1 Ιανουαρίου, 2024 | 15:25

Η ελαχιστοποίηση ή και ο μηδενισμός των κλιματικών επιπτώσεων των κατοικιών στη Κρήτη είναι απαραίτητος για την επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050 που έχει θέσει η χώρα μας και η Ευρωπαϊκή Ένωση στα πλαίσια της παγκόσμιας συμφωνίας για το κλίμα που επετεύχθη στο Παρίσι το 2015. Οι κατοικίες και γενικότερα τα κτίρια καταναλώνουν σημαντικά ποσά ενέργειας και είναι υπεύθυνα για την έκλυση σημαντικών ποσοτήτων κλιματικών αερίων στην ατμόσφαιρα. Ταυτόχρονα η απεξάρτηση των κτιρίων από τη χρήση ορυκτών καυσίμων είναι αρκετά πιο εύκολη σε σχέση με άλλους τομείς όπως οι μεταφορές, η βιομηχανία και η γεωργία. Μέχρι πρόσφατα κατά το σχεδιασμό και τη κατασκευή των κατοικιών δεν λαμβανόταν υπ’ όψη η κατανάλωση ενέργειας σε αυτά ούτε λαμβανόταν μέριμνα για την αποτελεσματική θερμομόνωση τους με αποτέλεσμα οι κατοικίες που είχαν κατασκευασθεί πριν το 2000 να έχουν υψηλή ενεργειακή κατανάλωση παρά το γεγονός ότι το κλίμα της Κρήτης είναι ήπιο. Η κύρια ενεργειακή πηγή που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στις κατοικίες στη Κρήτη είναι η ηλεκτρική ενέργεια του δικτύου η οποία κυρίως παράγεται με τη χρήση πετρελαϊκών καυσίμων. Η επίτευξη των στόχων της κλιματικής ουδετερότητας τις ερχόμενες δεκαετίες προϋποθέτει την απεξάρτηση των κατοικιών από τη χρήση ορυκτών καυσίμων καθώς και από την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από αυτά.

Ευτυχώς η ηλιοφάνεια στη Κρήτη είναι άφθονη, η ηλιακή ενέργεια δωρεάν ενώ οι τεχνολογίες για τη μετατροπή της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική και θερμική είναι ώριμες, αξιόπιστες, δοκιμασμένες και οικονομικές. Συνεπώς η άφθονη ηλιακή ενέργεια στο νησί μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη κάλυψη όλων των ενεργειακών αναγκών σε θερμότητα και ηλεκτρική ενέργεια των κατοικιών στη Κρήτη υποκαθιστώντας τη χρήση πετρελαίου και ηλεκτρικής ενέργειας του δικτύου σε αυτές.

Επιπρόσθετα το θεσμικό πλαίσιο τη τελευταία δεκαπενταετία επιτρέπει σε κάθε ενδιαφερόμενο να παράγει πράσινη ηλεκτρική ενέργεια από τον ήλιο στη κατοικία του και εάν δεν καταναλώσει κάποιες ποσότητες να τις διοχετεύει στο δίκτυο. Επιτρέπεται επίσης η συμμετοχή σε ενεργειακούς συνεταιρισμούς και η αντιστάθμιση της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στις κατοικίες με πράσινη ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγει ο ενεργειακός συνεταιρισμός σε μία συλλογική εγκατάσταση. Πρόσφατα προωθείται και επιδοτείται από τη πολιτεία η εγκατάσταση συσσωρευτών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στις κατοικίες παράλληλα με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων.

Τα κίνητρα που προσφέρονται σήμερα για την αγορά ηλεκτρικού οχήματος με επαναφορτιζόμενη μπαταρία έχουν στρέψει πολλούς στην αγορά τέτοιων οχημάτων ενώ η τάση αυτή αναμένεται να επιταθεί στο μέλλον. Ο ιδιοκτήτης του ηλεκτρικού οχήματος μπορεί να επαναφορτίσει τη μπαταρία του οχήματος στη κατοικία του με ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγει σε αυτή ο ίδιος από τον ήλιο.

Κατά τη κατασκευή των κατοικιών δαπανάται ενέργεια καθώς και κατά τη κατασκευή των υλικών από τα οποία αποτελούνται τα κτίρια. Ενέργεια δαπανάται επίσης κατά τις ανακαινίσεις των κατοικιών καθώς και κατά τη κατεδάφιση τους. Η ενέργεια αυτή (κατασκευή-ανακαινίσεις-κατεδάφιση των κατοικιών) ονομάζεται ενσωματωμένη ενέργεια (embodied energy) και μαζί με την ενέργεια που χρησιμοποιείται κατά τη λειτουργία τους αποτελεί την ενέργεια που έχει δαπανηθεί σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Για τις κατοικίες που είχαν κατασκευασθεί μέχρι τα τέλη του 20^ου αιώνα η ενσωματωμένη ενέργεια τους υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί κατά μέσο όρο στο 10-20% της συνολικά δαπανηθείσας ενέργειας σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Καθώς μέχρι τα τέλη του 20^ου αιώνα το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής δεν θεωρείτο τόσο σημαντικό όσο σήμερα η νομοθεσία δεν επέβαλε αυστηρούς περιορισμούς όσον αφορά τη κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια και τις εκπομπές τους. Η θερμομόνωση των κατοικιών ήταν υποχρεωτική χωρίς όμως να γίνονται αυστηροί έλεγχοι για τη τήρηση της νομοθεσίας. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η νομοθεσία έχει αλλάξει και πλέον επιβάλλεται η δημιουργία νέων κατοικιών πολύ χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης (nearly–zero energy buildings) και τη σταδιακή βελτίωση της ενεργειακής συμπεριφοράς των παλαιότερων κατοικιών. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι, για την επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας, οι νέες κατοικίες που θα κατασκευάζονται μετά το 2030  θα πρέπει να είναι μηδενικών καθαρών εκπομπών άνθρακα. Αυτό σημαίνει ότι οι κατοικίες στο μέλλον θα πρέπει να καταναλώνουν πολύ λίγη (θερμική και ηλεκτρική) ενέργεια και αυτή να παράγεται από καθαρά μη-ανθρακούχα καύσιμα (όπως π.χ. ηλιακή ενέργεια). Οι υπάρχουσες παλαιότερες κατοικίες με χαμηλή ενεργειακή απόδοση θα πρέπει να αναβαθμιστούν ενεργειακά. Το κόστος των αναγκαίων ενεργειακών συστημάτων παροχής καθαρής ενέργειας (π.χ. από την ηλιακή ενέργεια) δεν είναι υψηλό.

Η ενεργειακή αναβάθμιση παλαιών ενεργειακά σπάταλων κατοικιών έχει ιδιαίτερη σημασία εάν σε αυτές διαμένουν ενεργειακά φτωχά νοικοκυριά (energy poor households) που δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν στο υψηλό κόστος της ενέργειας και των καυσίμων. Η ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών θα μειώσει τη κατανάλωση και το κόστος της ενέργειας και θα συμβάλει στην οικονομική ανακούφιση τους.

Για τη δημιουργία κατοικιών μηδενικών καθαρών εκπομπών άνθρακα θα πρέπει – εκτός από την ύπαρξη υποχρεωτικής νομοθεσίας – να υπάρχουν τα κατάλληλα υλικά για τη κατασκευή κτιρίων χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης και οι κατάλληλες ενεργειακές τεχνολογίες για το μηδενισμό των ανθρακούχων εκπομπών. Θα πρέπει επίσης να υπάρχουν οι διαθέσιμοι οικονομικοί πόροι για το σκοπό αυτό. Όπως είναι γνωστό σήμερα χορηγούνται επιδοτήσεις για την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών, σε νοικοκυριά που χρειάζονται στήριξη, (προγράμματα Εξοικονομώ) οι οποίες βέβαια στο μέλλον θα πρέπει να πολλαπλασιαστούν. Όμως είναι θετικό ότι πολλές καθαρές ενεργειακές τεχνολογίες (ηλιακά θερμικά συστήματα, φωτοβολταϊκά συστήματα, συστήματα καύσης βιομάζας, αντλίες θερμότητας, κ.α.) είναι οικονομικές και δεν χρειάζονται επιδότηση για να χρησιμοποιηθούν ευρύτερα.

Αξίζει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με το πρόσφατο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (2023) το 2050 πάνω από το 90% των κατοικιών της χώρας θα πρέπει να χρησιμοποιούν αντλίες θερμότητας για τη θέρμανση ενώ πάνω από το 60% της καταναλισκόμενης ενέργειας στις κατοικίες θα πρέπει να είναι ηλεκτρική ενέργεια η οποία θα επιδιωχθεί να παράγεται και να αποθηκεύεται σε αυτές. Ταυτόχρονα το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη θέρμανση και ψύξη κατοικιών το 2050 θα πρέπει να ανέλθει στο 100%.

Σήμερα το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, η αφθονία ήπιων ενεργειακών πόρων στη Κρήτη, η ωριμότητα, η αξιοπιστία και η οικονομικότητα πολλών πράσινων ενεργειακών τεχνολογιών, η (μάλλον περιορισμένη μέχρι σήμερα) οικονομική στήριξη που παρέχει το κράτος ευνοούν την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών στη Κρήτη και την, μερική ή ολική, απεξάρτηση τους από τα ορυκτά καύσιμα.

Αναμφίβολα υπάρχουν πολλά εμπόδια τα οποία θα πρέπει να ξεπεραστούν για τη μαζική ενεργειακή αναβάθμιση των παλαιών, ενεργειακά σπάταλων,  κατοικιών στο νησί. Η πορεία γι’ αυτό θα είναι σύνθετη και χρονοβόρα. Όμως τα οφέλη για όλους τους εμπλεκόμενους είναι τόσα πολλά που αργά ή γρήγορα η χρήση των ορυκτών καυσίμων στις κατοικίες της Κρήτης θα αποτελεί πλέον παρελθόν.

Κατανάλωση ενέργειας σε μια τυπική κατοικία στη Κρήτη

Τομέας	Κατανάλωση ενέργειας (KWh/m2 έτος)	%
Θέρμανση χώρου	107.1	63
Παραγωγή ζεστού νερού	15.3	9
Φωτισμός	20.4	12
Λειτουργία ηλεκτρικών συσκευών -ψύξη	27.2	16
Σύνολο	170	100

Ενεργειακές τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα που χρησιμοποιούνται σε σύγχρονες κατοικίες χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης

Τεχνολογία	Ποσοστό χρήσης (%)
Φωτοβολταϊκά συστήματα	64.7
Γεωθερμικές αντλίες θερμότητας	27.5
Ηλιοθερμικά συστήματα	17.6
Βιομάζα	15.7
Μικρές ανεμογεννήτριες	5.9
Αντλίες θερμότητας αέρα-αέρα	3.9

Ενεργειακές τεχνολογίες μηδενικών καθαρών εκπομπών άνθρακα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κατοικίες στη Κρήτη

Ενεργειακή πηγή	Τεχνολογία	Παραγόμενη ενέργεια
Ηλιακή ενέργεια	Φωτοβολταϊκά συστήματα	Ηλεκτρική ενέργεια
Ηλιακή ενέργεια	Ηλιοθερμικά συστήματα	Ζεστό νερό
Στερεά βιομάζα κυρίως προερχόμενη από την ελιά	Καύση	Θερμότητα, ζεστό νερό
Διάχυτη θερμότητα περιβάλλοντος και πράσινη ηλεκτρική ενέργεια	Αντλίες θερμότητας υψηλής απόδοσης	Θερμότητα, ζεστό νερό, ψυκτική ενέργεια
Ηλεκτρική ενέργεια από ενεργειακούς συνεταιρισμούς	Ενεργειακός συμψηφισμός	Ηλεκτρική ενέργεια

Οι αλλαγές στη κατασκευή κατοικιών που σχετίζονται με την ενεργειακή συμπεριφορά τους

Τύπος κατοικίας	Περίοδος κατασκευής	Χαρακτηριστικά	Ενεργειακή απόδοση	Ενεργειακές τεχνολογίες	Εκπομπές άνθρακα
Συμβατικές κατοικίες	Μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα	Η κατανάλωση ενέργειας και οι εκπομπές άνθρακα δεν επηρέαζαν το σχεδιασμό των κατοικιών	Χαμηλή έως μέτρια	Συμβατικές και τεχνολογίες ΑΠΕ	Εξαρτώνται από τις χρησιμοποιούμενες τεχνολογίες
Κατοικίες σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης	Αρχές του 21ου αιώνα	Η χαμηλή κατανάλωση ενέργειας και οι χαμηλές εκπομπές άνθρακα είναι υποχρεωτικές	Πολύ υψηλή	Τεχνολογίες χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών άνθρακα	Χαμηλές
Κατοικίες μηδενικών εκπομπών άνθρακα	Μετά το 2030	Υποχρεωτικά μηδενικές καθαρές εκπομπές άνθρακα	Πολύ υψηλή	Τεχνολογίες μηδενικών καθαρών εκπομπών άνθρακα	Μηδενικές καθαρές εκπομπές

Δυσκολίες και εμπόδια για την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών στη Κρήτη

Εμπόδιο	Περιγραφή
Οικονομικό	Υψηλό κόστος ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών, Έλλειψη οικονομικών πόρων, Δυσκολία τραπεζικού δανεισμού ή/και κρατικής επιχορήγησης.
Θεσμικό	Έλλειψη κατάλληλου θεσμικού πλαισίου (π.χ. για την ενεργειακή αναβάθμιση διαμερισμάτων σε πολυκατοικίες)
Τεχνικό	Δυσκολίες στη χρήση διαφόρων τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα, Υψηλό κόστος ορισμένων καθαρών ενεργειακών τεχνολογιών.
Ελλιπής πληροφόρηση	Έλλειψη κατάλληλης πληροφόρησης σχετικά με την ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών, Έλλειψη κατανόησης για την αναγκαιότητα της ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών.
Ανθρώπινο δυναμικό	Έλλειψη κατάλληλα εκπαιδευμένου τεχνικού προσωπικού.

 

Οφέλη από την ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών

Ωφελούμενος	Όφελος
Ιδιοκτήτης/χρήστης	Αυξάνεται η αξία πώλησης η/και ενοικίασης της κατοικίας, η ενεργειακή επένδυση έχει οικονομικό όφελος και λογικό χρόνο αποπληρωμής, απεξάρτηση από μελλοντικές μεταβολές των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας και των καυσίμων, αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας, ο ιδιοκτήτης μπορεί να παράγει την ενέργεια που καταναλώνει χωρίς να εξαρτάται από παρόχους ενέργειας, μειώνεται η πιθανότητα να κατηγοριοποιηθεί σαν ενεργειακά φτωχό νοικοκυριό.
Πολιτεία	Αυξάνεται η χρήση εγχώριων ενεργειακών πόρων, μειώνεται η εισαγωγή ορυκτών καυσίμων και το δαπανώμενο συνάλλαγμα, αυξάνεται η τοπική απασχόληση, ευνοείται η επίτευξη των στόχων για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050.
Περιβάλλον	Μειώνεται η χρήση εξαντλήσιμων φυσικών πόρων όπως τα  ορυκτά καύσιμα και μειώνονται οι εκπομπές ανθρακούχων αερίων στην ατμόσφαιρα, αμβλύνεται η κλιματική αλλαγή.

Περισσότερα στοιχεία για το θέμα αυτό είναι διαθέσιμα στο επιστημονικό άρθρο του γράφοντος με τίτλο “Net-Zero Carbon Emissions Residential Buildings in the Island of Crete, Greece. Are They Feasible?” το οποίο δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο διεθνές αγγλόφωνο επιστημονικό περιοδικό American Academic Scientific Research Journal for Engineering, Technology, and Sciences, 96(1), σελ. 166-187, Δεκέμβριος 2023.

Τα φωτοβολταϊκά συστήματα μπορούν να καλύψουν όλες τις ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια κατοικιών στη Κρήτη.

Οι ηλιακοί θερμοσίφωνες καλύπτουν σημαντικό μέρος των ετήσιων αναγκών σε ζεστό νερό σε κατοικίες στη Κρήτη.

Τα ηλεκτρικά οχήματα των ιδιοκτητών/ενοίκων μπορούν να φορτίζονται με πράσινη ηλεκτρική ενέργεια παραγόμενη με φωτοβολταϊκά πλαίσια στη κατοικία.

Οι αντλίες θερμότητας αέρα-αέρα παρέχουν θερμότητα και ψυκτική ενέργεια στη κατοικία. Αυτές μπορούν να τροφοδοτηθούν με πράσινη ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται με φωτοβολταϊκά πλαίσια σε κατοικίες.

Οι γεωθερμικές αντλίες θερμότητας είναι πολύ αποδοτικές μηχανές και μπορούν να καλύψουν όλες τις ανάγκες για θέρμανση, ψύξη και ζεστό νερό κατοικιών. Αυτές μπορούν να τροφοδοτηθούν με πράσινη ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται με φωτοβολταϊκά πλαίσια σε κατοικίες.

Η χρήση βιομάζας, μιας τοπικής ανανεώσιμης πηγής ενέργειας παραγόμενης κυρίως από την ελιά, είναι πολύ διαδεδομένη για τη θέρμανση κατοικιών στη Κρήτη.