Οροπέδιο στο κέντρο περίπου του ορεινού όγκου του Ψηλορείτη. To όνομα του προέρχεται από τη συνεκφορά των λέξεων Στην Ίδα. \’Εχει σχήμα περίπου τριγωνικό με το νότιο στενότερο του τμήμα να σχηματίζει το λεγόμενο \”Πόρο της Μηλιάς\” από όπου γίνεται και η πρόσβαση στις νότιες υπώρειες του Ψηλορείτη και την περιοχή της Μεσσαράς. To οροπέδιο εντελώς επίπεδο καλύπτεται από ένα αγριόχορτο την νεβρίδα. Οι ντόπιοι το ονομάζουν χρυσόχορτο. Η περιοχή της Νίδας, σε παλαιότερες εποχές πριν η συστηματική κτηνοτροφία και υλοτομία καταστρέψουν την χλωρίδα του Ψηλορείτη, καλυπτόταν από δάση στα οποία οι μυθολογικές και παραδοσιακές αφηγήσεις τοποθετούν διαφορετικά γεγονότα. Εδώ η θεά Δήμητρα ερωτεύθηκε τον θνητό Ιασίωνα και ο αναγεννησιακός ήρωας Χαρίδημος κυνηγούσε και χαιρόταν τον έρωτά του.
Στην νεώτερη ιστορία στη Νίδα καταφεύγουν σε πολλές επαναστάσεις οι κάτοικοι των γύρω περιοχών και την περίοδο της γερμανικής κατοχής ήταν κέντρο της αντίστασης. Σήμερα η Νίδα είναι μια πλούσια κτηνοτροφική περιοχή με επίκεντρο τα χαρακτηριστικής αρχιτεκτονικής ξερολιθικά Μητάτα τα οποία χρησιμοποιούνται από τους βοσκούς για εποχιακή κατοικία και στεγάζουν τις παραγωγικές τους δραστηριότητες που αφορούν στον πλήρη κύκλο της γαλακτοκομίας.
Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια για μια συνδυασμένη ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Τα Μητάτα αναστηλώθηκαν και ο αρχαιολογικός χώρος του Ιδαίου Άντρου και της Ανάληψης αναδασώνεται.
Η παλιά πόλη στο Ρέθυμνο είναι από τις πιο καλοδιατηρημένες αναγεννησιακές πόλεις. Βρίσκεται στην καρδιά του σημερινού Ρεθύμνου και συνδυάζει την ανατολίτικη όψη της Τουρκοκρατίας με την Ενετική αρχιτεκτονική αναγεννησιακού χαρακτήρα.
Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Βενετούς (1204), η οικοδόμηση της πόλης του Ρεθύμνου γίνεται με βάση την ενετική αρχιτεκτονική. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν Βενετοί τεχνίτες, μεταγενέστερα τη θέση τους πήραν Κρητικοί \”μουράροι\”, δηλαδή πρωτομάστορες εκπαιδευμένοι από τους Βενετούς.
Οι κατοικίες του Ρεθύμνου ρυμοτομικά έχουν οργανωθεί σε άμεση σχέση με τη θάλασσα καθώς η κύρια ενετική οδός Ruga Maistra (η σημερινή παραλιακή λεωφόρος Ελ. Βενιζέλου στο Ρέθυμνο) ήταν παράλληλη προς αυτή, σε αντίθεση με το Ηράκλειο και τα Χανιά που η πόλη είναι κλειστή προς τη θάλασσα για αμυντικούς λόγους και ο κεντρικός δρόμος είναι κάθετος προς αυτή.
Το χωρίο Ασκύφου απέχει περίπου 50 χιλιόμετρα από τα Χανιά και βρίσκεται σε υψόμετρο 730 μέτρα. Βρίσκεται στην λεγόμενη επαρχία Σφακίων, όπου πλέον ονομάζεται Δήμος Σφακίων, και είναι ένα από τα ψηλότερα χωρία της Κρήτης.
Η ονομασία του προκύπτει από το σημείο που βρίσκεται. Συγκεκριμένα το χωριό είναι τοποθετημένο στην άκρη του οροπεδίου και περιβάλλεται από τα Λευκά όρη. Το σημείο μοιάζει με ένα τεράστιο κύπελλο, όπου σύμφωνα με την αρχαία ελληνική ονομασία λέγεται σκύφος. Εικάζεται ότι αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν η περιοχή ήταν μία μεγάλη λίμνη.
Η περιοχή έχει μεγάλη ιστορία καθότι το 1821 εκτυλίχθηκε μεγάλη μάχη ανάμεσα στους Τούρκους και τους Σφακιανούς. Η μάχη κατέληξε σε νίκη των ντόπιων, αλλά στην συνέχεια, το 1823, το χωριό κάηκε από τον Χουσεΐν Μπέη. Ένα από τα αξιοθέατα της περιοχής είναι και ένα μικρό φρούριο που σώζεται στην κορυφή του λόφου στα βόρειο-ανατολικά του οροπεδίου.
H Αξός βρίσκεται στην επαρχία Μυλοποτάμου, στους πρόποδες του Ψηλορείτη σε απόσταση 44 χλμ από το Ρέθυμνο προς την κατεύθυνση της διαδρομής προς Ανώγεια. Το χωριό διατηρεί το όνομα της αρχαίας πόλης Αξός, που ήταν χτισμένη στις πλαγιές ενός λόφου κοντά στην σημερινή τοποθεσία. Πρόκειται για μια από τις οχυρότερες πόλεις-κράτη των Κλασικών Χρόνων στη Δυτική Κρήτη. Επίνειό της στην αρχαιότητα ήταν η Αστάλη που τοποθετείται στο σημερινό όρμο Μπαλί στη βόρεια ακτή. Σύμφωνα με τη μυθολογία ιδρυτής της πόλης ήταν ο μυθικός ήρωας Όαξος, εγγονός του Μίνωα και της Πασιφάης.
Η Αξός έχει μακραίωνη ιστορία όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα που ήλθαν στο φως από τις ανασκαφές. Κατά μία εκδοχή η Αξός ιδρύθηκε κατά την Μετανακτορική περίοδο από τους παλαιούς κατοίκους της Κρήτης που αναγκάστηκαν να καταφύγουν στα ορεινά μετά την κάθοδο των Δωριέων. Μία άλλη εκδοχή είναι ότι ιδρύθηκε στη Γεωμετρική περίοδο. Ήταν ανεξάρτητη, ισχυρή και πλούσια πόλη που είχε στον ελεγχό της όλη την περιοχή του επάνου Οάξου έως τον σημερινό κόλπο του Μπαλί. Η Αξός εξακολούθησε να υπάρχει στη Ρωμαϊκή περίοδο, αλλά πιθανότατα άκμασε στην Βυzαντινή, όπως συμπεραίνεται από τις 46 εκκλησίες που υπήρχαν, από τις οποίες σήμερα σώzονται μόνο εννέα.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα μουσεία στην Ευρώπη. Το κτήριο οικοδομήθηκε την περίοδο 1933-1937 σε σχέδια του Π. Καραντινού. Στη θέση του προϋπήρχε το μεγαλοπρεπές ενετικό μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου που καταστράφηκε από το σεισμό του 1856.
Αρχαιολογικά ευρήματα από όλη την Κρήτη βρίσκονται συγκεντρωμένα καλύπτοντας την ιστορία του νησιού για περισσότερο από 5500 χρόνια. Κυρίαρχη θέση ανάμεσα σε αυτά κατέχουν οι θησαυροί του μινωικού πολιτισμού, τον οποίο εδώ μπορεί κανείς να θαυμάσει σε όλη την ιστορική του συνέχεια. Η μινωική συλλογή είναι η σημαντικότερη στον κόσμο και το μουσείο δίκαια θεωρείται το κατ\’ εξοχήν μουσείο του μινωικού πολιτισμού.
Από το Νοέμβριο 2006 το Μουσείο παραμένει κλειστό στο κοινό λόγω εργασιών ανακαίνισης που εκτελούνται στο εσωτερικό του. Μια μικρή προσωρινή έκθεση με τα σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου μπορεί κανείς να δει στην ειδική αίθουσα που έχει διαμορφωθεί στη βορινή πλευρά του Μουσείου, επί της οδού Ι. Χατζηδάκι. Εκεί μεταξύ άλλων εκτίθενται οι Θεές των Όφεων, ο Δίσκος της Φαιστού, η τοιχογραφία της Παριζιάνας, των Ταυροκαθαψίων, το «Δακτυλίδι του Μίνωα».
Η ονομασία Τοπλού αντικατέστησε κατά τον 17ο αιώνα την επίσημη ονομασία του μοναστηριού που ήταν Παναγία η Ακρωτηριανή όπως αναφέρεται στα επίσημα έγγραφα και σε σφραγίδα του 15ου ή 16ου αιώνα.
Για πρώτη φορά σαν Τοπλού Μοναστήρι αναφέρεται σε Τουρκικό έγγραφο του 1673. Οι περισσότεροι μελετητές της ιστορίας της Μονής δέχονται ότι το όνομα αυτό προήλθε από την Τούρκικη λέξη Τόπ = κανόνι επειδή από την εποχή των Ενετώνείχε μικρό κανόνι για να προφυλάσσεται από τις επιδρομές των πειρατών και να ειδοποιεί συγχρόνως τα γύρω χωριά για τον κίνδυνο που διατρέχει.
Από τις διάφορες άλλες εκδοχές θεωρώ αληθοφανέστερη την υπόθεση πως μπορεί η ονομασία να προήλθε από την συγκοπή της λέξης το πλού(σιο) Μοναστήρι επειδή η μονή διέθετε αρκετή περιουσία ενώ ακόμα και σήμερα ο λαός το λέει « το μεγάλο Μοναστήρι».
Ο χρόνος της ίδρυσης της μονής είναι αβέβαιος και όσοι ασχολήθηκαν με τον εντοπισμό του δεν κατόρθωσαν να παρουσιάσουν στοιχεία ικανά να πείσουν για τις απόψεις τους.
Το Ακρωτήρι είναι γνωστή η χερσόνησος ανατολικά των Χανίων πού παλαιότερα ονομαζόταν Κύαμον.
Η μεγαλύτερη βουνοκορφή του είναι η Σκλόκα 528 μ ενώ οι βόρεις κορυφές ονομάζονται Αρκουδοβούνια, μία ονομασία πού προέρχεται από το σπήλαιο της Αρκούδαινας κοντά στην Ι. Μ. Γουβερνέτου.
Στο Ακρωτήρι υπάρχουν αρκετά χωριά με σπουδαιότερα τα Κουνουπιδιανά, Χωραφάκια, Καμπάνι, Κορακιές, Αρώνι, Γκαλαγκάδο, Στέρνες, Χορδάκι, Μουζουράς, Πιθάρι. Η πρόσβαση γίνεται μέσα από τον δρόμο που συνδέει τα Χανιά με το Αεροδρόμιο Ι. Δασκαλογιάννης.
Στην περιοχή βρίσκονται τα πλέον ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης, της Αγίας Τριάδος των Τσαγκαρόλων, της Κυρίας των Αγγέλων, στο Γουβερνέτο, της Αρκουδιώτισας, του Καθολικού τη Μονή Καλογραιών στις Κορακιές και τη Μονή του Αγ. Ιωάννου του Ελεήμονος.
Στο Γουβερνέτο υπάρχουν μερικά από τα σπουδαιότερα σπήλαια της Κρήτης απαράμιλης ομορφιάς με πλούσιο λιθωματικό διάκοσμο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, όπου παρουσιάζουν και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Υπάρχουν συνολικά 15 επισκέψιμα, όπου τα πλέον γνωστά είναι το σπήλαιο του Λερά, στο Σταυρό όπου γυρίστηκε το έργο Ζορμπάς, ο Αρκαλόσπηλιος, ο Αχαιρόσπηλιος, ο Νερόσπηλιος, το σπήλαιο ΤΖΑΝΗ, ο Κουμαρόσπηλιος, το σπήλαιο της Αρκουδιώτισας κλπ.
Στη περίοδο της επανάστασης του 1821, οι κάτοικοι του Ακρωτηρίου για να σωθούν κατέφυγαν στα σπήλαια, στα μοναστήρια, και στα κασώτικα καράβια πού ήταν στη Σούδα. Το 1822 οι Ακρωτηριανοί μαζί με τον Δαμινό κατέβηκαν από την Μαλάξα και έσφαξαν όλους τους Τούρκους του Ακρωτηρίου χωρίς καμιά απώλεια.
Στην περίοδο της επάναστασης του 1897 το Ακρωτήρι πήρε σπουδαία θέση στην ιστορία της Κρήτης, αφού τότε μαζεύτηκαν περίπου 1000 επαναστάτες με αρχηγό τον Αντώνιο Σήφακα και η επαναστατική επιτροπή με τον Εθνάρχη Ελευθέριο Βενιζέλο εγκατέστησε την έδρα της στο Προφήτη Ηλία όπου υπάρχουν σήμερα οι τάφοι των Βενιζέλων. Το 1897 οι στόλοι των (προστάτιδων) δυνάμεων από το λιμάνι των Χανίων βομβάρδισαν τις θέσεις των επαναστατών με σκοπό να βοηθήσουν τους Τούρκους πού τους είχαν φέρει σε δύσκολη θέση οι επαναστάτες. Μια οβίδα κομμάτιασε το κοντάρι της ελληνικής σημαίας πού κυμάτιζε στον Προφήτη Ηλία.Τότε ο Σπύρος Καγιαλες, άρπαξε την σημαία και έγινε ο ίδιος κοντάρι ανεβαίνοντας πάνω σε ένα βράχο. Βλέποντας το μεγαλείο του Κρητικού Ηρωισμού ο ιταλός ναύαρχος Φελίκιε Καναβάρο, διέταξε την παύση πυρός
Στον οικισμό Πλακούρες πάνω από το οροπέδιο του Βόθωνα, έγιναν οι πρώτες συνεδριάσεις της επαναστατικής συνέλευσης όπου εκλέχτηκε η προσωρινή Κυβέρνηση της Κρήτης πού την αποτελούσαν οι Ιωάννης Σφακιανάκης πρόεδρος, Ελευθέριος Βενιζέλος αντιπρόεδρος και μέλη οι Αντ. Χατζηδάκης Εμμ. Ζαχαράκης Γ. Μυλονογιάννης και Μ. Γιαμαλάκης, πού κυβέρνησε μέχρι το 1898 οπότε ήλθε ο πρίγκιπας Γεώργιος.
Στη θέση Προφήτης Ηλίας στήθηκε το άγαλμα του Εθνάρχου Ελευθερίου Βενιζέλου το 1935 έργο του Θωμά Θωμόπουλου και στον ίδιο χώρο έχουν ταφή ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος και ο γιος του Σοφοκλής.
Επί τουρκοκρατίας η Χαλέπα ήταν η έδρα του δήμου Ακρωτηρίου, όπου στην Χαλέπα ήταν και τα προξενεία όλων των Μεγάλων Δυνάμεων. Εκεί υπεγράφη τον Οκτώβριο του 1878, η σύμβαση της Χαλέπας, από τον τότε διοικητή Κωστή Αδοσίδη, Πασά πού παρεχώρησε αρκετά προνόμια στους χριστιανούς τα οποία καταργήθηκαν μετά με το φιρμάνι του 1889.
Σήμερα στο Ακρωτήρι υπάρχουν περίπου 50 ξενοδοχειακές επιχειρήσεις διαφόρων κατηγοριών και 4 παιδικές κατασκηνώσεις με άψογη εξυπηρέτηση και μοναδική φιλοξενία. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετές ταβέρνες παραδοσιακού χαρακτήρα, καφετέριες σούπερ και μίνι μαρκετς βενζινάδικα, φούρνοι, ζαχαροπλαστεία, φαρμακείο ιδιωτικά ιατρεία ταχυδρομείο και το πολιτικό αεροδρόμιο πού απέχει περίπου 5 χλμ.