Η παλιά πόλη στο Ρέθυμνο είναι από τις πιο καλοδιατηρημένες αναγεννησιακές πόλεις. Βρίσκεται στην καρδιά του σημερινού Ρεθύμνου και συνδυάζει την ανατολίτικη όψη της Τουρκοκρατίας με την Ενετική αρχιτεκτονική αναγεννησιακού χαρακτήρα.
Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Βενετούς (1204), η οικοδόμηση της πόλης του Ρεθύμνου γίνεται με βάση την ενετική αρχιτεκτονική. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν Βενετοί τεχνίτες, μεταγενέστερα τη θέση τους πήραν Κρητικοί \”μουράροι\”, δηλαδή πρωτομάστορες εκπαιδευμένοι από τους Βενετούς.
Οι κατοικίες του Ρεθύμνου ρυμοτομικά έχουν οργανωθεί σε άμεση σχέση με τη θάλασσα καθώς η κύρια ενετική οδός Ruga Maistra (η σημερινή παραλιακή λεωφόρος Ελ. Βενιζέλου στο Ρέθυμνο) ήταν παράλληλη προς αυτή, σε αντίθεση με το Ηράκλειο και τα Χανιά που η πόλη είναι κλειστή προς τη θάλασσα για αμυντικούς λόγους και ο κεντρικός δρόμος είναι κάθετος προς αυτή.
Η ονομασία Τοπλού αντικατέστησε κατά τον 17ο αιώνα την επίσημη ονομασία του μοναστηριού που ήταν Παναγία η Ακρωτηριανή όπως αναφέρεται στα επίσημα έγγραφα και σε σφραγίδα του 15ου ή 16ου αιώνα.
Για πρώτη φορά σαν Τοπλού Μοναστήρι αναφέρεται σε Τουρκικό έγγραφο του 1673. Οι περισσότεροι μελετητές της ιστορίας της Μονής δέχονται ότι το όνομα αυτό προήλθε από την Τούρκικη λέξη Τόπ = κανόνι επειδή από την εποχή των Ενετώνείχε μικρό κανόνι για να προφυλάσσεται από τις επιδρομές των πειρατών και να ειδοποιεί συγχρόνως τα γύρω χωριά για τον κίνδυνο που διατρέχει.
Από τις διάφορες άλλες εκδοχές θεωρώ αληθοφανέστερη την υπόθεση πως μπορεί η ονομασία να προήλθε από την συγκοπή της λέξης το πλού(σιο) Μοναστήρι επειδή η μονή διέθετε αρκετή περιουσία ενώ ακόμα και σήμερα ο λαός το λέει « το μεγάλο Μοναστήρι».
Ο χρόνος της ίδρυσης της μονής είναι αβέβαιος και όσοι ασχολήθηκαν με τον εντοπισμό του δεν κατόρθωσαν να παρουσιάσουν στοιχεία ικανά να πείσουν για τις απόψεις τους.
Το Ακρωτήρι είναι γνωστή η χερσόνησος ανατολικά των Χανίων πού παλαιότερα ονομαζόταν Κύαμον.
Η μεγαλύτερη βουνοκορφή του είναι η Σκλόκα 528 μ ενώ οι βόρεις κορυφές ονομάζονται Αρκουδοβούνια, μία ονομασία πού προέρχεται από το σπήλαιο της Αρκούδαινας κοντά στην Ι. Μ. Γουβερνέτου.
Στο Ακρωτήρι υπάρχουν αρκετά χωριά με σπουδαιότερα τα Κουνουπιδιανά, Χωραφάκια, Καμπάνι, Κορακιές, Αρώνι, Γκαλαγκάδο, Στέρνες, Χορδάκι, Μουζουράς, Πιθάρι. Η πρόσβαση γίνεται μέσα από τον δρόμο που συνδέει τα Χανιά με το Αεροδρόμιο Ι. Δασκαλογιάννης.
Στην περιοχή βρίσκονται τα πλέον ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης, της Αγίας Τριάδος των Τσαγκαρόλων, της Κυρίας των Αγγέλων, στο Γουβερνέτο, της Αρκουδιώτισας, του Καθολικού τη Μονή Καλογραιών στις Κορακιές και τη Μονή του Αγ. Ιωάννου του Ελεήμονος.
Στο Γουβερνέτο υπάρχουν μερικά από τα σπουδαιότερα σπήλαια της Κρήτης απαράμιλης ομορφιάς με πλούσιο λιθωματικό διάκοσμο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, όπου παρουσιάζουν και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Υπάρχουν συνολικά 15 επισκέψιμα, όπου τα πλέον γνωστά είναι το σπήλαιο του Λερά, στο Σταυρό όπου γυρίστηκε το έργο Ζορμπάς, ο Αρκαλόσπηλιος, ο Αχαιρόσπηλιος, ο Νερόσπηλιος, το σπήλαιο ΤΖΑΝΗ, ο Κουμαρόσπηλιος, το σπήλαιο της Αρκουδιώτισας κλπ.
Στη περίοδο της επανάστασης του 1821, οι κάτοικοι του Ακρωτηρίου για να σωθούν κατέφυγαν στα σπήλαια, στα μοναστήρια, και στα κασώτικα καράβια πού ήταν στη Σούδα. Το 1822 οι Ακρωτηριανοί μαζί με τον Δαμινό κατέβηκαν από την Μαλάξα και έσφαξαν όλους τους Τούρκους του Ακρωτηρίου χωρίς καμιά απώλεια.
Στην περίοδο της επάναστασης του 1897 το Ακρωτήρι πήρε σπουδαία θέση στην ιστορία της Κρήτης, αφού τότε μαζεύτηκαν περίπου 1000 επαναστάτες με αρχηγό τον Αντώνιο Σήφακα και η επαναστατική επιτροπή με τον Εθνάρχη Ελευθέριο Βενιζέλο εγκατέστησε την έδρα της στο Προφήτη Ηλία όπου υπάρχουν σήμερα οι τάφοι των Βενιζέλων. Το 1897 οι στόλοι των (προστάτιδων) δυνάμεων από το λιμάνι των Χανίων βομβάρδισαν τις θέσεις των επαναστατών με σκοπό να βοηθήσουν τους Τούρκους πού τους είχαν φέρει σε δύσκολη θέση οι επαναστάτες. Μια οβίδα κομμάτιασε το κοντάρι της ελληνικής σημαίας πού κυμάτιζε στον Προφήτη Ηλία.Τότε ο Σπύρος Καγιαλες, άρπαξε την σημαία και έγινε ο ίδιος κοντάρι ανεβαίνοντας πάνω σε ένα βράχο. Βλέποντας το μεγαλείο του Κρητικού Ηρωισμού ο ιταλός ναύαρχος Φελίκιε Καναβάρο, διέταξε την παύση πυρός
Στον οικισμό Πλακούρες πάνω από το οροπέδιο του Βόθωνα, έγιναν οι πρώτες συνεδριάσεις της επαναστατικής συνέλευσης όπου εκλέχτηκε η προσωρινή Κυβέρνηση της Κρήτης πού την αποτελούσαν οι Ιωάννης Σφακιανάκης πρόεδρος, Ελευθέριος Βενιζέλος αντιπρόεδρος και μέλη οι Αντ. Χατζηδάκης Εμμ. Ζαχαράκης Γ. Μυλονογιάννης και Μ. Γιαμαλάκης, πού κυβέρνησε μέχρι το 1898 οπότε ήλθε ο πρίγκιπας Γεώργιος.
Στη θέση Προφήτης Ηλίας στήθηκε το άγαλμα του Εθνάρχου Ελευθερίου Βενιζέλου το 1935 έργο του Θωμά Θωμόπουλου και στον ίδιο χώρο έχουν ταφή ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος και ο γιος του Σοφοκλής.
Επί τουρκοκρατίας η Χαλέπα ήταν η έδρα του δήμου Ακρωτηρίου, όπου στην Χαλέπα ήταν και τα προξενεία όλων των Μεγάλων Δυνάμεων. Εκεί υπεγράφη τον Οκτώβριο του 1878, η σύμβαση της Χαλέπας, από τον τότε διοικητή Κωστή Αδοσίδη, Πασά πού παρεχώρησε αρκετά προνόμια στους χριστιανούς τα οποία καταργήθηκαν μετά με το φιρμάνι του 1889.
Σήμερα στο Ακρωτήρι υπάρχουν περίπου 50 ξενοδοχειακές επιχειρήσεις διαφόρων κατηγοριών και 4 παιδικές κατασκηνώσεις με άψογη εξυπηρέτηση και μοναδική φιλοξενία. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετές ταβέρνες παραδοσιακού χαρακτήρα, καφετέριες σούπερ και μίνι μαρκετς βενζινάδικα, φούρνοι, ζαχαροπλαστεία, φαρμακείο ιδιωτικά ιατρεία ταχυδρομείο και το πολιτικό αεροδρόμιο πού απέχει περίπου 5 χλμ.
Το Ενυδρείο Κρήτης – CRETAquarium άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό, το Δεκέμβριο του 2005. Αποτελεί τμήμα του ευρύτερου κτιριακού συγκροτήματος «ΘΑΛΑΣΣΟΚΟΣΜΟΣ» του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). Βρίσκεται στον χώρο της πρώην Αμερικανικής Βάσης Γουρνών, 15 χιλιόμετρα από την πόλη του Ηρακλείου και… μέχρι πριν από ένα μήνα περιλάμβάνε 32 δεξαμενές συνολικής χωρητικότητας 1.600.000 λίτρων θαλασσινού νερού. Κλείνοντας τρία χρόνια λειτουργίας, και θέλοντας να ανταποδώσουμε την αγάπη με την οποία μας περιέβαλε ο κόσμος, εμπλουτίζουμε το ενυδρείο, όχι μόνο με καινούριους οργανισμούς, αλλά… με 25 νέες δεξαμενές.
Η μοναδικότητα του Ενυδρείου Κρήτης είναι ότι εστιάζεται στους οργανισμούς και τα οικοσυστήματα της Μεσογείου και ιδιαίτερα των ελληνικών θαλασσών. Πρόκειται για μια κατάδυση, μια βόλτα αν θέλετε, στις ελληνικές θάλασσες με «στεγνά πόδια». Έχετε την ευκαιρία να γνωρίσετε από κοντά τους ήρωες των ιστοριών των ψαράδων και των ναυτικών. Θα βρεθείτε να σας κοιτάει κατάματα ένας τεράστιος ροφός, θα εντυπωσιαστείτε από τους ταυροκαρχαρίες και θα σας μαγέψουν οι μέδουσες με τον αέναο χορό τους. Μπορείτε να γνωρίσετε τους πολύχρωμους οργανισμούς της ερυθράς θάλασσας, οι οποίοι απέχουν λιγότερο απ’ ότι πιστεύουμε, ουσιαστικά περίπου όσο απέχει η Κρήτη από την Θεσσαλονίκη. Άλλωστε μην ξεχνάτε ότι κάποιοι από αυτούς, όπως ο ακατάλληλος για βρώση λαγοκέφαλος, έχουν ήδη αρχίσει να μετακομίζουν στα μέρη μας.
Το μινωϊκό ανάκτορο είναι ο κύριος επισκέψιμος χώρος της Κνωσού, σημαντικής πόλης κατά την αρχαιότητα, με συνεχή ζωή από τα νεολιθικά χρόνια έως τον 5ο αι. μ.Χ. Είναι χτισμένο στο λόφο της Κεφάλας, με εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα αλλά και στο εσωτερικό της Κρήτης. Κατά την παράδοση, υπήρξε η έδρα του σοφού βασιλιά Μίνωα. Συναρπαστικοί μύθοι, του Λαβύρινθου με το Μινώταυρο και του Δαίδαλου με τον Ίκαρο, συνδέονται με το ανάκτορο της Κνωσού.
Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν το 1878 από τον Ηρακλειώτη Μίνωα Καλοκαιρινό. Ακολούθησαν οι ανασκαφές που διεξήγαγε ο Αγγλος Sir Άρθουρ Έβανς (1900-1913 και 1922-1930) και που αποκάλυψαν ολόκληρο το ανάκτορο.
Τα παλαιότερα ίχνη κατοίκησης στο χώρο του ανακτόρου ανάγονται στη νεολιθική εποχή (7000-3000 π.Χ.). Η κατοίκηση συνεχίζεται στην προανακτορική περίοδο (3000-1900 π.Χ.), στο τέλος της οποίας ο χώρος ισοπεδώνεται για την ανέγερση ενός μεγάλου ανακτόρου. Το πρώτο αυτό ανάκτορο καταστρέφεται, πιθανότατα από σεισμό, το 1700 π.Χ. περίπου. Δεύτερο, μεγαλοπρεπέστερο ανάκτορο ανεγείρεται πάνω στα ερείπια του παλαιού. Μετά από μερική καταστροφή γύρω στο 1450 π.Χ.,οι Μυκηναίοι εγκαθίστανται στην Κνωσό. Το ανάκτορο καταστρέφεται οριστικά περί το 1350 π.Χ. από μεγάλη πυρκαγιά. Ο χώρος που καλύπτει ξανακατοικείται από την ύστερη μυκηναϊκή περίοδο μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια.
Το Καστέλλι είναι η έδρα του Δήμου Καστελλίου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 340 μ. και έχει 1692 κατοίκους, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή (2001).
Απέχει από το Ηράκλειο 36 χλμ. ακολουθώντας την διαδρομή Ηράκλειο – Κνωσσός – Κουνάβοι- Πεζά – Αγιές Παρασκιές – Αποστόλοι – Καστέλλι.
Η πρόσβαση στο Καστέλλι είναι επίσης εφικτή από το βόρειο άξονα της Κρήτης, μέσω Γουβών -Σμαρίου, ή από Χερσόνησο ακολουθώντας τη διακλάδωση δεξιά της εθνικής οδού, Ηρακλείου-Χερσονήσου (14 περίπου χλμ. υπέροχης διαδρομής).
Η Μονή Αρκαδίου απέχει 23 χιλιόμετρα από την πόλη του Ρεθύμνου και η πρώτη ολοκληρωμένη φρουριακή μορφή της δημιουργήθηκε την τελευταία περίοδο της Ενετοκρατίας. Το σημαντικότερο μέρος της Μονής Αρκαδίου είναι ο κεντρικός δίκλιτος ναός που είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος (το ένα κλίτος), και στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη (το έτερο κλίτος), που περιβάλλεται από πολύ παχύ αυλότοιχο εντός του οποίου υφίστανται διάφορα βοηθητικά οικήματα. Στις στέγες των οικημάτων αυτών φέρονται επάλξεις,(στηθαία), με σκοπιές και τυφεκιοθυρίδες.
Σημαντικότερα κτίσματα των βοηθητικών χώρων της Μονής αυτής είναι: