Η κλιματική αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί σήμερα το σημαντικότερο περιβαλλοντικό πρόβλημα στο πλανήτη ενώ εντείνονται οι διεθνείς προσπάθειες για την άμβλυνση της και τη προσαρμογή μας σε αυτή. Η παγκόσμια τουριστική βιομηχανία – και μεταξύ αυτών και της Κρήτης – επηρεάζονται σημαντικά από τη κλιματική αλλαγή καθώς οι διακοπές και η αναψυχή σε ένα τόπο καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τις επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες.
Το εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα στοχεύει “στην ανάπτυξη του αειφορικού τουρισμού και στην αειφορική διαχείριση των τουριστικών προορισμών της χώρας. Παράλληλα στοχεύει στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των τουριστικών καταλυμάτων και στην αύξηση της χρήσης των ΑΠΕ για παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας σε αυτά”.
Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς “ο τουριστικός τομέας θα πρέπει να ανταποκριθεί άμεσα στη κλιματική αλλαγή εντός των πλαισίων που θέτουν τα Ηνωμένα Έθνη και να μειώσει σταδιακά τις εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων εάν θέλει να αναπτυχθεί με αειφορικό τρόπο”.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση “η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη μεγαλύτερη και πιο επείγουσα πρόκληση της εποχής μας που επηρεάζει όλες τις σφαίρες της ζωής μας, κάθε οικονομικό τομέα, κάθε περιοχή και κάθε πόλη. Το τουριστικό οικοσύστημα όχι μόνο θα ωφεληθεί από το καθαρότερο και πιο υγειές περιβάλλον αλλά θα είναι ένας σημαντικός εταίρος που θα συμβάλλει στην επίτευξη των Ευρωπαϊκών στόχων για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη”.
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Ο τουρισμός αποτελεί το πιο δυναμικό τομέα της οικονομίας της Κρήτης και γνώρισε αλματώδη ανάπτυξη τη τελευταία σαρακονταετία. Παρά την εντυπωσιακή ανάπτυξη του ο τουρισμός του νησιού είναι αντιμέτωπος με διαρθρωτικά προβλήματα που σχετίζονται με:
Α) Την ανάπτυξη των περισσότερων τουριστικών καταλυμάτων στο βόρειο παραλιακό μέτωπο του νησιού,
Β) Τη εποχικότητα του τουρισμού που περιορίζεται σε 6-7 μήνες το χρόνο,
Γ) Την ανεπάρκεια ορισμένων υποδομών για την υποδοχή του σημερινού όγκου των τουριστών, και
Δ) Την ύπαρξη φαινομένων υπερ-τουρισμού τα τελευταία χρόνια στη Κρήτη ο οποίος επηρεάζει δυσμενώς τα ευάλωτα φυσικά της οικοσυστήματα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Κρήτη είναι εγκατεστημένες πολλές τουριστικές μονάδες υψηλών προδιαγραφών (ξενοδοχεία 4 και 5 αστέρων) ενώ το νησί προσφέρεται για την ανάπτυξη αρκετών μορφών θεματικού τουρισμού όπως αγροτοτουρισμού, θρησκευτικού τουρισμού, πολιτιστικού τουρισμού, γαστρονομικού τουρισμού, ορειβατικού τουρισμού, φυσιολατρικού τουρισμού, συνεδριακού τουρισμού κ.α. Δυστυχώς στη Κρήτη υπερτερεί σήμερα ο μαζικός τουρισμός όπου η πλειοψηφία των επισκεπτών ελκύονται από τον ήλιο και τη θάλασσα (sea and sun tourism) και τις υπέροχες παραλίες της Κρήτης.
Πίνακας 1. Ορισμένα χαρακτηριστικά της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης
| Κάτοικοι της Κρήτης (2011) | 634.930 |
| Έκταση Κρήτης | 8.332 τετ. χλμ. |
| Αριθμός τουριστών (2016) | 4.902.194 |
| Ποσοστό συμμετοχής της τουριστικής βιομηχανίας στο περιφερειακό ακαθάριστο προϊόν | 47% |
| Αριθμός διανυκτερεύσεων τουριστών στη Κρήτη (2017) | 24.516.000 |
| Τουριστική πυκνότητα της Κρήτης | 4.483 διανυκτερεύσεις ανά τετ. χλμ. |
| Τουριστική ένταση της Κρήτης | 69.8 διανυκτερεύσεις ανά κάτοικο |
| Πυκνότητα καταλυμάτων Airbnb | 0.034 ανά κάτοικο |
| Εκπομπές CO2 της τουριστικής βιομηχανίας | 488.77 kg CO2 ανά επισκέπτη |
Οι δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Η κλιματική αλλαγή έχει πολλαπλές επιπτώσεις στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης οι οποίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
Α) Άμεσες επιπτώσεις οι οποίες περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, τη μεταβολή των βροχοπτώσεων και τα πιο συχνά ακραία κλιματικά φαινόμενα που βιώνουμε,
Β) Έμμεσες επιπτώσεις οι οποίες περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη μείωση της βιοποικιλότητας, την ερημοποίηση των εδαφών, την ανύψωση της στάθμης της θάλασσας, τις πιο συχνές πυρκαγιές και περισσότερες ασθένειες και πανδημίες,
Γ) Επιπτώσεις στη κινητικότητα των τουριστών λόγω των πολιτικών μετριασμού της κλιματικής αλλαγής οι οποίες σχετίζονται μεταξύ άλλων με την αύξηση του κόστους μεταφοράς των τουριστών και την αλλαγή του τόπου των διακοπών τους, και
Δ) Έμμεσες κοινωνικές επιπτώσεις που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τους υψηλότερους κινδύνους της τουριστικής βιομηχανίας λόγω της κλιματικής αλλαγής καθώς και τη μείωση του εισοδήματος από τουριστικές δραστηριότητες.
Εκτιμάται ότι η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει την αύξηση του κόστους λειτουργίας των τουριστικών μονάδων για πολλούς λόγους. Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας θα αυξήσει τις ανάγκες του (ενεργειοβόρου) κλιματισμού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η ανάγκη δημιουργίας δραστηριοτήτων σε κλειστούς χώρους για τους τουρίστες τους θερινούς μήνες λόγω των δυσμενών κλιματολογικών συνθηκών στους εξωτερικούς χώρους θα απαιτήσει επιπλέον δαπάνες. Η πιθανή μείωση των ετήσιων βροχοπτώσεων θα αυξήσει τις ανάγκες για αφαλάτωση νερού στη Κρήτη και πιθανώς θα οδηγήσει στην αύξηση της τιμής του.
Η ανάγκη μείωσης των επιπτώσεων της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή
Καθώς η κλιματική αλλαγή πλήττει τη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης είναι προφανές ότι θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες για την άμβλυνση των επιπτώσεων της στην αλλαγή του κλίματος. Οι δυσμενείς επιπτώσεις σχετίζονται κατά κύριο λόγο με τη χρήση ορυκτών καυσίμων στη βιομηχανία του τουρισμού και συγκεκριμένα:
Α) Κατά τη μεταφορά των τουριστών προς και από τη Κρήτη κυρίως με αεροπλάνα και δευτερευόντως με πλοία,
Β) Κατά τις μετακινήσεις των τουριστών εντός του νησιού, και
Γ) Κατά τη διαμονή τους σε τουριστικά καταλύματα.
Η υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων με άλλες φιλικές στο περιβάλλον ενεργειακές πηγές είναι σχετικά εύκολη στα τουριστικά καταλύματα ενώ είναι πολύ δυσκολότερη στις αεροπορικές μετακινήσεις των τουριστών.
Οι ανάγκες προσαρμογής της τουριστικής βιομηχανίας στη κλιματική αλλαγή
Το οικοσύστημα της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης είναι πολυσύνθετο όπου εμπλέκονται πολλοί και διάφοροι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς (stakeholders) και οι οποίοι καθώς επηρεάζονται δυσμενώς από τη κλιματική αλλαγή θα πρέπει να συμμετέχουν στη προσαρμογή τους σε αυτή. Η επικοινωνία και η συνεργασία τόσων πολλών εμπλεκομένων δεν είναι ούτε εύκολη ούτε αυτονόητη. Ιδιαίτερα όταν ορισμένοι πλήττονται περισσότερο από άλλους, όταν ορισμένοι θεωρούν ότι δεν συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων όσο θα έπρεπε ή όταν θεωρούν ότι η κατανομή των βαρών και του κόστους προσαρμογής είναι ανισομερής. Εξ άλλου υπάρχουν διάφοροι αντικειμενικοί παράγοντες και αδυναμίες που δυσκολεύουν τη διαδικασία προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή. Η προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή περιλαμβάνει:
Α) Τη προσαρμογή που σχετίζεται με τεχνικά θέματα όπως τη δημιουργία υποδομών προστασίας των ακτών, παροχής επαρκών ποσοτήτων νερού, την ενεργειακή βελτίωση των τουριστικών μονάδων, τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών κ.α.,
Β) Τη προσαρμογή που σχετίζεται με τη διοίκηση επιχειρήσεων όπως τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, τη προώθηση διαφορετικών δραστηριοτήτων των τουριστών κ.α.,
Γ) Τη προσαρμογή σε επίπεδο συμπεριφοράς όπως την αλλαγή του χρόνου των διακοπών κ.α.,
Δ) Τη προσαρμογή που σχετίζεται με την ανάπτυξη νέων πολιτικών όπως τη δημιουργία δικτύων συνεργασίας, τη παροχή οικονομικών κινήτρων κ.α.
Πίνακας 2. Ενδεικτικός πίνακας των εμπλεκομένων (stakeholders) στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης και της ευαλωτότητας τους στη κλιματική αλλαγή
| Κατηγορία εμπλεκομένων φορέων | Φορείς | Ευαλωτότητα στη κλιματική αλλαγή |
| Δημόσιοι φορείς | Περιφέρεια Κρήτης, Δήμοι της Κρήτης, Αεροδρόμια-λιμάνια, ΔΕΗ-ΔΕΔΔΗΕ, ΔΕΥΑ, ΟΑΚ, ΕΟΤ, ΑΕΙ της Κρήτης, Άλλοι δημόσιοι φορείς, Μουσεία κ.α. | Πολλές υποδομές είναι ευάλωτες στα ακραία κλιματικά φαινόμενα. Όμως οι δαπάνες των καταστροφών διαμοιράζονται στους φορολογούμενους. |
| Ιδιωτικοί φορείς που δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο στη Κρήτη | Ξενοδοχεία και άλλα τουριστικά καταλύματα, Τοπικά ταξιδιωτικά γραφεία, Διάφορες επιχειρήσεις που προσφέρουν υπηρεσίες στους τουρίστες όπως εστιατόρια, μπαρ, καφετέριες, εμπορικά καταστήματα, εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων και μεταφοράς τουριστών κ.α. | Είναι πολύ ευάλωτοι. Ιδιαίτερα όσοι διατηρούν αξιόλογα περιουσιακά στοιχεία στη Κρήτη τα οποία δεν μπορούν να μετακινηθούν (Τουριστικά καταλύματα διαφόρων ειδών). |
| Ιδιωτικοί φορείς που δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο εκτός Κρήτης | Διεθνή τουριστικά γραφεία, Διεθνείς αεροπορικές εταιρείες, Εταιρείες κρουαζιερόπλοιων | Είναι πολύ λίγο ευάλωτοι καθώς δεν διατηρούν αξιόλογα περιουσιακά στοιχεία στη Κρήτη |
| Καταναλωτές | Τουρίστες | Είναι ελάχιστα ευάλωτοι στη κλιματική αλλαγή |
Πίνακας 3. Παράγοντες που δυσκολεύουν τη προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή
| 1 | Έλλειψη γνώσεων σχετικά με τις ακριβείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη τουριστική βιομηχανία του νησιού και του χρόνου έναρξης της προσαρμογής |
| 2 | Έλλειψη κινήτρων για τη προσαρμογή από το κράτος |
| 3 | Έλλειψη των απαραίτητων χρηματικών πόρων που απαιτούνται για τη προσαρμογή |
| 4 | Έλλειψη του εξειδικευμένου προσωπικού που απαιτείται για τη προσαρμογή |
| 5 | Έλλειψη κατάλληλων τεχνολογικών γνώσεων για την υλοποίηση σύνθετων έργων προσαρμογής |
| 6 | Έλλειψη συνεργασίας των εμπλεκομένων στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης για δράσεις προσαρμογής |
| 7 | Μη αποδοχή από τους εμπλεκόμενους στη τουριστική βιομηχανία για την αναγκαιότητα προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή |
| 8 | Έλλειψη κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου και πολιτικών |
| 9 | Έλλειψη επιτυχημένων πρακτικών προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή σε άλλους τουριστικούς προορισμούς οι οποίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και στη Κρήτη |
| 10 | Διαφορετικό ενδιαφέρον για τη προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή μεταξύ των εμπλεκομένων στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης καθώς ορισμένοι πλήττονται περισσότερο από άλλους |
| 11 | Έλλειψη χρόνου |
Πίνακας 4. Ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν/διευκρινιστούν για την αποτελεσματική προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή
| Είναι η κλιματική αλλαγή μια πραγματικότητα σήμερα ?Απειλεί η κλιματική αλλαγή τη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης ?Γιατί απαιτείται η προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας σε αυτή ?Ποιοι (δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς) θα συμμετέχουν στη προσαρμογή ?Τι (ανθρώπινοι και χρηματικοί πόροι) απαιτούνται γι’ αυτή ?Πως θα κατανεμηθούν οι απαιτούμενοι χρηματικοί πόροι για τη προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα ?Πως θα κατανεμηθούν οι απαιτούμενοι πόροι για τη προσαρμογή μεταξύ των πολλών εμπλεκομένων εταίρων στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης ?Πότε θα πρέπει να αρχίσει (ή πότε θα έπρεπε να είχε αρχίσει) η προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή ?Ποιες πολιτικές, δράσεις και έργα απαιτούνται για τη προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή ? |
Οι ανεπιθύμητες συνέργειες της κλιματικής αλλαγής, των πανδημιών και του υπερτουρισμού στη τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης όπως και όλη η παγκόσμια τουριστική βιομηχανία δέχθηκε βαρύ πλήγμα από τη πανδημία Covid-19 με τις μετακινήσεις των τουριστών τα έτη 2020 και 2021 να είναι πολύ χαμηλές. Το 2022 οι αφίξεις βρέθηκαν κοντά στα επίπεδα του 2019 ενώ το 2023 φαίνεται ιδιαίτερα ελπιδοφόρο έτος. Όμως σύμφωνα με τους ειδικούς η επίταση της κλιματικής αλλαγής κάνει πιθανή την εμφάνιση νέων πανδημιών στο μέλλον. Ταυτόχρονα ο υπερτουρισμός στη Κρήτη υποβαθμίζει τα ευαίσθητα φυσικά οικοσυστήματα του νησιού και δημιουργεί δυσφορία στους μόνιμους κατοίκους απειλώντας τη μακροπρόθεσμη ελκυστικότητα και βιωσιμότητα του τουριστικού προϊόντος. Στα πλαίσια αυτά οι όποιες πολιτικές για τη προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού στη κλιματική αλλαγή θα πρέπει να λάβουν υπ’ όψη τους τους παράγοντες των πιθανών μελλοντικών πανδημιών και του υπερτουρισμού οι οποίες σε συνδυασμό με τη κλιματική αλλαγή αυξάνουν τις αβεβαιότητες για το μέλλον της σημαντικότερης βιομηχανίας της Κρήτης.
Συμπεράσματα
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης η οποία συμβάλλει στην ευημερία του νησιού απειλείται από την αλλαγή του κλίματος η οποία τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο φανερή σε όλους. Ταυτόχρονα νέες απειλές έχουν εμφανιστεί όπως η πρόσφατη πανδημία Covid-19 και το πρόβλημα του υπερτουρισμού. Για την αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων στο μέλλον είναι απαραίτητη η προσπάθεια προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή όλων των εμπλεκομένων ιδιωτικών και δημόσιων φορέων της τουριστικής βιομηχανίας του νησιού.
Φωτό 1. Η αλλαγή του ύψους των βροχοπτώσεων είναι πιθανόν να δημιουργήσει έλλειψη υδάτινων πόρων οπότε η αφαλάτωση του νερού αποτελεί μία πιθανή λύση. Αυτό όμως θα αυξήσει το κόστος του νερού στις τουριστικές μονάδες το οποίο σε συνδυασμό με την αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας για την αντιμετώπιση των αυξημένων θερμοκρασιών τους θερινούς μήνες θα αυξήσει το λειτουργικό κόστος των τουριστικών μονάδων.
Φωτό 2. Τα ακραία κλιματικά φαινόμενα που εμφανίζονται συχνά τα τελευταία χρόνια δημιουργούν τεράστια προβλήματα στις άναρχα δομημένες τουριστικές περιοχές της Κρήτης όπως μεταξύ άλλων ο Πλατανιάς, η Αγία Πελαγία κ.α.
Φωτό 3. Η διάβρωση των ακτών στο νομό Χανίων απειλεί τα παραθαλάσσια τουριστικά καταλύματα και τις τουριστικές υποδομές. Πιθανή μελλοντική αύξηση της στάθμης της θάλασσας θα απειλήσει τα τουριστικά καταλύματα της Κρήτης τα περισσότερα των οποίων έχουν αναπτυχθεί στους παραλιακούς άξονες της Κρήτης.
Φωτό 4. Τα ακραία κλιματικά που έπληξαν το νομό Χανίων πριν λίγα χρόνια κατέστρεψαν σημαντικό μέρος τον υποδομών του μεταξύ των οποίων και τη Γέφυρα του Πλατανιά.
| Περισσότερα στοιχεία για τη προσαρμογή της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στη κλιματική αλλαγή είναι διαθέσιμα στο επιστημονικό άρθρο του γράφοντος με τίτλο “Climate change adaptation of tourism industry in the island of Crete, Greece” το οποίο δημοσιεύεται στο τρέχον τεύχος του διεθνούς αγγλόφωνος επιστημονικού περιοδικού “Journal of Business and Social Science Review”, τεύχος 4(3), Μάρτιος 2023. |
