το χαμηλότερο ύψος της πόρτας του και την έλλειψη του ανοίγματος στην κορυφή του θόλου.
Απαραίτητος χώρος που συμπληρώνει το συγκρότημα είναι πάντα η μάντρα και αυτή κατασκευασμένη από ξερολιθιά ύψους περίπου 1,50 μ.
Πέρα από αυτούς τους τρεις βασικούς χώρους μπορούμε να συναντήσουμε σε ορισμένα μητάτα ενσωματωμένα τον κούμο ή κλεφτόκουμο όπου έβαζαν τα ξένα ή κλεμμένα ζώα και την καλύβα που αποτελεί προστεγασμένο της εισόδου τμήμα όπου γινόταν το \”τυροκομιό\” δηλ. η επεξεργασία του γάλακτος.
Όλες οι κατασκευές αυτές προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες ήταν και οι καταλληλότερες στον τρόπο κατασκευής και υλικού για να αντέξουν στο βάρος του χιονιού που τα καλύπτει το χειμώνα.

anogeia.gr